دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
47
2
2015
02
20
آموزش و نهادهای علمی نوین در مصر سده نوزدهم میلادی
147
168
FA
مهران
اسماعیلی
0000-0002-3497-7632
مدیر گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید بهشتی
mehran.es.k@gmail.com
10.22059/jhic.2017.228590.653760
مصر جایگاه بلندی در آموزش علوم و معارف اسلامی و ادب عربی داشته و دانشمندان مسلمان مصری در پیریزی اصول و مبانی آموزش اسلامی نقشی بسزا ایفا کردهاند. بسیاری از دانشمندان مسلمان از سرزمینهای مختلف برای فراگیری دانشهای دینی یا تکمیل آگاهیهای خویش، راهی مصر میشدهاند. با این همه، در سده سیزدهم/ نوزدهم و در پی قدرتگرفتن خاندان محمدعلی پاشا (حکـ : 1805/1220ـ 1849/1265) و کوشش برای تبدیل مصر به قدرتی منطقهای، تحولاتی جدی در حوزه آموزش علوم در این سرزمین رخ داد و زمینه ورود نهادهای آموزشی و دانشهای جدید به مصر فراهم شد و سنتها و نهادهای آموزشی مصر تحت تأثیر نظام آموزش غربی قرار گرفت. این پژوهش سعی دارد، کوششهای مصریان را برای نوسازی نظام آموزشی این کشور در سده سیزدهم/ نوزدهم، بررسی کند.
محمدعلی پاشا,مصر سده سیزدهم/ نوزدهم,نوسازی آموزشی,نظام آموزشی
https://jhic.ut.ac.ir/article_64234.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_64234_52132f89d21ceedaad9e03f114de5846.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
47
2
2015
02
20
مکانهای مقدّس و تأثیر باورعامیانه مسیحیان نسبت به آنها در حملات صلیبی
169
191
FA
احمد
بادکوبه هزاوه
دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
badkoubeh45@gmail.com
لیلا
خسروی
دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
mlk.tehrani@gmail.com
عبدالله
ناصری طاهری
استادیار دانشگاه الزهراء
naseri_na@yahoo.com
10.22059/jhic.2017.234408.653775
جنگهای صلیبی که میان پیروان دو ملّت ابراهیمی یعنی اسلام و مسیحیت روی داد، بهسبب گستره زمانی (1096ـ1291م) و مکانی (سرزمینهایی از سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا)، و تأثیرات گسترده بر دو طرف جنگ، تا امروز، دارای جایگاه مهمی برای مسلمانان و مسیحیان است. یکی از موضوعهای مهم، تأثیر «باورهای دینی عامیانه» در این جنگها است. اعتقاد مسیحیان نسبت به آثار معجزهآسای «مکانهای مقدس» (مانند آمرزش و شفا)، از باورهای مهم عامیانه در این زمینه است. یکی از انگیزههای مسیحیان برای حمله به سرزمینهای اسلامی، اشتیاق آنها برای زیارت مکانهایی بود که به باور آنان در «مرکز جهان» قرار داشت و یادآور حکایتهای کتاب مقدس و جانفشانی مسیح و قدّیسان بود، ولی بهتوسط مسلمانان تسخیر شده و مورد بیحرمتی قرار گرفته بود. بیشک اگر جنگهای صلیبی در نقطه دیگری روی میداد، نه انگیزهای برای تحمل سختیهای این سفر طاقتفرسای جنگی وجود داشت و نه برای تداوم آن. اشاره پاپ در شورای کلرمون هم بهسبب آگاهی از این جایگاه بوده است. در این مقاله به تأثیر باورهای عامیانه مسیحیان به این مکانهای مقدس، در جنگهای صلیبی پرداخته شده است.
باور دینی عامیانه,بیتالمقدس,جنگ صلیبی,مسیح,مکانهای مقدّس
https://jhic.ut.ac.ir/article_64235.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_64235_9fffe4adabd58de629a476e8e0f9d01f.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
47
2
2015
02
20
کاربست «نظریه مکتب» در تاریخ نگاری دوره اسلامی: امکان یا امتناع
193
207
FA
محمد
تقوی
دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
m.taqavi93@ut.ac.ir
محمدعلی
کاظمبیگی
0000-0002-2771-1035
دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
mabeyki@ut.ac.ir
10.22059/jhic.2017.239389.653792
در پژوهشهایی که از سده بیستم میلادی درباره تاریخنگاری دوره اسلامی انجام شد، الگوهایی ارائه گردیدکه دستکم بر یکی از چهار مؤلفه زمان، موضوع، ساختار و خاستگاه جغرافیایی مؤلفان، متکی بود. در این بین، مؤلفه «خاستگاه جغرافیایی مؤلفان آثار» که با عنوان «نظریه مکتب» شناخته میشود، تاریخنگاری دوره اسلامی را به دو مکتب اصلی حجاز به مرکزیت مدینه و عراق به مرکزیت کوفه تقسیم میکند و اعتبار روایتهای تاریخی را بر این اساس مورد سنجش قرار میدهد. با این حال شواهد نشان میدهد که این نظریه برای دستیابی به هدف خود کارساز نیست و تنها در فهم تطور موضوعهای مختلف تاریخنگاری اسلامی همچون فتوحنگاری، نسبنگاری و سیرهنگاری میتواند سودمند باشد.
آلبرشت نوث,تاریخنگاری اسلامی,نظریه مکتب,ولهاوزن
https://jhic.ut.ac.ir/article_64236.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_64236_f831ddbc1389c83374de857ff495e4b9.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
47
2
2015
02
20
بایسته های منبع شناسی سیره نبوی
209
229
FA
علی
بیات
5859831036650587
دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
niayesh37@gmail.com
سمیه
طلوع برکاتی
دانشجوی دکتری، تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
tolouebarakati@ut.ac.ir
10.22059/jhic.2017.235866.653784
محوریت سیرۀ نبوی در فرهنگ و تمدن اسلامی، که شامل نقش واسطهای پیامبر<sup>(ص)</sup> در دریافت آموزههای وحیانی و صورتبخشی بشری، اجتماعی، و فرهنگی ـ تمدنی به آن است، ایجاب میکند که اولاً وجوه مختلف این سیره شناخته شود و ثانیاً اصول انسانشناختی، اخلاقی، جامعهشناختی و بهطور کلی، کارکردی آن در فرهنگ و تمدن اسلامی، برای فرهنگسازی و تمدنسازی استخراج گردد. این مهم جز با توجه به بایستهها و شناسایی انواع منابع سیرۀ نبوی به دست نخواهد آمد. هدف این نوشتار تبیین بایستههای دینی ـ تمدنی منبعشناسی سیره (مبتنی بر وجوه مختلف شخصیتی آن حضرت)، شناخت گونههای آن، و تبیین نسبتشان با بایستهها با نگاه کلنگر و بهروش تحلیل محتواست. کتابهای مهم و شناختهشدۀ درباره سیرۀ نبوی شامل سه گونۀ سیره و مغازی، تواریخ عمومی، و تواریخ محلی مکه و مدینهاند که از دایرۀ این تحقیق خارجاند و در عوض، گونههایی همچون <em>قرآن</em> و کتابهای تفسیری، حدیثی، شرح احوال، کتابهای فتوح و خراج، و آثار جغرافیایی و کلامی تا قرن هفتم هجری بررسی شدهاند که در مطالعات سیرهپژوهی، کمتر مورد توجه بودهاند یا اصلاً توجهی به آنها نشده است.
سیرهپژوهی,سیرۀ نبوی,فرهنگ و تمدن اسلامی,منبعشناسی
https://jhic.ut.ac.ir/article_64237.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_64237_a23797286abb35b122487fb0de32f559.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
47
2
2015
02
20
خلیفه و امام
231
246
FA
عبدالواحد
قادری
دانشآموختۀ دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه تربیت مدرس
vahedqaderi@yahoo.com
محمد
حسن بیگی
0000-0001-7698-7524
استادیار گروه تاریخ دانشگاه اراک
mohaamad.beigi@gmail.com
10.22059/jhic.2017.241172.653806
درباره مفاهیم و واژگان دینی ـ سیاسیِ امام، خلیفه و سلطان، تعاریف گوناگونی از سوی علمای مذاهب کلامی و فقهی مختلف ارائه شده است. در صدر اسلام و سدههای میانۀ اسلامی، خلیفه و امام مفاهیمی دینی بودند و کارکردی عمدتاً سیاسی داشتند. این مفاهیم را مسلمانان پس از پیامبر<sup>-صلی الله علیه و آله و سلم- </sup>بر حاکمان سیاسی نیز اطلاق کردند. کوشش برای تعریف این مفاهیم و تعیین مصادیق آن، زمینه و موجب نزاعها و اختلافهای زیادی شد. این پژوهش میکوشد با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی، به این پرسش پاسخ دهد که در فاصلۀ زمانی درگذشت پیامبر<sup>(ص) </sup>تا سقوط خلافت عباسی، در جامعۀ اسلامی، چه رابطۀ معناداری بین دو مفهوم خلیفه و امام وجود داشت و از نظر تاریخی، چه تغییراتی در گسترۀ معنایی و مفهومی این دو حاصل شد. فرضیۀ پژوهش آن است که این دو مفهوم در ابتدا، با توجه به زمینههای اجتماعی، معنایی یکسان داشتند و بهتدریج با ورود این واژهها به منازعات کلامی، سیاسی، و مذهبی، تغییراتی در معنا و مفهوم آنها ایجاد شد.
امام,اهل سنت و جماعت,خلافت,خلیفه,شیعه
https://jhic.ut.ac.ir/article_64238.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_64238_8b6d2bdeb40010a5de5d734bdc994e6c.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
47
2
2015
02
20
ایرانگرایی در آثار مورخان ایرانی ـ اسلامی در سدههای سوم تا پنجم هجری
247
266
FA
محسن
معصومی
استادیار دانشکده الهیات دانشگاه تهران
moh_massumi@yahoo.com
محمد
عبدالملکی
دانشجوی دکتری رشته تاریخ تمدن ملل اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران
mohamadtarikh86@yahoo.com
10.22059/jhic.2017.235833.653783
تاریخ نگاری اسلامی به شکل رسمی از زمانی آغاز شد که فرهنگ و تمدنی ترکیبی با الهام از آموزههای دینی و با بهره گیری از تجربیات ملل و تمدنهای دیگر، در سرزمینهای اسلامی و با رهبری خلفای عرب، ایجاد شد. تألیف تاریخ عمومی جهان و بهویژه تاریخ اسلام، از سویی با گسترش نهضت شعوبیگری همراه بود و از سوی دیگر با تأثیر فراوان فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام در همه شؤون زندگی سیاسی و اجتماعی مسلمانان. از این رو مورخان مسلمانی که نسب ایرانی داشتند و زبان عربی را به عنوان زبان نوشتاری خود برگزیده بودند و نیز مورخان غیرایرانی که مجذوب فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام شده بودند، در تاریخ نگاری خویش به شدت تحت تأثیر ایران دوره باستان قرار گرفتند و در آثار خود به بیان برتریها و امتیازات پادشاهان باستانی ایران پرداختند. پرداختن به جنبههای گوناگون تاریخ و فرهنگ ایران باستان و بیان شکوه و عظمت آن دوران و گاه حسرت خوردن بر تاریخ باستانی ایران، در آثاری که این مورخان بر جای نهاده اند، گاه بسیار پر رنگ و قابل توجه است. این مقاله به بررسی باستانگرایی در آن دسته از تواریخی که نویسندگان آنها ایرانی ـ عرب بودهاند، یا گرایشهای شدیدی به فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام داشتهاند، پرداخته است .
ایرانگرایی,تاریخ ایرانباستان,تاریخنگاری اسلامی,مورخان ایرانی ـ عرب,نهضت شعوبیه
https://jhic.ut.ac.ir/article_64239.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_64239_1d9520ee5e952b65b0602827fcfa6af3.pdf