A Comparative Study of the Transformation of Constellation Figures with Human Iconography from al-Ṣūfī's Ṣuwar al-Kawākib in Qazvīnī’s ʿAjā'ib al-Makhlūqāt Case Study: Bodleian Library, Oxford Manuscript No. 144 and Munich Library Manuscript No. 464

Panjehbashi, الهه; Mohammadjani Divkolaei, Zeinab

doi:10.22059/jhic.2025.390596.654558

A Comparative Study of the Transformation of Constellation Figures with Human Iconography from al-Ṣūfī's Ṣuwar al-Kawākib in Qazvīnī’s ʿAjā'ib al-Makhlūqāt Case Study: Bodleian Library, Oxford Manuscript No. 144 and Munich Library Manuscript No. 464

Document Type : Research/Original/Reqular Article

Authors

¹ Associate Professor, Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran

² M.A, Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran

10.22059/jhic.2025.390596.654558

Abstract

The oldest surviving manuscript of ʿAbd al-Raḥmān al-Ṣūfī al-Rāzī's Ṣuwar al-Kawākib al-Thābitah dates back to 400 AH and is currently preserved in the Bodleian Library, Oxford. Other copies of al-Ṣūfī's Ṣuwar al-Kawākib exist from the 9th century AH, which share many similarities with their older counterpart in terms of the design and execution of human figures. In 678 AH, Qazvīnī wrote cosmological essays in his book titled ʿAjā'ib al-Makhlūqāt wa Gharā'ib al-Mawjūdāt (Wonders of Creation and the Peculiarities of Existing Things) , in which the human figures of the fixed constellations are similar to al-Ṣūfī's Ṣuwar al-Kawākib in terms of bodily postures and conventional motifs, but are executed with different styles and techniques than al-Ṣūfī's book. The aim of this research is to identify and explain the constant and variable factors in the design of constellations with human iconography from al-Ṣūfī's book Ṣuwar al-Kawākib as they appear in Qazvīnī’s ʿAjā'ib al-Makhlūqāt. The research questions are as follows: Which human-figured constellations in Qazvīnī's book are similar to al-Ṣūfī's? What visual changes have been made to the human figures in Qazvīnī's book while adhering to astronomical rules and the positions of the stars? This is a fundamental and descriptive-analytical research conducted through a comparative study. The data was obtained by searching library and documentary sources and by observing existing manuscripts. The results show that the human-figured constellations Cepheus, Boötes (ʿAwwā), Hercules (Jāthī), Cassiopeia (Dhāt al-Kursī), Perseus (Bārshāwush), Auriga (Mumsik al-Aʿinnah), Ophiuchus (Ḥawwā), Andromeda (al-Mar'at al-Musalsalah), and Centaurus (half-human, half-animal) in Qazvīnī's book are similar to al-Ṣūfī's. Unlike al-Ṣūfī's book, the constellations in Qazvīnī's are drawn in color, with simple faces and without attention to detail, and with less dynamic, static bodies. Furthermore, their clothing is executed in a completely Arab-Islamic style. Based on the examinations, it appears that the faces and clothing of the human figures in Qazvīnī's book were inspired by Yaḥyā ibn Maḥmūd al-Wāsiṭī's book Maqāmāt al-Ḥarīrī.

Keywords

Main Subjects

History of Islamic Civilization

References

آژند، یعقوب (1399). نگارگری ایران. 2 جلد. چاپ پنجم. تهران: سمت.

براتی، پرویز (1388). عجایب ایرانی: روایت، شکل و ساختار فانتزی عجایب نامه‌ها به همراه متن عجایب نامه‌ای قرن هفتمی. تهران: افکار.

بهدانی، مجید و خزائی، محمد (1399). بررسی نقوش کاشی‌های زرین‌فام با موضوع صور فلکی در امامزاده جعفر دامغان (با تأکید بر نسخه صورالکواکب قرن هفتم هجری). نگره، 15(56)، 39 - 51.

بیرونی خوارزمی، ابوریحان محمد بن احمد (1354). التفهیم لاوائل الصناعه التنجیم. تجدیدنظر، تعلیقات و مقدمه جلال‌الدین همایی. تهران: انجمن آثار ملی.

حیدرزاده، توفیق (1393). دانشنامه جهان اسلام، «مدخل برساوش (حامل رأس الغول: برنده سر دیو)». تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.

خزائی، محمد (1386). صورت‌های فلکی رساله صورالکواکب (400 هجری). کتاب ماه هنر، (109)، 42 - 52.

ذبیحی، مریم؛ سلیم‌زاده، محمدجعفر و فرخ‌فر، فرزانه (1399). تحلیل تطبیقی شخصیت‌پردازی موجودات تخیلی ـ تلفیقی در نگاره‌های نسخ عجایب المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و مکتب گورکانی. نگره، 15(55)، 35 - 47.

ربانی، سید علی‌اصغر و خودداری نائینی، سعید (1400). تأثیر موقعیت ستارگان بر نگاره‌های انسانی در دو نسخة صورالکواکب قرن نهم هجری. نگره، 18(67)، 125 - 143.

ربانی، سید علی‌اصغر و خودداری نائینی، سعید (1401). مطالعۀ تطبیقی پیکرنگاری انسان در سه نسخه از صورالکواکب قرن نهم هجری. رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی، 5(4)، 49 - 63.

رضازاده، طاهر (1397). شمایل‌نگاری صور نجومی در آثار هنر اسلامی. تهران: متن.

شریف زاده، عبدالمجید (1375). تاریخ نگارگری در ایران. تهران: حوزه هنری.

صوفی، عبدالرحمن (1398). صورالکواکب، ترجمۀ خواجه نصیرالدین طوسی، به اهتمام بهروز مشیری. چاپ پنجم. تهران: ققنوس.

طوسی، خواجه نصیرالدین (1348). ترجمۀ صورالکواکب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

عزیزی یوسفکندی، علیرضا؛ شمیلی، فرنوش؛ خزایی، محمد و نامور مطلق، بهمن (1402). خوانش بیش‌متنی طراحی نقوش سیارات هفت‌گانه در هنر سلجوقیان (نمونۀ موردی «کاسۀ مینایی» و کتاب «عجایب المخلوقات» قزوینی). پیکره، 13(35)، 1 - 19.

علائی، سیروس (1372). جهان نمای ذکریای قزوینی. ایران‌شناسی، 5(3)، 526 - 536.

غفوریان، مهنوش؛ آژند، یعقوب و بُلخاری، حسن (1400). خاستگاه شمایل‌نگاری صورت فلکی برساوش در رساله صورالکواکب عبدالرحمن صوفی (مطالعه موردی نسخۀ 144 کتابخانه بادلیان آکسفورد). تاریخ علم، 19(2)، 439 - 464.

مسعودی امین، زهرا (1399). تطبیق شکلی نگاره‌های افلاک در نسخه‌های عربی (678ق)، فارسی (898 تا 997ق)، عربی (1148 تا 1168ق) «عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات» قزوینی و کتاب «التفهیم لاوایل صناعه التنجیم». نگره، 17(62)، 193 - 211.

مصفا، ابوالفضل (1357). فرهنگ اصطلاحات نجومی همراه با واژه‌های کیهانی در شعر فارسی. تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

ورجاوند، پرویز (1384). کاوش در رصدخانة مراغه و نگاهی به پیشینة دانش ستاره‌شناسی در ایران. تهران: امیرکبیر.

هوگ، جان و مارتن، هانری (1384). سبک‌شناسی هنر معماری در سرزمین‌های اسلامی، ترجمۀ پرویز ورجاوند. تهران: علمی و فرهنگی.

Hafez, I. (2010). Abd al-Rahman al-Sufi and his Book of the Fixed Stars: a journey of re-discovery. Doctoral dissertation, James cook university, Australia.

Wellesz, E. (1959). An early Al-Sufi manuscript in the Bodleian libarary in Oxford. Vol. 3. Freer Gallery of Art. The smithsonian institution and department of the history of art: university of Michigan.

URL 1: https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects

URL 2: https://www.digitale-sammlungen.de/view