2024-03-29T17:47:21Z
https://jhic.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=8435
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1393
47
1
اوضاع سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی بِلبَیس: قدیمترین کرسی ولایت شرقیۀ مصر
معصومه
آبانگاه ازگمی
بلبیس، از توابع استان شرقیۀ مصر، شهری باستانی بر ساحل شعبهای از نیل است که تا اواخر قرن 4ق، بهعنوان قصبۀ ولایت حوف شرقی و تا عصر ممالیک، مرکز اقلیم شرقیه بود. این شهر در دورۀ اسلامی از اهمیت سیاسی و نظامی فراوانی برخوردار بود و نام آن بهعنوان لشکرگاه مصر و دروازۀ شام و نیز کانون شکلگیری دگرگونیهای سیاسی مصر در کنار فسطاط و قاهره میآمد، اما با وجود اینکه از موقعیت اقلیمی مناسب و رفاه اقتصادی نسبی برخوردار بود، بهسبب موقعیت سوقالجیشیاش، همواره عرصۀ تاختوتاز لشکریان داخلی و خارجی قرار میگرفت. از اینرو از پیشرفتهایی علمی و فرهنگی که سایر شهرهای مصر از آن بهره بردند، بازماند. از اوایل سدۀ 19م نیز، با انتقال مرکزیت استان شرقیه به زقازیق، اهمیت سیاسی و نظامی بلبیس کاهش یافت و شهرستانی از توابع استان شرقیۀ مصر شد. نوشتار حاضر میکوشد ضمن وصف موقعیت جغرافیایی و اقلیمی شهر و بیان تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی آن، به بازسازی جغرافیای تاریخی این شهر، بپردازد و تأثیر جنگ را در عدم شکوفایی فرهنگی شهر نشان دهد.
استان شرقیه
ایالت حوف شرقی
بلبیس
جغرافیای تاریخی
مصر
2014
08
23
7
36
https://jhic.ut.ac.ir/article_63955_8e1de0992e113dbfe932168c51cda2c1.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1393
47
1
بازکاوی عوامل شکوفایی علمی تمدن اسلامی دورۀ فاطمیان از دیدگاه غربیان
محمدرضا
بارانی
سید رضا
مهدی نژاد
دورۀ فاطمیان از دورههای مهم در شکوفایی تمدن اسلامی به شمار میرود. با توجه به تشیع فاطمیان و تأکید اساسی آنان بر مذهب، بسیاری از ناظران غیرمسلمان در بررسی عوامل شکوفایی علمی دورۀ فاطمیان به عوامل مذهبی این شکوفایی نیز پرداختهاند. در این نوشتار، دیدگاههای اندیشمندان غربی دربارۀ عوامل مذهبی و نیز سیاسی و اقتصادی شکوفایی علمی تمدن اسلامی دورۀ فاطمیان بررسی خواهد شد. مطالعۀ دادهها و تحلیلهای این اندیشمندان، روشن میسازد که غربیان ازیکسو، نقش خلفا و دولتمردان فاطمی و پشتیبانیهای آنان و رقابت با عباسیان و مدارای سیاسی مذهبی و از سوی دیگر، ماهیت مذهب اسماعیلی، تلاش برای گسترش مذهب، سازمان دعوت اسماعیلی و تأثیر اندیشههای فلسفی و عقلانی یونانی و نوافلاطونی و امتزاج آن با مذهب اسماعیلی را در شکوفایی علمی این دوران مؤثر دانستهاند. برخی از این عوامل در آثار مورخان مسلمان نیز بیان شده و پژوهشگران غربی نیز گاه نظریاتشان را از این آثار برگرفتهاند، اما برخی عوامل، مانند تأثیر اندیشههای فلسفی و عقلانی یونانی و نوافلاطونی، بیشتر در آثار آنان بازتاب یافته و تأکید شده است. در تعلیل این مطلب، میتوان گفت بهسبب آنکه این عوامل را در دگرگونی و تطور مذهب اسماعیلی موثر دانستهاند، ریشۀ شکوفایی علمی در تمدن اسلامی را به بیرون از جهان اسلام و در حقیقت، به تمدن غرب و یونان وابسته کردهاند.
تمدن اسلامی
خاورشناسان
شکوفایی علمی
غربیان
فاطمیان
مذهب اسماعیلی
2014
08
23
37
57
https://jhic.ut.ac.ir/article_63957_dc826cd448db69e7d2c69be86bd7b09f.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1393
47
1
فعالیت های دلالان و جلّاس و تأثیر آن ها بر بازار بر اساس منابع مغربی _ اندلسی
نفیسه
جلالیان
یونس
فرهمند
هادی
عالمزاده
دلّالی از حرفههای مشروع در بازار مسلمانان بود که محتسب بر آن نظارت میکرد؛ دلّالان به دو دستۀ خُرد و کلان تقسیم میشدند. آنها ملزم بودند در ازای فروش کالا، تنها اجرتالعمل متعارف آن را دریافت کنند و مجاز به افزایش آزادانۀ قیمت کالاها، که ثبات و نظم اقتصادی بازار را بر هم میزد، نبودند. در میان دلّالان کلان، گروهی موسوم به «جُلّاس» بودند که در کسبوکار بازاریان و ثبات اقتصادی بازار اخلال میکردند. این پژوهش درصدد است نقش دلّالان و جلّاس را در بازارهای مغرب و اندلس در سدههای میانه بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان میدهد که جلّاس، بر خلاف دلّالان، بهمنظور کسب سود بیشتر، با سوءاستفاده از شرایط اقتصادی جامعه و عدول از هنجارها و ارزشهای اخلاقی، موجب اخلال در کسبوکار و بیثباتی بازار میشدند. مقابله با این گروه یکی از وظایف اصلی صاحبالسوق بود که متعهد بودند با ایجاد ارتباط درست میان بازاریان و واسطهگران و نظارت دقیق و مستمر بر دلّالان، از اقدامات و ارتباطات ناشایست آنان، بهویژه همکاری با محتکران، و دستیابی به سودهای گزاف و مخلّ بازار ممانعت کنند.
بازار مغرب و اندلس
جُلّاس
دلّال
صاحبالسوق
ولایةالسوق
2014
08
23
59
69
https://jhic.ut.ac.ir/article_63958_94e8ed0d74b15e66d95b2911444f97c8.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1393
47
1
بازکاوی تأثیر حدیث و باورهای کلامی بر تولید گزارههای تاریخانگارانه و رهیافتی به تشخیص آن
علی
حسن بگی
اطلاعات و گزارههای اصیل تاریخی مهمترین رکن تحلیل تاریخ را تشکیل میدهند. بااینهمه، گاه اطلاعاتی که پایۀ تحلیل پژوهشگر تاریخ قرار میگیرد، گزارههای تاریخنما و بهعبارتی، تاریخانگارانه هستند که در بسیاری مواقع، تحلیلگر آنها را گزارههای اصیل تاریخی تلقی کرده و درنتیجه، تحلیل او از واقعیت فاصله گرفته است. نوشتار حاضر تلاش میکند به دو پرسش در این باره پاسخ دهد: ۱) مهمترین عامل در تولید گزارههای تاریخانگارانه (تاریخنما) چیست؟ ۲) چه راهکاری برای تفکیک گزارههای تاریخی از گزارههای تاریخانگارانه وجود دارد؟ با بررسی بهعملآمده، روشن شد مهمترین عامل در تولید گزارههای تاریخانگارانه، حدیث و باورهای کلامی است. همچنین اینکه توجه به ویژگی گزارههای تاریخانگارانه و تتبع و جستوجو در منابع تاریخی و ارزیابی خاستگاه باورهای کلامی، کمک زیادی به تفکیک گزارههای تاریخی اصیل از گزارههای تاریخانگارانه میکند. روش نگارنده در تفکیک گزارههای تاریخانگارانه از گزارههای تاریخی، استقرایی است؛ به این معنا که ویژگی گزارههای تاریخانگارانه از طریق دقت و تأمل در ماهیت «باورهای کلامی» و «مآخذ تاریخی» و مقایسۀ آنها با «منابع تاریخی» تبیین شده است. همچنین در توضیح هر یک از گزارههای تاریخانگارنه، به نشانۀ تاریخانگارانه بودن آنها اشاره شده است.
باورهای کلامی
حدیث
گزارههای اصیل تاریخی
گزارههای تاریخانگارانه
2014
08
23
71
93
https://jhic.ut.ac.ir/article_63959_739e3c04bc8f51a3b879951fade3b765.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1393
47
1
جایگاه موسیقی نزد اقطاب نقشبندیه (مطالعه موردی عبدالرحمنجامی)
مصطفی
لعل شاطری
در دورۀ سلطانحسین بایقرا (875ـ911 ق)، اقطاب فرقۀ نقشبندیه، بهدلیل سیاست تسامح مذهبی دربار، از آزادی عمل نسبی، بهویژه در زمینۀ برپایی مراسمی همچون سماع برخوردار بودند. در این بین، عبدالرحمان جامی (817ـ898 ق) از جمله اقطاب نقشبندی، در برگزاری این مجالس، رویکردی متمایز داشت. این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و بررسی اشعار برجایمانده از جامی (دیوان کامل و مثنوی هفت اورنگ)، درصدد پاسخ به این پرسش است که با وجود تبحر علمی و عملی جامی در موسیقی، سماع و سازهای مربوط به آن در دورۀ وی، چه تغییراتی یافت. یافتهها حاکی از آن است که بنا بر کوشش جامی در اثبات تأثیر معنوی و روحانی موسیقی و رد نظریات افراطی دربارۀ کاربرد ساز در حلقههای تصوف، دگردیسی بنیادینی در سازبندی مجالس سماع به وقوع پیوست، بهنحوی که سازهای موسیقی بزمی، که تا پیش از آن در میان اهل تصوف چندان مورد توجه نبودند، به آن راه یافته و رواج فراوان یافتند.
سازبندی
سماع
عبدالرحمان جامی
موسیقی
نقشبندیه
2014
08
23
95
123
https://jhic.ut.ac.ir/article_63960_9150430244aeab3517b4acd4491466c3.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1393
47
1
تحلیل بصری نقشههای جغرافی دوره اسلامی (موردپژوهی نسخهخطیالمسالک و الممالک موجود در کتابخانه و موزۀ ملی مَلِک)
ساره
ملکی گیساوندانی
حسنعلی
پورمند
نقشه و نقشهنگاری موضوعاتی کهن در تمدن اسلامی است. نقشههای جغرافیایی دورۀ اسلامی، همواره از منظر پژوهشگران علومی چون جغرافیا و تاریخ تحلیل و بررسی شدهاند، اما بهلحاظ زیباییشناسی عناصر تصویری و نوشتاری، کمتر مورد توجه بودهاند. پژوهش حاضر بهمنظور تعیین ویژگیها و ارزشهای بصری نقشههای جغرافیایی در جهان اسلام، با تمرکز بر نقشههای نسخهخطی المسالک و الممالک موجود در کتابخانه و موزۀ ملی ملک، صورت گرفته است. روش استفادهشده توصیفی ـ تحلیلی بوده و اطلاعات ضروری تحقیق با بهکارگیری روشهای کتابخانهای و مشاهده، جمعآوری شده است. مهمترین یافته پژوهش حاضر این است که عناصر بصری این نقشهها برای نشان دادن عوامل و مناطق جغرافیایی، ساده شدهاند. نیز این عناصر از مکاتب نگارگری پیشین و همعصر خود تأثیر پذیرفتهاند و از باورهای اصلی حاکم بر مکتب نقشهنگاری بلخی هم متأثر بودهاند. این نقشهها را بهلحاظ اصول ترسیم و بازنمایی، میتوان نمونههای پیشین نقشههای کنونی دانست.
استخری
گرافیک اطلاعرسان
المسالک و الممالک
نقشه
نقشههای جغرافی دورۀ اسلامی
2014
08
23
125
148
https://jhic.ut.ac.ir/article_63962_1644d31d7b8f0f9db99d52dd52e6a10f.pdf