ارزیابی موقعیت شهر رویان ‌بر اساس متون اسلامی و داده‌های باستان‌شناسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا- ایرانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

3 استادیار گروه جغرافیا- ایرانشناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

شهر رویان پایتخت سلسله‏ای کوچک، اما بادوام، به نام «پادوسبانان» بوده است. قلمرو این سلسله که نسب آن به کیوس، برادر ‌بزرگ‌تر انوشیروان، می‌رسیده، در غرب طبرستان قرار داشته است. این سلسله سرانجام با قدرت گرفتن حکومت صفوی از بین رفت. منابع مکتوب متعددی از ولایت رویان و مرکز آن نام برده و به وضعیت آن اشاره کرده‏اند که نشان از اهمیت این شهر دارد. علاوه بر این، تاکنون چندین بررسی باستان‌شناسی در منطقۀ کجور انجام شده و زمینه را برای ارزیابی مکان احتمالی شهر رویان با تلفیق مدارک تاریخی فراهم کرده است. در این مطالعه نگارندگان با توجه به اشاراتی که در متون تاریخی به رویان شده و به‌ویژه بررسی‏های باستان‏شناسی انجام‌شده در ارتباط با منطقه، محوطه‌ها و قلاع دوره اسلامی، وسعت آن‌ها و همچنین مختصات جغرافیایی آن‌ها را مشخص کرده و سپس به کمک نرم‌افزار «آرک مپ» موقعیت هر محوطه و قلعه را با نشان دادن وسعت آن بر روی نقشه مشخص کرده‌اند. پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از: «بر پایه شواهد باستان‌شناختی و اطلاعات منابع مکتوب، کدام محوطه‌های تاریخی را می‌توان با موقعیت شهر تاریخی رویان منطبق دانست و کدام محوطه، بیشترین همخوانی را با موقعیت این شهر تاریخی دارد؟». روش پژوهش مبتنی بر مطالعۀ کتابخانه‌ای و میدانی است. نتایج نشان داد محوطه‏ای که تا پیش از این به عنوان محل شهر رویان پیشنهاد شده بود، اگرچه محوطه بزرگی بوده است، به نظر می‏رسد «محوطه پول 1» هم از نظر وسعت محوطه و قلعه آن و همچنین مطابقت با منابع تاریخی می‌تواند به عنوان شهر رویان شناخته شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Location of the City of Ruyan Based on Islamic Texts and Archaeological Data

نویسندگان [English]

  • parastoo Masjedi khak 1
  • Zahra Dehnoei 2
  • Hassan Kohansal Vajargah 3
1 Associate professor, Department of Geography- Iranian Studies, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran
2 M.A. Graduate, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Neyshabur, Khorasan Razavi, Iran
3 Assisstant Professor, Department of History, University of Guilan, Gilan, Iran
چکیده [English]

The city of Ruyan was the capital of a small but long-lasting dynasty named the "Padosbanan". The territory of this dynasty, whose lineage reached back to Kiyous, the elder brother of Anoushirvan, was located in the west of Tabaristan. This dynasty was finally eliminated with the rise to power of the Safavid government. Numerous written sources mention the province of Ruyan and its center, referring to its status, which indicates the importance of this city. Additionally, several archaeological surveys have been conducted in the Kujour region, providing the basis for evaluating the potential location of the city of Ruyan by integrating historical evidence. In this study, the authors used the references made to Ruyan in historical texts, and especially the archaeological surveys conducted in the region, to determine the extent and geographical coordinates of the Islamic-era sites and castles. They then used the "ArcMap" software to specify the location of each site and castle, showing its extent on the map. The main research question is: "Based on archaeological evidence and information from written sources, which historical sites can be matched with the location of the historical city of Ruyan, and which site has the greatest correspondence with the location of this historical city?" The research method is based on library and field studies. The results showed that while the site previously suggested as the location of Ruyan was a large area, "Poul 1 Site" also appears to be identifiable as the city of Ruyan, given the extent of its site and castle, as well as its correspondence with historical sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kujour
  • Ruyan
  • Historical Texts
  • Archaeological Evidence

مراجع

ابن‌اسفندیار، محمد بن حسن (1366). تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، چ2. تهران: کلاله خاور.
ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1371). مسالک و ممالک، ترجمۀ سعید خاکرند. چ1. تهران: میراث ملل.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1375). تاریخ ابن خلدون، ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران: انتشارات علمی فرهنگی و هنری.
ابن‌فقیه، احمد بن محمد بن اسحاق الهمذانی (1349). البلدان (ترجمه مختصر)، ترجمۀ ح. مسعود. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد الفارسى (2004). مسالک الممالک. لیدن افست. بیروت: دار صادر.
اعظمی سنگسری، چراغعلی (1354). گاوباره‌گان پادوسپانی (بازماندگان ساسانیان در رویان از 22 تا 1006 هجری). مجله بررسی‌های تاریخی، 4(9)، 205-246.
انصارى دمشقى، شمس‌الدین محمد بن ابى‌طالب (1382). نخبه الدهر فى عجائب البر و البحر، ترجمۀ حمید طبیبیان. تهران: انتشارات اساطیر.
آملی، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان، تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
بازیار، حمزه علی (1387). رویان در پرتو تاریخ (روزشمار تغییر نام رویان). تهران: سیب سرخ.
البلاذری، احمد بن یحیی (1337). فتوح البلدان، ترجمۀ محمد توکل. تهران: نشر نقره.
بیرونی، ابوریحان (1363). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: سپهر.
تتوی، احمد بن نصرالله (1378). تاریخ الفی، تصحیح علی آل داوود. تهران: فکر روز.
تغری بردی اتابکی، جمال‌الدین ابی‌المحاسن یوسف (1350). النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره. قاهره: وزارت الثقافه و الارشاد القومی.
تقوی، عابد؛ موسوی حاجی، سید رسول؛ خاکباز، انسیه و عابدینی عراقی، مهدی (1394، اسفند). مکان‌یابی و تعیین فرم و سازمان فضایی محوطه شاه‌نشین در قرون اولیه اسلامی ‌بر اساس شواهد تاریخی و مواد باستان شناختی، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد.
حدود العالم من المشرق الى المغرب (1423). القاهره: الدار الثقافیه للنشر.
الحمیرى، محمد بن عبدالمنعم (1984). الروض المعطار فى خبر الاقطار. بیروت: مکتبه لبنان.
خزائی‏کوهپر، مصطفی (1390). بررسی فراگیر محوطه‌های باستانی قسمت مرکزی کجور مازندران. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی حامد وحدتی نسب. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین الحسینی (1353). حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: خیام.
دهخدا، علی اکبر (1341). لغتنامه، حرف پ. به کوشش محمد معین. تهران: دانشگاه تهران.
رمضانی کاکرودی، الیاس (1387). بررسی پالینولوژیک (گرده شناسی) تحول جنگل های خزری در هولوسن و کاربردهای جنگل‌شناسی آن، مطالعه موردی: جنگل های ماشالک نوشهر. پایان نامه دکتری، به راهنمایی محمدرضا مروی مهاجر. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی.
روحانی، کاظم (1370). تحلیلی بر نهضت‌های سیاسی دینی ایران. تهران: کیهان.
ستوده، منوچهر (1349). از آستارا تا استارباد. ج3. تهران: انجمن آثار ملی.
سلطانی لرگانی، محمود (1383). تاریخ، فرهنگ و جغرافیای منطقه کجور در مازندران. تهران: آرون.
الشریف الادریسی، ابوعبدالله محمد بن محمد بن عبدالله بن ادریس الحمودی (1409). نزهه المشتاق فى اختراق الآفاق. بیروت: عالم الکتب.
صالحی کاخکی، احمد و ملک‌پور شهرکی، زهرا (1394، آبان). مکان‌یابی ایالت قومس ‌بر اساس منابع و داده‌های باستان‌شناسی. دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، مشهد، 1-13.
طبری، محمد بن جریر (1380). تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. ج12. تهران: اساطیر.
قدامه بن جعفر (1370). الخراج، ترجمۀ حسین قرچانلو. تهران: نشر البرز.
القزوینى، زکریا بن محمد بن محمود (1366). آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کریمیان، حسن و سقایی، سارا (1392). مکان‏یابی، تعیین فرم و سازمان فضایی شهر کلار در سده‏های نخستین اسلامی ‌بر اساس شواهد باستان شناختی. مطالعات باستان‌شناسی، 5(1)، 69-78.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک (1384). تاریخ گردیزی، تصحیح و تحشیه عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
مرعشی، ظهیرالدین بن نصیرالدین (1345). ت‍اری‍خ‌ طب‍رستان‌ و روی‍ان، ب‍ا م‍ق‍دم‍ۀ‌ م‍ح‍م‍دج‍واد مش‍ک‍ور، ب‍ه‌ک‍وش‍ش م‍ح‍م‍دح‍سی‍ن ت‍س‍بی‍حی.‌ ت‍ه‍ران‌: ش‍رق‌.
مسجدی خاک، پرستو و خزائی کوهپر، مصطفی (1396). بررسی و معرفی محوطه‌های باستانی پیش از تاریخ تا آغاز اسلامی به دست آمده از قسمت مرکزی کجور، مازندران. جستارهای باستان‌شناسی ایران پیش از اسلام، 2(2)، 14-26.
منشی، اسکندر بیگ (1377). عالم آرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی. ج1. تهران: انتشارات دنیای کتاب.
منهاج سراج، عثمان بن محمد (1363). طبقات ناصری یا تاریخ ایران و اسلام، تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
موسوی کوهپر، سید مهدی (1387). بررسی باستان‌شناسی استان مازندران جهت تهیه نقشه باستان‌شناسی کشور. ج 17: شهرستان نوشهر. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی.
موسوی کوهپر، سید مهدی و آریامنش، شاهین (1399). سیمای باستان‌شناختی و تاریخی شهرستان نوشهر. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
موسوی کوهپر، سید مهدی و عباس‌نژاد، رحمت (1383). شناسایی و بررسی باستانشناسی در غرب مازندران 1379-1383. مازندران: دانشگاه مازندران، دانشکده هنر و معماری.
موسوی کوهپر، سید مهدی؛ عباس‌نژاد، رحمت و حیدریان، محمود (1386، پاییز). گزارش مقدماتی کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه کلاردرشت. فصل اول. مجموعه گزارش‌های باستان‌شناسی 7. جلد اول. نهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران.
مهجوری، اسماعیل (1342). تاریخ مازندران. ساری: چاپ اثر.
میرخواند، محمد بن خاوندشاه بلخی (1375). روضه الصفا، به کوشش عباس زریاب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
نوربخش، مائده (1396). جایگاه ناتل در دوران اسلامی ‌بر اساس یافته‏های باستان شناختی. نشریه اباختر، 9(31-32)، 215-226.
یاقوت حموی بغدادی (1383). معجم البلدان، ترجمۀ علینقی منزوی. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
یعقوبی، حمد بن ابی‌یعقوب بن جعفر بن وهب بن واضح عباسی (1343). تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یوسفی، صفر (1393). جغرافیای تاریخی رویان و رستمدار. تهران: رسانش نوین.
 
 
 
 
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
دوره 58، شماره 1
(بهار و تابستان 1404)
آبان 1404
صفحه 160-188

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 اردیبهشت 1403
  • تاریخ بازنگری: 24 تیر 1404
  • تاریخ پذیرش: 31 تیر 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار