The attitude of Naqshbandi Gutbs toward the Music: The case of Abd Al-Rahmān Jāmī

Document Type : Research/Original/Reqular Article

Author

Abstract

The religious toleration, during the ruling of Sultan Ḥusayn Bāyqarā (1438-1506 AD) was a great opportunity for the Naqshbandi Gutbs to organize freely Sama (samā‘) ceremonies. Abd Al-Rahmān Jāmī (1414–1492 AD), among them, had a distinguished attitude to the ceremony. This study investigates the development of music and musical instrument during this period, considering Jāmī’s conversancy in music. In this study, we employed a descriptive-analytic method on Jāmī’s remaining poem (his collection of poems (diwān) and “Seven Thrones” poem (Haft Awrang mathnawī). The findings show that Jāmī’s efforts in the rejection of radical views and in stablishing music as a spiritual activity was successful. As a result of these efforts, the Sufi music orchestration basically changed, and afterwards festive musical instruments, unlike the past, found their way to Sufi’s ceremony.

Keywords


آشتیانی، جلال‌الدین، عرفان، تهران: شرکت‌ سهامی ‌انتشار، 1373 ش.
ابن‌قیم ‌جوزیه، محمد بن ‌ابو‌بکر، مدارج السالکینبینالمنازلایاکنعبدوایاکنستعین، بیروت: دار الکتب‌العربیة، 1997.
ابن‌منور، محمد،  اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابیسعید، تهران: بی‌نا، 1313 ش.
اسفزاری، معین‌‌الدین‌ محمد، روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات، چاپ سیدمحمدکاظم امام، تهران: دانشگاه ‌تهران، 1339 ش.
افصح‌زاده، اعلاخان،  نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، تهران: میراث ‌مکتوب، 1378 ش.
بارتولد، و. و.، الغبیگ و زمان وی،‌ ترجمۀ‌ حسین احمدی‌پور، تهران: کتاب‌فروشی ‌چهر، بی‌تا.
بغدادی، مجدالدین، تحفة البررةفیمسائل العشرة، ترجمۀ محمدباقر ساعدی، تهران: مروی، 1368 ش.
بقلی‌ شیرازی، روزبهان، رسالة القدس، چاپ جواد نوربخش، تهران: خانقاه نعمت‌اللهی، 1351 ش.
بیانی ‌کرمانی، عبدالله ‌بن ‌محمد، مونس الاحباب، چاپ سیدعلی میرافضلی، تهران: کتابخانه و موزۀ مرکز اسناد مجلس، 1390 ش.
بینش، تقی، سه رسالۀ فارسی در موسیقی: دانشنامۀ علائی، اخوان الصفا، کنز التحف، تهران: نشر دانشگاهی، 1371 ش.
پارسا، خواجه‌محمد،  قدسیه، چاپ احمد طاهری ‌عراقی، تهران: طهوری، 1354 ش.
تبریزیان، ناظم، «النقشبندیة و نشأتها»، آفاق الحضارة الاسلامیة، ش 15، صص 387-396، صفر 1426.
جامى، عبدالرحمان، بهارستان و رسائل، چاپ اعلاخان افصح‌زاده، تهران: میراث‌ مکتوب، 1379 ش.
همو، دیوان کامل، چاپ هاشم رضی، تهران: پیروز، 1341 ش.
همو، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح اعلاخان افصح‌زاده، تهران: میراث ‌مکتوب، 1378 ش.
همو، عبدالرحمان، نامه‏ها و منشآت، چاپ عصام‌الدین اورون بایف، تهران: میراث ‌مکتوب، 1378 ش.
همو، نفحات الانس من حضرات‌ القدس،‌ چاپ محمد توحیدی‌پور، تهران: کتابفروشی‌ محمودی، 1336 ش.
چیتیک، ویلیام، درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی، ترجمۀ جلیل پروین، تهران: پژوهشکدۀ امام‌ خمینی، 1382 ش.
حاکمی، اسماعیل، سماع در تصوف، تهران: دانشگاه ‌تهران، 1384 ش.
حضرتی، حسن، «نقش سیاسی‌اجتماعی نقشبندیان در قرن نهم هجری در ماوراءالنهر»، کیهان اندیشه، ش 67، صص 145-158، مرداد و شهریور 1375.
حسینی ‌نقشبندی، سیدعبدالرحمان، ساداتنقشبندی، ترجمۀ‌ محمد بانه‌ای، ارومیه: حسینی، 1385 ش.
حدادی، نصرت‌الله، فرهنگنامۀ موسیقی ایران، تهران: توتیا، 1376 ش.
حقیقت، عبدالرفیع، تاریخ عرفان و عارفان ایرانى: از بایزید تا نورعلى‌‌شاه‌ گنابادى، تهران: کومش، 1375 ش.
حیدرخانی، حسین، سماععارفان، تهران: سنایی، 1374 ش.
خواندمیر، غیاث‌الدین، تاریخحبیبالسیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام، 1380 ش.
همو، مآثر الملوک بهضمیمۀ خاتمه خلاصة الاخبار، چاپ میرهاشم محدث، تهران: رسا، 1372 ش.
همو، مکارم الاخلاق، چاپ محمداکبر عشیق، تهران: میراث ‌مکتوب، 1378 ش.
دوغلات، حیدرمیرزا، تاریخ رشیدی، چاپ عباس‌قلی غفاری‌فرد، تهران: میراث ‌مکتوب، 1383 ش.
زرین‌کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیر کبیر، 1367 ش.
همو، دنبالۀجستجودرتصوفایران، تهران: امیر کبیر، 1369 ش.
زمانی، کریم، میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی، تهران: نی، 1382 ش.
سمنانی، علاءالدوله، سِر سماع، چاپ کاظم محمدی، تهران: نجم‌ کبری، 1394 ش.
سمیعی، سیدمهدی، «جایگاه طریقت نقشبندیه در تاریخ تصوف اسلامی»، رودکی، ش 24، صص 124-134، تیر 1387.
سهروردی، عمر بن‌ محمد، عوارفالمعارف، ترجمۀ ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی، تهران: علمی و فرهنگی، 1364 ش.
شایسته، حسین، «بررسی نقش ابزاری موسیقی در کسب معرفت عرفانی از منظر عرفان اسلامی»، مطالعات عرفانی، ش 20، صص 115-143، پاییز و زمستان 1393.
طوسی، احمد بن احمد، الهدیة السعدیة فی معان الوجدیة، تهران: منوچهری، 1360 ش.
شیرازی، معصومعلی‌شاه، طرایقالحقایق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران: سنایی، 1382 ش.
شیروانی، زین‌العابدین، بستان‌ السیاحة، تهران:‌ سنایی، بی‌تا.
صدری، جمشید، «طریقت‌های تأثیرگذار خراسان در عصر تیموریان»، عرفان، ش 23، صص 217-241، بهار 1389.
صفوی، سام‌میرزا، تذکرۀ تحفۀ سامی، چاپ رکن‌الدین همایون‌فرخ، تهران: شرکت سهامی کتب ایران، 1371 ش.
عبادی ‌مروزی، قطب‌الدین، مناقب الصفویة، چاپ ایرج افشار، تهران: منوچهری، 1362 ش.
غزالی، محمد، احیاءعلومالدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1406 ق.
همو، کیمیایسعادت، تهران: پیمان، 1382 ش.
همو، وجد و سماع، چاپ حسین خدیوجم، تهران: بی‌نا، 1359 ش.
غلامعلی‌پور، محمدرضا، رقص صوفیانه، تهران: راه نیکان، 1390 ش.
فراهانى منفرد، مهدى، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال‌ تیوریان‌ و ظهور صفویان، تهران: انجمن‌ آثار‌ و مفاخر فرهنگى، 1380 ش.
فصیحی خوافی، احمد بن جلال‌‌الدین‌ محمد، مجمل فصیحی،‌ چاپ محمود‌ فرخ، مشهد: کتاب‌فروشی باستان، 1341 ش.
فؤاد، فاطمه، السماع عند صوفیة الاسلام، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1997 م.
قیصری، ابراهیم، «فرهنگ‌وارۀ القاب و عناوین بزرگان و مشایخ صوفیه»، جستارهای ادبی، ش 65، صص 113-154، پاییز و زمستان 1362.
کاشانی، عزالدین‌ محمود، مصباحالهدایةومفتاحالکفایة، چاپ جلال‌الدین همایی، تهران: هما، 1376 ش.
گازرگاهی، امیرکمال‌الدین حسین، مجالسالعشاق، چاپ غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: زرین، 1375 ش.
گلجان، مهدی، میراث مشترک: نظری اجمالی بر حوزۀ فرهنگ و تمدن شرق ایران و ماوراءالنهر از کوروش تا تیمور‏، تهران: امیر کبیر، 1383 ش.
لاری، عبدالغفور، تکلمۀ حواشی نفحات الانس، چاپ بشیر هروی، تهران: انجمن جامی، 1343 ش.
لعل‌شاطری، مصطفی، «بررسی تحلیلی میزان تأثیرپذیری بهزاد از اشعار جامی»، همایش بین‌المللی خاتم‌الشعرا عبدالرحمان جامی، صص 245-258، 1395 ش.
همو، «تأثیر ثبات فرهنگی هرات عصر تیموری بر پیشرفت اهل ادب و هنر (مطالعۀ موردی نورالدین عبدالرحمان جامی)»، تاریخ نو، ش 15، صص 137-156، تابستان 1395.
همو، «هنر خراسان در دورۀ سلطان‌حسین بایقرا (875-911 ق.) (با تکیه بر موسیقی و نگارگری)»، مطالعات فرهنگی و اجتماعی خراسان، ش 39، صص 91-102، بهار 1395.
مایل‌ هروی، نجیب، سماعنامههایفارسی، تهران: نی، 1378 ش.
همو، شیخ عبدالرحمان جامی، تهران: طرح نو، 1377 ش.
مستملی ‌بخاری، اسماعیل بن محمد، شرحالتعرفلمذهبالتصوف، تهران: اساطیر، 1363 ش.
معرک‌نژاد، سیدرسول، «سماع‌ درویشان در آیینۀ تصوف»، خیال، ش 21، صص 4-41، بهار و تابستان 1386.
معینیان، علی‌اصغر، «سماع در طریقۀ نقشبندیه»، گوهر، ش 10، صص 966-972، آبان 1352.
میراحمدی، مریم، دینودولتدرعصرصفوی، تهران: امیر کبیر، 1369 ش.
میرخواند، محمدبن خاوندشاه، روضة الصفا، چاپ جمشید کیانفر، تهران: اساطیر، 1380 ش.
مولوی، جلال‌الدین محمد، مثنوی معنوی، تهران: امیر کبیر، 1363 ش.
نثاری بخاری، سیدحسن، مذکر احباب، چاپ نجیب مایل هروی، تهران: نشر مرکز، 1377 ش.
نوایی، امیرعلیشیر، تذکرۀ مجالس النفایس، چاپ علی‌اصغر حکمت، تهران: کتاب‌خانۀ منوچهری، 1363 ش.
همو، خمسة المتحیرین، ترجمه از ترکی جغتایی: محمد نخجوانی، چاپ مهدی فرهانی منفرد، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، 1381 ش.
همو، دیوان امیرعلیشیر نوایی، چاپ رکن‌الدین همایون‌فرخ، تهران: اساطیر، 1375 ش.
نیکلسون، رینولد آلن، اسلام و تصوف، ترجمۀ محمدحسین مدرس نهاوندی، تهران: زوار، 1341 ش.
واصفی، زین‌الدین ‌محمود، بدایع الوقایع، با مقدمۀ الکساندر بالدیرف، مسکو: بی‌نا، 1961.
واعظ‌ کاشفی، علی ‌بن‌ حسین، رشحات عین الحیات، چاپ علی‌اصغر معینیان، تهران: بنیاد‌ نیکوکاری‌ نوریانی، 1356 ش.
هجویری، علی ‌بن‌ عثمان، کشف المحجوب، تهران: طهوری، 1389 ش.
یافعی، عبدالله ‌بن ‌اسعد، مرآةالجنانوعبرةالیقظانفی معرفةمایعتبرمنحوادثالزمان، بیروت: دار الکتاب العربیة، 1997.
Avery, Kenneth, A Psychology of Early Sufi Sama, London: Routledge & Curzon, 2004.
Beline, M., “Notice Biographique et Littéraire Sur Mir Ali Sher Navai”, Journal Asiatique, Vol. 17, pp. 197-229, 1861.
 Cyprian Rice,O. P., The Persian Sufis, London: George Allen, 1964.
Elias, Jamal, “Sufism”, Iranian Studies, Vol. 31, pp. 595-613, 1998.
Gross, Jo‐Ann, “The economic status of a Timurid Sufi Shaykh: a matter of conflict or perception”, Iranian Studies, Vol. 21, pp. 84-104, 1988.
Lewisohn, Leonard, “The sacred music of Islam: Samā’ in the Persian Sufi tradition”, British Journal of Ethnomusicology, Vol. 6, pp. 1-33, 1997.
Soucek, Svat, A History of Inner Asia, United States: Cambridge University Press, 2000.
Zarrinkoob, Abdol‐Hosein, “Persian‐Sufism in its historical perspective”, Iranian Studies, Vol. 3, pp. 139-220, 1970.