2024-03-29T08:21:12Z
https://jhic.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=8867
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
مغربیان و تجارت خارجی مصر در روزگار سلطۀ آل عثمان (1213ـ923 ه/1798ـ1517 م)
مریم
اسمعیلی
ولی الله
برزگر کلیشمی
مهدی
عبادی
سرزمین مصر بهسبب موقعیت جغرافیایی استراتژیک، همواره نقش تأثیرگذاری در اقتصاد دنیای پیشامدرن داشته است. در دوره اسلامی مصر علاوه بر اینکه مسیر عبور کاروانهای تجاری بود، گذرگاه اصلی کاروانهای حج از مناطق شمال آفریقا نیز بهشمار میرفت. فتح قاهره توسط سلطان سلیم اول در 923 ه/ 1517 م بهرغم برخی آسیبها بر پیکر اقتصاد مصر، فرصتهای جدیدی بهویژه در حوزه تجارت خارجی، فراروی مصر نهاد. پیشران و محرک اقتصاد تجاری در مصر علاوه بر تاجران مصری و شامی، خاندانهای مغربی بودند که از مناطق بیرون از مصر نظیر الجزائر، تونس، طرابلس، اندلس و مراکش به مصر مهاجرت کرده بودند. این خاندانها با حضور در عرصههای مختلف تجاری و اقتصادی، نقش گستردهای در رونق اقتصادی و تجاری مصرِ عثمانی داشتند. در جستار حاضر ضمن معرفی مهمترین خاندانهای بازرگان مغربی و موقعیت آنها، به وصف و تبیین نقش تجاری این خاندانها و چگونگی تأثیرگذاری آنها بر اقتصاد مصر در روزگار تسلط آلعثمان پرداخته شده است.
تجارت خارجی مصر
خاندانهای تاجر
مصر دوره عثمانی
مغربیان
2016
09
21
7
24
https://jhic.ut.ac.ir/article_66763_db59e79a32a36364eabdde722b8fb12e.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
جایگاه مهاجران ایرانی در تاریخنگاری منظوم عثمانی در عصر فتوح و شکوه (918ـ972ق)
طاهر
بابایی
حکومت عثمانی در عصر اقتدار و شکوه، (دورۀ حکومت سلیم اول و سلیمان قانونی)، از جنبههای گوناگون به شکوفایی رسید. تحول و توسعه در زمینۀ ادبیات و تاریخنگاری یکی از جنبههای شکوفایی علمی در این دوره بود. نگارش آثار ادبی و تاریخی در این دوره افزایش یافت و گونههای ادبی جدیدی ایجاد شد. بنابر یافتههای پژوهش حاضر، مهاجران ایرانی حاضر در قلمرو عثمانی، از جمله عوامل مهم در ایجاد این تحولات ادبی بودند. نخبگان مهاجر ایرانی، بهشکل رسمی و غیررسمی به خلق آثار منظوم تاریخی پرداختند. آنها ضمن سرایش شهنامههای عثمانی و ایجاد سبک ادبی جدید در تاریخنگاری عثمانی، به بزرگنمایی حکومت عثمانی و افزایش مشروعیت آن کمک کردند و آثاری در مدح مقامات حکومتی و کوچکنمایی وقایع بحرانآفرین در این دوره پرداختند. از اینرو نخبگان منظومهسرای ایرانی در کنار دیگر نگارندگان تاریخ عثمانی، به تحول و پیشرفت تاریخنگاری عثمانی در عصر سلیم اول و سلیمان قانونی یاری رسانند؛ تحول و پیشرفتی که از جلوههای شکوه این حکومت در عصر اقتدار بود.
تاریخنگاری و ادبیات عثمانی
حکومت عثمانی
سلطان سلیم اول
سلیمان قانونی
شاهنامه سرایی
مهاجرت نخبگان ایرانی
2016
09
21
25
40
https://jhic.ut.ac.ir/article_66764_a14abf2155c62c05a780805ec5b0c7c1.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
گذار از نظام آموزشی سنتی به مدرن در قلمرو عثمانی مطالعه موردی: مدرسۀ صادقیۀ تونس
عباس
برومنداعلم
یکی از مهمترین عرصههای رویارویی فرهنگیِ تمدن اسلامی با تمدن جدید غرب، حوزه آموزش و نظام آموزشی بود که در بیشتر سرزمینهای اسلامی در قالب شکلگیری و تأسیس مدارس جدید بروز کرد. دارالفنون عثمانی که بهمثابه مجتمع آموزشی جامع در 1278/ 1862م تأسیس شد، عملا به الگویی مناسب برای بسیاری از ممالک اسلامی، به ویژه ایالات و ولایات عثمانی در این دوره تبدیل شده بود. سرزمین افریقیه که از اواخر سدۀ شانزدهم میلادی/ دهم هجری تحت الحمایه عثمانی قرار گرفته بود، از جمله اولین ایالاتی بود که بهسبب نزدیکی سرزمینی و جغرافیایی در معرض مفاهیم و آموزههای مدرنیته قرار گرفت. ازاینرو، از اواخر سدۀ هجدهم میلادی/ دوازدهم هجری مسأله اصلاح نظام آموزشی به یکی از مسائل و دغدغههای حاکمان و عناصر اصلاحطلب افریقیه تبدیل شد و در نتیجه مدرسه عالی صادقیه با الگو گرفتن از دارالفنون استانبول تأسیس شد. این مدرسه با برنامه دقیق و سطوح مدون آموزشی، فارغالتحصیلانی را به جامعه افریقیه ارائه کرد که نقش مهمی در تحولات اجتماعی افریقیه در سدۀ نوزدهم و بیستم میلادی ایفا کردند. از اینرو، یکی از دغدغههای اصلی استعمار فرانسه پس از سلطه بر تونس از سال 1881م/ 1298ق تضعیف یا به تعطیلی کشاندن این مدرسه بود. رهبران و پیشگامان جنبش استقلال طلبی در تونس، که منجر به استقلال این کشور از فرانسه در 1956م/ 1375ق گردید، از دانش آموختگان مدرسه عالی صادقیه بودند.
استعمار فرانسه
افریقیه
دارالفنون استانبول
نظام آموزشی عثمانی
مدرسه صادقیه
2016
09
21
41
55
https://jhic.ut.ac.ir/article_66765_ddee7ae9bd602e527dd0675aba052473.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
ررویارویی سیاسی ـ مذهبی دولت عثمانی با صفویان (907ـ1003ه.ق/1501ـ1594م)
محمدحسین
صادقی
حسن
حضرتی
پس ازتشکیل دولت شیعیمذهب صفوی در آغاز سدۀ دهم/شانزدهم معادلات سیاسی در غرب آسیا برهم خورد. تفاوت مذهبی میان صفویان و عثمانیان، نارضایی دولت عثمانی از تشکیل دولتی نیرومند در شرق قلمرو خویش، تبلیغات مذهبی صفویان در قلمرو عثمانی، ادعای عثمانیان مبنی بر سروری جهان اسلام و اختلافات سیاسی میان دو دولت، رویارویی عثمانیان و صفویان را اجتنابناپذیر کرده بود. در فاصلۀ سالهای 907ـ1003ه.ق/ 1501ـ1594م سیاست دولت عثمانی در برابر صفویان، حمایت از طریقتهای صوفیانۀ همسو با عثمانیان و رویارویی مستقیم نظامی با صفویان بود. دولت عثمانی در زمان سلطان بایزید دوم، جهت مقابله با صفویان، به درخواست توقف تبلیغات مذهبی در قلمرو عثمانی از طریق نامهنگاری با شاه اسماعیل و حمایت از طریقتهای صوفیانۀ همسو با خود، بسنده کرد. در زمان سلطان سلیم اول در کنار حمایت از طریقتهای صوفیانۀ همسو با عثمانیان و با بهرهگیری از فتواهای علمای عثمانی، رویارویی مستقیم نظامی با صفویان نیز در دستور کار قرار گرفت؛ سلطان سلیم بدین طریق توانست بحرانی که موجودیت سلطنتش را تهدید میکرد از میان بردارد. سیاست سلطان سلیم در برابر صفویان در دوره جانشینان وی نیز ادامه یافت.
اسماعیل اول صفوی
بایزید دوم
سلیمان قانونی
سلیم اول
دولت صفوی
دولت عثمانی
مراد سوم
2016
09
21
57
76
https://jhic.ut.ac.ir/article_66766_54083b53c64c4f3dad9ea3f1813e2737.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
لوایح انتقادی میرزامحبعلیخان ناظمالملک در ردّ ادعاهای ارضی نمایندگان عثمانی
نصرالله
صالحی
روابط ایران و عثمانی، در سدههای متمادی، بسیار پرفراز و نشیب و همراه با جنگ و صلح بود. توسعهطلبی ارضی در مرزهای شرقی، سیاست ثابت دولت عثمانی بود. با انعقاد عهدنامۀ دوم ارزنهالروم (1263/1847)، جنگهای متعدد و طولانی پایان یافت و مقرر شد اختلافها بهویژه دربارۀ مرزها در کمیسیونهای تحدید حدود و از راه مذاکره حل و فصل شود. با الویت دیپلماسی به جای جنگ، فصل جدیدی در روابط دو دولت آغاز شد. فصلی که هنوز مطالعۀ بایسته دربارۀ آن صورت نگرفته است. نوشتار حاضر میکوشد تا نشان دهد که مأموران عثمانی چون درویشپاشا و خورشیدپاشا چگونه در کمیسیونهای تحدید حدود میکوشیدند توسعهطلبی ارضی دولت عثمانی را در شکل و قالب دیگری دنبال کنند. میرزامحبعلیخان با نگارش لوایح انتقادی، ماهیت اهداف نمایندگان عثمانی را روشن ساخت و به نقد و ردّ ادعاهای ارضی آنها پرداخت. پژوهش حاضر با روش تاریخی و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، با تکیه بر اسناد و منابع اصیل به این پرسشها پاسخ میدهد که ادعاهای ارضی نمایندگان عثمانی بر چه پایه و اساسی استوار بود؟ و نقد و ردّ ادعاهای آنها از سوی نمایندۀ ایران تا چه حد منطقی و مستدل بود؟
ایران و عثمانی
تحدید حدود
خورشیدپاشا
درویشپاشا
میرزامحبعلیخان ناظمالملک
2016
09
21
77
95
https://jhic.ut.ac.ir/article_66768_7a846e8760dae00a0506522fbaf9fe1d.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
مکتوبی از پاریس: مصطفیفاضل پاشا و نقد ساختار قدرت در عثمانی
توران
طولابی
در دورۀ سلطنت محمود دوم و عصر تنظیمات، زمینه برای شکلگیری نسلی از متفکران تجددخواه عثمانی موسوم به نوعثمانیان فراهم شد که آرای انتقادی خود علیه دولت را صورتبندی کردند. الگوی بدیلی که نوعثمانیان برای شیوۀ حکومت عرضه کردند، آبشخور غربی داشت و در مقایسه با اصلاحاتی که تا آن زمان پیشنهاد شده بود، وجوه متمایز معینی داشت. یکی از چهرههای برجستهای که در شکلگیری و تأثیرگذاری جریان فکری نوعثمانیان نقش پررنگی ایفا کرد، مصطفیفاضلپاشا، شاهزادۀ منتقد مصری بود. وی در نامهای به سلطان عبدالعزیز، ساختار اقتصادی و سیاسی دولت عثمانی را به پرسش گرفت. محتوای این نامه که به «مکتوبی از پاریس» شهرت یافته است، از دو منظر قابل بررسی است؛ نخست نقد ساختار اقتصادی و سیاسی عثمانی و دوم ارائۀ راهکارهایی چون ضرورت الگوگیری از غرب، بسط «حریت» و پذیرش حکومت مشروطه یا بهتعبیر آن روزگار «نظام سربستانه». در این مقاله کوشش شده است تا از طریق تحلیل انتقادی محتوای این نامه در زمینۀ تاریخی و گفتمانی نگارش آن، ابعادی از تلاش متفکران نوعثمانی در جهت نقد ساختار قدرت و ارائۀ الگوی بدیل سیاسی بررسی شود.
تنظیمات
مصطفیفاضل پاشا
مکتوبی از پاریس
نظام سربستانه
نوعثمانیان
2016
08
22
97
115
https://jhic.ut.ac.ir/article_66769_a9c8417da0829ea430d3433855d6358e.pdf
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
2228-7906
2228-7906
1395
49
1
یوسف آقچورا و بنیانهای فکری تُرکگرایی
علی
کالیراد
سوده
پورمجیدیان
یوسف آقچورا (1876ـ1935م/ 1293ـ1353ق) از مهمترین چهرههای فکری ـ سیاسی در تاریخ معاصر ترکیه است که نقش اثرگذاری در تکوین و گسترش ملیگرایی ترک و ایدۀ پانترکیسم نزد عثمانیان ایفا کرد و به یکی از معماران فرهنگیِ جمهوری ترکیه بدل شد. پژوهش حاضر ضمن بررسی بنیانهای آرای آقچورا دربارۀ ترکگرایی، به اهمیت مضامین و مفاهیم ناسیونالیستی و مارکسیستی در این چارچوب پرداخته است. بر این اساس ترکگرایی به مثابه ابزاری مطلوب برای تحقق اهداف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آقچورا در گذارِ جوامع مسلمان از جهان سنّتی به جهان مدرن ترسیم شده است. آقچورا نه یک ناسیونالیست قومگرا بلکه متفکرـکنشگر تجددگرایی بود که درصدد ارائۀ نقشۀ راهی برای نوسازی جوامع ترکزبان مطابق با الگوی اروپا محورِ نوسازی برآمد.
ترکگرایی
مارکسیسم
ملیگرایی
نوسازی
یوسف آقچورا
2016
09
21
117
132
https://jhic.ut.ac.ir/article_66770_df204c51996d4170bf5905573d8edadd.pdf