مطالعه مقایسه‌ای الفتح‌القسی عمادالدین اصفهانی و الروضتین ابوشامه (با تأکید بر جنگ‌های صلیبی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی

چکیده

جنگ‌های صلیبی، تأثیر عمیقی بر سرنوشت غرب و جهان اسلام برجای نهاد. در باب این جنگ‌ها، منابع تاریخ‌نگاری اروپایی‌ها، ایوبیان و حتی سلجوقیان در دسترس است. از این میان، آثار مورخان پرآوازه‌ای چون عماد اصفهانی، مؤلف الفتح القسی و ابوشامه، مؤلف الروضتین، از منابع اصیلِ مهم‌ترین رخداد نظامی و سیاسی تاریخ شامات و عصر ایوبیان محسوب می‌شوند. مسئله اصلی این است که نگرش این دو مورخ نسبت به صلیبی‌ها و جنگ‌های صلیبی چگونه بوده و تا چه اندازه در عنصر واقع‌نمایی اهتمام ورزیده‌اند. به نظر می‌رسد که این دو وقایع‌نگار، به طور کلی، به نقل روایات جنگ از موضع قدرت و برتری توجه داشته و گزارش‌ها را با نگرش آرمان‌گرایانه و به‌صورت فتح‌نگاری ثبت کرده‌اند. اثر ابوشامه تا حدّ چشمگیری برگرفته از کتاب عماد اصفهانی است. در این پژوهش، کوشش شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، تاریخ‌نگاری دو اثر پیرامون جنگ‌های صلیبی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو را تبیین و بررسی شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Fatḥ al-Qussī ʾImād-al-Dīn Isfahānī and al-Rawḍataīn Abūshāmma (Based on Crusades)

نویسندگان [English]

  • Bashir Seraji 1
  • Abd-Allah Hemmati Golian 2
1 PhD Student in History and Civilization of Islamic Nations of Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor Ferdowsi University of Mashhad, Department of History and Civilization of Islamic Nations
چکیده [English]

The Crusades had a profound effect on the fate of the West and the Muslim world. On these wars European, Ayyubian and even Seljuk sources are available. Among them, the works of renowned historians such as ʾImād Isfahānī's Fatḥ al-Qussī and Abūshāmma, author of al-Rawḍataīn, are the main sources of the most important military and political events in the history of Damascus and the Ayyubid period. The main question is how the two historians view the Crusaders and the Crusades, and to what extent their reports could be realistic. In general, these two chronographers seem to have focused on the narratives of war from the standpoint of power and superiority, and have recorded the reports with an idealistic attitude. Abūshāmma's work largely borrowed from ʾImād Isfahānī. In this research, attempted to describe and analyze these two works on the Crusades and their shared and unshared points through descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crusades
  • ʾImād Isfahānī
  • Abūshāmma
  • Fatḥ al-Qussī
  • al-Rawḍataīn
  • Comparative Study
ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر، 1385ق.
همو، التاریخ الباهر فی الدوله الاتابکبه، قاهره: چاپ عبدالقادر احمد طیلمات،1963م.
ابن جزری، محمد، غایه النهایه، به کوشش گ، برگشتر سر، قاهره: بی‌نا، 1351 ه‍. ق/1932 م.
ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت:دارصادر، بی‌تا.
ابن شداد، یوسف‌، النوادر السلطانیه، به‌ کوشش‌ جمال‌ الشیال‌، قاهره‌: بی نا، 1964 م.
ابن صابونی، محمد، تکمله اکمال الاکمال، به کوشش مصطفی جواد، بغداد: بی نا، 1377ق.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
ابن واصل، جمال‌الدین، مفرج الکروب، مصحح: جمال‌الدین الشیال، ترجمه پرویز اتابکی، تهران: علمی و فرهنگی، 1383ق.
ابوشامه، شهاب‌الدین، الروضتین فی أخبار الدولتین النوریه والصلاحیه، تعلیق و تحشیه ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422 ق/2002م.
همو، الروضتین، به کوشش محمد حلمی و محمد مصطفی زیاده، قاهره: بی‌نا، 1962 م.
همو، تراجم رجال القرنین السادس و السابع، تعلیق و تحشیه ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق/2002م.
اصفهانی، عمادالدین، الفتح القسی فی الفتح القدسی، تصحیح کارلولندربرگ، پاریس: بی نا، 1888م.
همو، خریده القصر و جریده العصر، تحقیق محمد بهجه الاثری، بغداد: بی‌‌نا، 1955ـ1976م.
بادکوبه هزاوه، احمد، معصومه آبانگاه ازگمی، تاریخ‌نگاری مصر و شام در دوره ایوبیان، قم: حوزه و دانشگاه، 1395.
همو، «تأملی بر تاریخنگاری ابوشامه در الروضتین و ذیل آن»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال دوازدهم، پیاپی39، پاییز و زمستان1394.
بنداری اصفهانی، فتح بن علی، سنا البرق الشامی، مصر: مکتبه الخانجی، 1979 م.
همو،‌‌ تاریخ سلسله سلجوقیان (تاریخ دولة آل سلجوق)،ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1356.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد، ثمارالقلوب، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: مطبعه المدنی، 1384/ 1965 م.
جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، تحقیق: حسن سندوبی، قاهره: بی نا، 1351 / 1932 م.
همو، الحیوان، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره: بی نا،1356/ 1938 م
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، بی‌تا.
حسن‌زاده، اسماعیل، «تاریخ نگری و تاریخ‌نگاری عمادالدین کاتب اصفهانی»، فصل‌نامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، سال هفدهم، شماره 65، تابستان 1386.
ذهبی، محمد بن احمد، تذکره الحفاظ، حیدرآباد دکن: بی نا، 1333ـ1334 ق.
رانسیمان، استیون، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ترجمه منوچهر کاشف، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، بی‌تا.
روزنتال، فرانتس، تاریخِ تاریخ نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی، 1368.
زین‌العابدینی، رمضان، تاریخ و نگاران و مکتب‌های تاریخ نگاری در اسلام، تهران: چاپخش، 1338.
سبط بن جوزی، شمس الدین ابی مظفر، مرآه الزمان، دراسه و تحقیق جنان جلیل محمد الهموندی، بغداد: الدار الوطنیه، 1990م.
سجادی، سید صادق، عالم‌زاده، هادی، تاریخ نگاری در اسلام، تهران: سمت، 1389.
سواژه، ژان، مدخل تاریخ شرق اسلامی (تحلیلی کتابشناختی)، ترجمه نوش‌افرین انصاری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1366.
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به کوشش: ایمن سید، بیروت: بی نا، 1408ق.
فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت: بی نا، 1981 م.
قاسم عبده، قاسم، ماهیه الحروب الصلیبیه: الایدئولوجیه، الدوافع، النتائج، کویت: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الاداب،بی‌تا.
عاصی، حسین، العماد الاصفهانی حیاه و عصره، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1411.
همو، المورخ ابوشامه و کتابه الروضتین فی اخبار الدولتین النوریه و الصلاحیه، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1991.
غفرانی، علی، «پژوهش در منابع تاریخی دوره ایوبی»، پژوهش‌نامه تاریخ تمدن اسلامی (مقالات و بررسی‌ها)، دانشگاه تهران»، سال اول، شماره 70، 1380.
گروسه، رنه، تاریخ جنگ‌های صلیبی، ترجمه ولی‌الله شادان، تهران: بی نا، 1377.
گیب همیلتون، «ادبیات شرح حال نویسی در اسلام»، مجموعه مقالات تاریخ نگاری در اسلام، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: گستره، 1361.
کاهن،کلود، بررسی منابع مربوط به دوره سلجوقی، ترجمه اسماعیل دولتشاهی و غلامرضا‌ همایون، مجله سخن، دوره 23، ش 3و4، بهمن و اسفند1352.
همو، ‌‌‌»تاریخ و مورخان اسلامی تا پایان دوران عباسی»، ترجمه شهلا بختیاری، مجله تاریخ اسلام، ش 1، بهار 1379.
محمد احمد، محمد حلمی، تاریخ‌نگاری اسلامی از قرن ششم تا هفتم هجری، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: گستره، 1361.
مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، تهران: خیام، 1326.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت: موسسه الاعلمی‌ للمطبوعات، 1411/ 1991 م.
مقریزی‌، احمد، السلوک‌، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زیاده‌، قاهره: بی‌تا‌، 1956.
مینوی، مجتبی،«اسلام از دریچه چشم مسیحیان»، تاریخ و فرهنگ، تهران: خوارزمی، 1325.
ناصری طاهری، عبدالله، اشرفی، لیلا، «نگرش مذهبی مورخان مسلمان به جنگ‌های صلیبی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، ش 10، پاییز 1390.
همتی گلیان، عبدالله، تاریخچه شرق‌شناسی، مشهد: جهاد دانشگاهی، 1386.
همو، «مسیحیت در حجاز و غرب جزیره العرب مقارن با ظهور اسلام»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، سال چهل و پنجم، شماره یکم، بهار و تابستان، 1391.
هیرشلر،‌کنراد، تاریخ‌نگاری عربی در دوره میانه، ترجمه زهیر صیامیان گرجی، تهران: سمت، 1395.
ویوشوول، ژنه، سلطان صلاح‌الدین ایوبی، ترجمه عباس آگاهی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1376.
یونینی، موسی بن محمد، ذیل مرآه الزمان، حیدرآباد دکن: بی نا، 1375.
Ambros, A., Beobachtungen zu Aufbau und Funktion des gereimten Klassischarabischen Buchtitels, Wiener Zeitschrift fur die Kunde des Morgenlandes, 1990.
David R.Blanks and Michael Frassetti, Western views Islam in medieval and early modern Europ, London, 1999.
Gabrieli, Francecco, Arab historian of the crusades, London, Wcie, 1984.
Nicholson, HelenI J, In the Crusades, NewYork, Macmillan, 2005.