بازنمود مجموعة سَردَر قیصریه در منظر شهری میدان نقش جهان (بر اساس اسناد توصیفی-تصویری و تحلیل‌های هندسی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معماری، دانشکدۀ صنعت ساختمان و محیط زیست، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران،

2 دانشیار، گروه مرمت بنا و احیاء بافت‌های تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران،

چکیده

سَردَر قیصریه در شمال میدان نقش جهان به ‌سال 1026ق بنا شد. ساختار این بخش از بازار شاهی، افزون بر سَردَر، شامل عمارت نقاره‌خانه نیز بوده است. باتوجّه به اینکه نقاره‌خانه به‌عنوان قسمتی از کالبد مجموعة ورودی بازار قیصریه تا اوایل سدة چهارده هجری شمسی پابرجا بوده است؛ پژوهش حاضر تلاش دارد تا با مراجعه به‌متون تاریخی و تصاویر کهن، به‌بازآفرینی این قسمت بپردازد. مدل‌کردن این بخش، می‌تواند منظر شهری بخش شمالی میدان نقش جهان را به‌صورتی که در ابتدا بوده، نمایان سازد؛ بنابراین در ابتدا، اسناد مکتوب و مصوّر مرتبط با نقاره‌خانه به‌روش کتابخانه‌ای بررسی و مدل‌سازی بخش شمالی میدان انجام شد، سپس در راستای هدف تحقیق و دریافت چگونگی اثرپذیری ساختار مجموعة ورودی قیصریه، از هندسة سامان‌بخش، تحلیل نظام هندسی حاکم بر آن در هنگام معموربودن نقاره‌خانه و شرایط کنونی باتوجه به‌نظام ناشی از تناسب طلایی برساختار مجموعه، انجام شد. یافته‌های این بخش از پژوهش، دالِّ بر تأسی ساختار کلی سَردَر قیصریه و نقاره‌خانه از تناسب طلایی بود. بر این پایه، تأکید بر پیروی ساختار مجموعة ورودی قیصریه از نظام هندسی تناسب طلایی، می‌تواند به‌منزلة مدرکی مستند در تعیین محدودة کالبدی و ساختار نقاره‌خانة از میان‌رفته بدنة شمالی میدان نقش جهان به‌شمار آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Representation of the Sardār-e Qaysariyya Complex in the Urban Landscape of Naqsh-e Jahan Square: A Study Based on Descriptive-Visual Sources and Geometric Analysis

نویسندگان [English]

  • Nooshin Abbasi 1
  • Nima Valibeig 2
1 Asistant professor, Department of Architecture, Shahrekord Branch, Islamic Azad University, Shahrekord, Iran
2 Associate professor, Architectural and Urban Conservation, Faculty of conservation, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The Sardār-e Qaysariyya (Qeysarriyeh Portal), situated at the northern edge of Meydān-e Naqsh-e Jahān in Isfahan, was constructed in 1026 AH (1617 CE) as part of the royal bazaar (bāzār-e shāhī). This architectural ensemble also included the Naqāreh-khāneh (drum tower), which remained standing until the early 20th century (14th century SH). This study reconstructs the lost Naqāreh-khāneh structure using historical texts and archival visual documents. Through architectural modeling and geometric analysis, the research seeks to visualize the original northern urban landscape of the square and evaluate the design principles employed in the portal’s construction. A key focus is the role of proportional systems, particularly the golden ratio (al-niṣbat al-dhahabiyya), in shaping the geometry of the complex. The findings demonstrate that both the Sardār-e Qaysariyya and the Naqāreh-khāneh adhered to a design governed by golden ratio principles, suggesting a deliberate aesthetic and structural coherence. These insights may provide a scholarly basis for delineating the historical boundaries of the now-lost northern architectural fabric of Naqsh-e Jahan Square.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Golden Ratio
  • Geometric Proportions
  • Sardār-e Qaysariyya
  • Architectural Modeling
  • Urban Landscape of Naqāreh-khāneh

مراجع

الاصفهانی، م (1368). نصف جهان فی تعریف الاصفهان. تدوین م ستوده. تهران: امیرکبیر.
پی.بلیک، ا (1381). نصف جهان: معماری اجتماعی اصفهان صفوی. مترجم م احمدی نژاد. اصفهان: خاک.
تحویلدار اصفهانی، م (1342). جغرافیای اصفهان: جغرافیای طبیعی، انسانی و آمار اصناف شهر. تدوین م ستوده. تهران: چاپخانة دانشگاه تهران.
دالاواله، پ (1384). سفرنامه پیترو دلاواله: قسمت مربوط به ایران. نسخة چهارم. مترجم ش شفا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دیز، ا (1357). گنجینه‌های هنر و معماری ایران در اطریش. تدوین ا مؤید. هنر و مردم، 186، 32-35.
دیولافوا، ژ (1361). سفرنامه مادام دیولافوآ. مترجم ا فره وشی. تهران: کتاب فروشی خیام.
ذکاء، ی (1356). آیین نقاره کوبی در ایران و پیشینه آن. هنر و مردم، 180، 29-49.
راداحمدی، م؛ تهرانی، ف و ابویی، ر (1390). معرفی و نقد بر چند سند تصویری تاریخی تازه یافته در مورد میدان نقش جهان. باغ نظر، 17(8)، 3-18.
رضوان، م (1342). ابنیه آستان قدس: نقاره خانه جدید. نامة آستان قدس، 15، 63-67.
رفیعی مهرآبادی، ا (1352). آثار ملّی اصفهان. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملّی.
سانسون. (1346). سفرنامة سانسون: وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی تحقیق و مطالعه دقیق درباره آداب و اخلاق و حکومت ایران.  مترجم ت. تفضلی. تهران: بن سینا.
شاردن، ژ (1379). سفرنامه شاردن قسمت اصفهان. 5 جلد. تدوین م. تیموری. مترجم ح. عریضی. اصفهان: گلها.
شجاعی اصفهانی، ع (1396). کاخ جهان‌نما و مدخل ورود به خیابان چهارباغ در اسناد تصویری و نوشتاری دوران صفوی تا پهلوی. پژوهش‌های ایرانشناسی، 1(7)، 29-48.
ضیایی‌نیا، م و هاشمی زرج‌آباد، ح (1395). تناسب طلائی و سیستم تناسبات ایرانی اسلامی در مسجد جامع قائن. دو فصلنامة علمی- پژوهشی مرمت و معماری ایران، 6(11)، 89-99.
طبیبی‌پور، ف (1388). نقاره‌زنی و نقاره‌خانه در اصفهان عصر صفوی. رشد آموزش تاریخ، 35، 42-44.
عدیلی، ا، جبل عاملی، ع و حیدری، م (1395). بازآفرینی تصویری کاخ تخریب شده آئینه‌خانه؛ نمونه‌ای از کاخ‌های دورة صفوی. مرمت و معماری ایران، 11(6)، 13-27.
عینی‌فر، ع و میرزا کوچک خوشنویس، ا (1381). بازآفرینی تصوری شهر از متون تاریخی نیشابور غازانخانی. هنرهای زیبا، پیاپی 459- 11(11)، 77-88.
فخاری تهرانی، ف (1385). طرح تکثیر و انتشار کتاب‌های ارزشمند نایاب در مورد معماری ایران. صفه، 43(15)، 92-99.
فلاندن، ا (2536). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران (نسخه سوّم). مترجم ح. نورصادقی. تهران: کتابفروشی اشراقی.
قصابیان، م (1382، پاییز). نقاره‌نوازی و نقاره‌خانه در ایران و جهان. مشکوة، 80، 83-106.
کاتب، ف (1396). تصویرشناسی میدان نقش جهان از منظر سفرنامه‌های دورة صفوی. مبانی نظری هنرهای تجسمی، 4، 111-121.
کبیرصابر، م (1381). عمارت قیصریه اصفهان و ملاحظات وقف. وقف میراث جاویدان، 39 و 40، 64-69.
کمپفر، ا (1363). سفرنامه کمپفر. نسخه سوّم. مترجم ک. جهانداری. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
لوتی، پ (1370). به سوی اصفهان. مترجم ب. کتابی. اقبال.
منصوری، س و آجورلو، ب (1382). بازشناسی ارگ علیشاه تبریز و کاربرد اصلی آن. هنرهای زیبا، 16، 57-68.
مولوی، ب (1381). بررسی کاربرد هندسه در معماری گذشته ایران (دوران اسلامی). تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
نجیب اوغلو، گ (1389). هندسه و تزئین در معماری اسلامی: (طومار توپقاپی). مترجم م. قیومی بیدهندی. تهران: روزنه.
هاشمی زرج‌آباد، ح، ضیایی‌نیا، م و قربانی، ح (1394). بازخوانی تحلیل اصول هندسی و تناسب طلایی در مدرسه شوکتیه. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 9(5)، 207-222.
هولستر، ا (1354). ایران در یکصد وسیزده سال پیش (باشرح و تصویر، بخش نخست: اصفهان). مترجم م. عاصمی. تهران: انتشارت وزارت فرهنگ . هنر (مرکز مردم شناسی)..
Aljubori, L., & Alalouch, c. (2018 .(November. Finding harmony in chaos: The role of the golden rectangle in deconstructive architecture. InternationalJornal of Architectural Research: ArchNet-IJAR, 12(3). بازیابی در 2019، از http://www.researchgate.net/publication/328732627
Hejazi, M. (2005). Geometry in nature and Persian architecture. Building and Environment, 40, 1413-1427. بازیابی از http://www.elsevier.com/locate/buildenv
Hofsted, v. (1703). The audience chamber of the palace of the kings of Persia at Ispahan. add.14758: fol.9.British Museum Archive.
Nejad Ebrahimi, A. (2016, December. A STUDY ON THE EFFECTS OF SAHIBABAD SQUARE IN TABRIZ UPON THE FORMATION OF NAGHSH-E-JAHAN SQUARE IN ISFAHAN. UNIVERSITI PUTRA MALAYSIA, 9(2), 7-18.
Sharayeli, M., & Adelvand, P. (2017, February. Simultaneity of Music and Urban Space With an Emphasis on Mourning in Tehran (Qajar to the Pahlavi I). Bagh-e Nazar, 13(44), 29-42.
 
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
دوره 57، شماره 2
بهمن 1403
صفحه 180-204

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 22 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 24 اسفند 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار