The Social History of Shoes and Shoe-making in the Traditional Islamicate World

Document Type : Research/Original/Reqular Article

Author

Assistant Prof., Shahid Beheshti University

Abstract

Wearing footwear to protect the feet from injuries and facilitate moving around has been a common practice for a long time in Persia, Mesopotamia, and the surrounding civilizations, not least in the urban centers. The profession of shoe-making is, therefore, deemed an important and profitable one. The study presents various types of footwear and how the domain worked in the structure of the traditional Islamicate world by examining a wide range of historical, literary, and social sources. To this end, Clifford Geertz’s approach, Thick Description, is used. The modus operandi of the profession is explored via unraveling the material elements in shoes and shoe-making. The elements include a diversity of the jargon used in the profession, the tools, the workplace, professional ethics, the monitoring of the craftsmen and their major and minor incomes, and the vocational and social position they enjoyed. Contrary to the current belief, this craft was not lucrative despite the diversity and high demand for the products. Accordingly, the craftsmen mostly belonged to the lower strata of Muslim societies.

Keywords


ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، 1965-1966.
ابن ‌اخوه، معالم القربه فی احکام الحسبة، چاپ محمد محمود شعبان و صدیق احمد عیسی مطیعی، قم 1408
ابن بطوطه ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، 1385-1386/1965-1966.
ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، و مصطفی قصاص، بیروت، 1407/1987.
ابن تغری بردی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، 1972.
ابن‌ جوزی، اخبار الظراف و المتماجنین، چاپ محمد بحرالعلوم، نجف 1386/ 196
ابن جوزی، المنتظم، چاپ محمود مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/ 1992
ابن جوزی، تلبیس ابلیس، چاپ سید جمیلی، بیروت، 1409/1989
ابن حنبل، احمد، مسند احمد بن حنبل، دارالفکر، بی تا.
 ابن‌ حوقل، صوره الارض، لیدن، 1938-1939.
ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس، بیروت، 1405/1985
ابن طقطقی، الفخری فی الاداب السلطانیه و الدول الاسلامیه، بی جا، 1860
ابن عبدالحکم، سیره عمر بن عبدالعزیز، چاپ احمد عبید ، بیروت، 1404/1984
ابن قتیبه، المعارف، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن، 1850.
ابن کلبی، کتاب الاصنام، چاپ احمد زکی پاشا، قاهره-تهران، 1348
ابن ماجه، سنن ابن ماجه، چاپ استانبول، 1401/1981.
ابن منظور، لسان العرب، چاپ علی شیری، بیروت، 1412/1992.
 ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، چاپ دارالفکر العربی، جیزه، ]بی‌تا[.
ابوداوود، سنن ابی داوود، چاپ استانبول، 1413/1992
ابومطهر ازدی، حکایه ابی القاسم بغدادی، چاپ قاسم محمد رجب، بغداد، ازروی چاپ هایدلبرگ، 1902.
احمد علی، صالح، المنسوجات و الالبسه العربیه فی العهود الاسلامیه الاولی، بیروت، 2003.
آذربیگدلی، لطفعلی‌بیک ، آتشکدة آذر (نیمة دوم)، بخش افکار معاصرین، چاپ میرهاشم محدث، تهران، 1378ش
ارباب، محمدتقی‌بیک،  تاریخ دارالایمان قم، چاپ مدرسی طباطبایی، تهران، 1353ش
ازرقی، ابوولید محمدبن عبدالله‌بن احمد، اخبار مکة و ماجاء فیها من الأثار، چاپ عبدالملک‌بن عبدالله‌بن دهیس، ]بی‌جا[، 1424/ 2003
اعشی، دیوان اعشی الکبیر، چاپ و شرح محمد احمد قاسم، بیروت، 1415/1994
آمال مصری، ازیاء المراه فی العصر العثمانی، قاهره، 1419/1999.
امین، احمد، قاموس العادات و و التقالید و التعابیر المصریه، قاهره 1953
 آهنگ، محمد آصف ، یادداشتها و برداشتهایی از کابل قدیم، کابل 1384ش.
اورسل، ارنست، سفرنامة قفقاز و ایران، ترجمة علی‌اصغر سعیدی، تهران، 1382ش
اولیا چلبی، اولیا چلبی سیاحتنامه‌سی، استانبول، 1314.
بخاری، صحیح بخاری، چاپ استانبول، 1413/1992.
پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، 1361.
تحویلدار، میرزاحسین‌خان، جغرافیای اصفهان: جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1342ش
ترمذی، سنن ترمذی، چاپ استانبول، 1401/1981.
تنوخی، نشوار المحاضره، چاپ عبود شالجی، بیروت، 1391/1971.
جاحظ، البیان و التبیین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت، 1948.
جاحظ، التبصر بالتجاره، چاپ حسن حسین عبدالوهاب، دمشق، 1966.
جاحظ، البخلاء، چاپ محمد طه حاجری، قاهره، بی تا.
جاحظ، تاج، چاپ احمد زکی پاشا، قاهره، 1332/1914.
جادر، ولید محمود، الازیاء الشعبیه فی العراق، بغداد، 1979
جادر، ولید محمود، الازیاء الشعبیه فی العراق ، بغداد، 1979.
جبوری، یحیی، الملابس العربیه فی الشعر الجاهلی، بیروت، 1989.
جوالیقی، ابومنصور، المعرب، چاپ احمد محمد شاکر، قاهره، 1361.
جوهری، صحاح، چاپ احمد عبدالغفورعطار، تهران، 1368.
خسرو خسروی، «کفشگری»، کاوش، ش12، مهر 1342
خنساء، دیوان خنساء، بیروت، 1389/1969.
دهخدا، علی اکبر، امثال و حکم، تهران، 1357.
دالمانی، هانری رنه ، از خراسان تا بختیاری، ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران 1378ش
 دهخدا، علی اکبر،  لغتنامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران، 1377.
دیوان الهذلیین، القسم الاول، شعر ابی ذؤیب، قاهره، 1364/1945.
ذهبی، تاریخ‌الاسلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت 1409
رملاوی، جرجیس محمد، «فی المعتقدات الشعبیه»، التراث الشعبی، س.22-23، ش1، 1992.
سلیمه عبدالرسول عبد، «ملابس العمل لذوی المهن و الحرف من خلال النصوص التاریخیه و اللوحات الاثریه»، سومر، س 37، ش 1-2، بغداد، 1981.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت، 1408/1988.
شابشتی، علی بن محمد، دیارات، چاپ کورکیس عواد، بغداد، 1386/1966.
شهری‌باف، جعفر، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، زندگی، کسب و کار، تهران 1367ش
شیزری، عبدالرحمان‌بن نصر، نهایة‌الرتبة فی طلب الحسبة، چاپ سیدالباز عرینی،‌ بیروت 1401/ 1981
صابی، هلال بن محسن، رسوم دارالخلافه، چاپ میخاییل عواد، بغداد، 1383/1964.
صابی، الوزراء، چاپ خلیل منصور، بیروت، 1419/1998.
صادقی افشار، تذکرة مجمع‌الخواص، ترجمة عبدالرسول خیامپور، تبریز 1327ش.
صنهاجی، ابوبکربن علی، اخبار المهدی بن تومرت، چاپ عبدالحمید حاجیات، الجزائر، 1986.
طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامه اردکانی، تهران، 1381.
عبیدی، صلاح حسین، الملابس العربیه الاسلامیه فی العصر العباسی من المصادر التاریخیه و الاثریه، بغداد، 1980.
 فربرن، مایلز، تاریخ اجتماعی؛ مسائل، راهبردها و روشها، ترجمۀ ابراهیم موسی‌پور بشلی و محمد ابراهیم باسط، تهران: انتشارات سمت، 1394.
قاضی رشید، الذخائر و التحف، چاپ محمد حمیدالله، کویت، 1959.
قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، قاهره، 1910-1920.
کارری، جملی، سفرنامة کارری، ترجمة عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران، 1348ش
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ علی اکبر غفاری، بیروت، 1401.
لوطورنو، روجی، فاس قبل الحمایه، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت، 1412/ 1992
مالک، الموطأ، چاپ استانبول، 1401/1981.
متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، 1364.
محمد بن فارس جمیل، " اللباس فی عصر الرسول(ص)، دراسه مستعده من مصادر الحدیث النبوی الشریف"، حولیات کلیه الاداب، سال 4، رساله ش. 91( کویت، 1414-1415/1993-1994).
مسعودی، مروج الذهب، چاپ شارل پلا، بیروت، 1965-1979.
مسلم، صحیح مسلم، استانبول، 1413/1992.
مصری، آمال،  الازیاء المراة فی العصر العثمانی، قاهره 1419/ 1999
 معین،محمد، فرهنگ معین، تهران 1363ش
مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن، 1877.
مقر، محمد،  اللباس المغربی من بدایةالدولة المرینیه الی العصر السعدی، رباط، 2006
مقریزی، اتعاظ الحنفاء، چاپ جمال الدین شیال، قاهره، 1387/1967.
مقریزی، خطط، چاپ ایمن فواد سید، لندن، 1422-1425/2002-2005.
 مکمّلی، محمدکاظم، «چاروق‌دوزی در زنجان»، هنر و مردم، سال 16، ش187، اردیبهشت 1357
مونس‌الدوله، خاطرات مونس‌الدوله، ندیمة حرمسرای ناصرالدین‌شاه، چاپ سیروس سعدوندیان، تهران1380ش
 میرزایی، شهرداد، واژه‌نامة توصیفی کفش‌گری، تهران، 1386ش
نابغه ذبیانی، دیوان، چاپ محمد طاهر عاشور، تونس، 1986.
 ناصرخسرو، سفرنامة ناصرخسرو، چاپ محسن خادم، تهران، 1382ش
نجمی، ناصر ، طهران عهد ناصری، تهران، 1364ش
هدایت، صادق، نیرنگستان، تهران، 1342.
 همایونی، صادق،  فرهنگ مردم سروستان، مشهد، 1371ش
 هولتسر، ارنست، ایران در یکصدو سیزده سال پیش، بخش نخست: اصفهان، ترجمة محمد عاصمی، ]تهران 1355ش[.
وزان‌ فاسی، حسن‌بن محمد ، وصف افریقیا، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت، 1983
وشاء، محمد بن اسحق، الموشی او الظرف و الظرفاء، بیروت: دار صادر،  1385/1965.
ونشریسی، احمدبن یحیی، المعیار المعرب و الجامع المغرب عن فتاوی علماء افریقیه و الاندلس و المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت – رباط، 1401/ 198
ویلز، سفرنامه دکتر ویلز، ایران در یک قرن پیش، ترجمه غلامحسین قراگزلو، تهران، 1368.
یاقوت، معجم الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت، 1993.
Ahsan,M. ,Social life under the Abbasids,London-New York,1979.
Chardin, Jean, Noyages du chevalier chandinen perse, Paris 1811;
Cohen, Amnon, The Guilds of Dttoman Jenusalem, Lieden – Boston – London 2001.
Dozy,Reinhart,Dictionnaire Detaille des Noms des Vetements chez les Arabes,Beirut(Amsterdam,1843).