دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
رسم اجازه نویسی در سنت تعلیمی هنرخوشنویسی عثمانی: تحلیل ساختار و محتوای اجازهنامهها
143
170
FA
فریبا
پات
0000-0001-6626-6459
استادیارگروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، دانشگاه الزهرا
faribapat@yahoo.com
10.22059/jhic.2018.256390.653888
در سنت تعلیمی خوشنویسی عثمانی رسمی وجود داشته که به «اجازه نامه»، «اذن نامه» یا «اهلیت نامه» شناخته میشود. این رسم ظاهراَ فقط در خوشنویسی عثمانی رواج داشت. بر اساس این رسم شاگرد قطعهای را به خط نسخ، ثلث یا نستعلیق مینوشت و آن را به رؤیت استاد یا استادانی میرساند و استادان نیز غالبا با خطی موسوم به «خط اجازه» و با الفاظی به عربی آن را تأیید میکردند. افزون بر بررسی مفهوم اجازه و خاستگاه آن در این سنت تعلیمی، پژوهش درباب ساختار و محتوای اجازهنامهها و شناخت خط موسوم به خط اجازه، اندازه اجازهنامهها، عبارتهای اجازه و محل رقم اجازه برای شناخت بهتر این رسم لازم است که این نوشتار آن را بر عهده دارد.
سنت تعلیمی خوشنویسی,اجازه نویسی,اجازهنامه,اذننامه,اهلیتنامه,خط اجازه
https://jhic.ut.ac.ir/article_67569.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67569_c1bd4f6cf2cfe7551b75fdb66da622d0.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
کرامیان و اوضاع اجتماعی خراسان در دورۀ غزنویان
171
198
FA
محسن
رحمتی
0000-0002-0894-9777
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان
rahmati.mo@lu.ac.ir
میترا
روشنی
دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه لرستان
meet39375@gmail.com
10.22059/jhic.2018.250001.653863
فرقۀ کرامیه که از سده سوم هجری پدیدار شد، در دوره غزنویان، تحت تأثیر عواملی چند، رشد کرد و در حیات اجتماعی خراسان تأثیر گذاشت. در این مقاله ضمن بازکاوی دلایل و عوامل رشد کرامیه، پیامدهای اجتماعی حضور آنها در خراسان در دوره غزنویان بررسی شده است. پایگاه اجتماعی کرامیان و بحران مشروعیتِ حکومت غزنوی در ابتدای قدرتیابی آن سلسله، زمینه همکاری میان کرامیان و غزنویان را فراهم ساخت. پیشوایان کرامی با استفاده از نهادهای اجتماعی ـ آموزشی نظیر مدرسه و خانقاه، به تبلیغ مذهب خود پرداختند و با انتشار عقاید خود در میان بازرگانان، پیشهوران و کارگزاران حکومتی، عملاً نظام قشربندی اجتماعیِ خراسان را در هم شکسته و برای تصاحب منابع اقتصادی و اجتماعی و دستیابی به مناصب اداری به رقابت با پیروان سایر مذاهب و گروههای متنفذ در خراسان پرداختند؛ این رقابت موجب شکلگیری نخستین محنه مذهبی در تاریخ خراسان شد.
حنفیان,خراسان,شافعیان,شیعیان,غزنویان,کرامیان
https://jhic.ut.ac.ir/article_67570.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67570_f2a94979d82db98424ca38b6afce9916.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
بازتاب اندیشههای حنفیان اهل سنت و جماعت خراسان در کتاب گزیده ابونصر خانقاهی
199
217
FA
رضا
عشقی گنبکی
کارشناس ارشد ادبیات فارسی
r.eshghi.g@gmail.com
10.22059/jhic.2018.244135.653821
ابونصر طاهر بن محمد خانقاهی از واعظان و حکیمان بزرگ میانه سدۀ ششم هجری است. نوشتههای او و القابی که بدان خوانده شده است، نشان دهندۀ جایگاه بلند علمی و معرفتی اوست. با این همه، آگاهی ما از باورهای کلامی و فقهی او محدود و تا حدی آشفته است. گاه او را شافعی مذهب و گاه کرامی دانستهاند. در این مقاله، با استخراج اندیشههای کلامی و اعتقادی ابونصر از کتاب <em>گزیده</em> و بررسی زمانه و زیست بوم وی، کوشش شده است، اندیشههای کلامی وی واکاوی شود. نگارنده در این پژوهش میکوشد تا نشان دهد که گرچه مایههایی از اندیشههای اشعری و کرامی در عقاید ابونصر خانقاهی یافت میشود، اما نمیتوان وی را اشعری مذهب یا دارای عقاید کرامی دانست، بلکه باید او را از معتقدان به مکتب «حنفیان اهل سنت و جماعت» به شمار آورد.
ابونصر خانقاهی,اشاعره,حنفیان اهل سنت و جماعت,کتاب گزیده,کرامیه
https://jhic.ut.ac.ir/article_67571.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67571_c869dce768c719f009cc03ddaae29d3c.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
مصادره اموال کارگزاران حکومتی در ایران دوره اسلامی تا پایان صفویان
219
238
FA
مهدی
قربانی حصاری
دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
mg.hesar@yahoo.com
قنبرعلی
رودگر
استادیار، گروه تربیت حرفهای، دانشگاه فرهنگیان
a_roodgar@yahoo.com
ابراهیم
موسی پور بشلی
استادیار گروه تاریخ اجتماعی، بنیاد دایره المعارف اسلامی، تهران، ایران
eifsocialhistory@yahoo.com
هادی
عالمزاده
استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
hd.alemzadeh@gmail.com
10.22059/jhic.2018.249979.653862
در سنت اسلامی، مصادره اموال صاحبمنصبان متخلف، دستکم از زمان خلیفه دوم چونان تنبیهی اداری به کار گرفته میشده است، این شیوه با وجود چنین کارکردی، به سرعت به یکی از راههای کسب درآمد در دولتهای مسلمان بدل شد. در پژوهش حاضر ضمن بررسی تحولات مفهوم مصادره، حوزه کاربردی این اصطلاح، به ویژه در محدوده قلمرو دولتهای حاکم بر ایران تا پایان عصر صفوی بررسی شده است. نویسندگان کوشیده اند از میان گزارشهای ناظر بر انواع مصادرههایی که در ایران دوره اسلامی روی داده، تاریخچه ای از مصادره اموال کارگزاران دولتی ترتیب دهند و درضمن آن نشان دهند که مصادره در ساختارهای معطوف به تأمین مالی این دولتها به عنوان یک منبع درآمدِ دستکم تکمیلی و قابل پیشبینی و برنامهپذیر، سخت محل توجه بوده است.
تاریخ اقتصادی ایران,دوره اسلامی,مصادره اموال,منابع مالی حکومتهای ایرانی
https://jhic.ut.ac.ir/article_67572.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67572_ab52b8393d76377a7bfe9c5c5679a52d.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
مالیات مُکوس (ضرائب گمرکی) در مصر دوره والیان (19ـ254 ق)
239
248
FA
بهرام
کارجواجیرلو
کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن مللاسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
bahramkarju93@gmail.com
نگار
ذیلابی
استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
n.zeilabi@gmail.com
10.22059/jhic.2018.224537.653739
مکوس (ضرائب گمرکی)، مالیات ویژه واردات و صادرات کالاهای تجاری، یکی از منابع مهم مالی دوره والیان (19ـ254 ق) مصر بود. در دوره حاکمیت والیان مسلمان، مالیات مکوس، متأثر از قوانین مالیاتی مصر دوره بیزانسی، در شمار مالیاتهای رایج پذیرفته شد و با تغییر و تحولاتی تداوم یافت. والیان برای بهرهبرداری بیشتر از عوائد صادرات و واردات، در رونق تجارت خارجی و ایجاد بنادر و رونق آنها میکوشیدند. در این نوشتار، بر اساس منابع متقدم، با روش توصیفی تحلیلی، قوانین مرتبط با مکوس در دوره والیان مصر و چگونگی تأثیر آن بر نظام اقتصادی مصر بررسی شده است.
تجارت,مصر دوره والیان,مالیات,مصر اسلامی,عاشر,ماکِس,مکوس
https://jhic.ut.ac.ir/article_67574.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67574_1f5d56f8e5fa822535446323c6a3efd0.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
عوامل مؤثر بر گسترش شهری فسطاط تا تأسیس قاهره
249
261
FA
محمد
محمدپور
null
ددانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تربیت مدرس
rahmand10@ymail.com
فاطمه
جان احمدی
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس
janahmad2004@yahoo.com
10.22059/jhic.2018.244017.653820
ورود فاتحان مسلمان به مصر موجب تحولات بسیاری در این سرزمین شد. ساخت یا توسعه شهر فسطاط در همجواری باب الیون در شمال شرقی ساحل رود نیل توسط فاتحان مصر یکی از این تحولات در حوزه شهرسازی اسلامی بشمار میآید. صرف نظر از علل دوام و بقای این شهر، هدف مقاله پیش رو یافتن پاسخ این مسئله اساسی است که عوامل گسترش و توسعهی شهری فسطاط از بدو تأسیس به سال 20 تا روی کارآمدن فاطمیان (358) چه بوده است؟ بررسیهای تاریخی نشان داده است که موقعیت جغرافیایی ژئوپلتیکی و همجواری با کانون شهری باب الیون در شمال شرقی مصر و رشد فزایندۀ نیروی انسانی به علت ورود قبایل متعدد عربی و نیروهای جهادگر مسلمان و ضرورت اسکان آنها برای تداوم عملیات نظامی در سرزمینهای مجاور، عاملی تعیین کننده برای گسترش شهری فسطاط به حساب میآمد. علاوه بر این لزوم تشکیل مرکزیتی دینی و سیاسی در قالب دارالامارهها و مساجد و یا ساخت بازارهای پر رونق برای بهرهگیری از سود اقتصادی را نیز باید به این عوامل افزود.
مصر,فسطاط,جغرافیای تاریخی فسطاط,شهرسازی اسلامی
https://jhic.ut.ac.ir/article_67575.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67575_4107bdbc8bb3ebcb69e7af987f4b32e9.pdf
دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2645-5110
49
2
2017
02
19
نقدی بر نظریه ادعای الوهیت شاه اسماعیل اول صفوی
263
283
FA
سعید
نجفی نژاد
دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
s.najafinezhad@gmail.com
ناصر
جدیدی
استادیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
jadidi_naser@yahoo.com
محمدکریم
یوسف جمالی
دانشیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
yousef_jamali2000@yahoo.com
10.22059/jhic.2018.243491.653817
شاه اسماعیل اول صفوی با شخصیتی پیچیده و جذاب، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. تمجید فوقالعاده از وی از سوی هوادارانش در دوره صفویه، موجب شده است که سخنان نادرستی درباره او و عقایدش گفته شود. یکی از مهمترین مطالبی که به وی نسبت داده شده این است که وی ادعای الوهیت داشت. این موضوع را برخی از پژوهشگران غربی مطرح کردهاند و عدهای از محققان ایرانی نیز دنباله آن را گرفتهاند. در این مقاله، با ارائه مستنداتی، نظریه ادعای الوهیت بهتوسط شاه اسماعیل نقد و بررسی شده است. صفویپژوهان غربی بهسبب ناآگاهی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی ایران عصر صفوی، چنین نسبت ناروایی به شاهاسماعیل دادهاند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان میدهد که نظر معتقدان به ادعای الوهیت بهتوسط شاه اسماعیل اول صفوی، با گزارشهای تاریخی همخوان نیست.
ادعای الوهیت,خطایینامه,شاه اسماعیل اول صفوی,صفویان,صوفیان
https://jhic.ut.ac.ir/article_67576.html
https://jhic.ut.ac.ir/article_67576_aecf1c11a511c1edb1bef3591ecdf46d.pdf