پیشینه و تحلیلی از پیوندهای فکری و فرهنگی ایران و تونس

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

ایران و تونس دو کشوری‏ با فاصله‏های تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی زیادی و در عین حال، ارتباطات و اشتراکاتی قابل‌توجه‌اند. ازجمله عوامل تفاوت میان این‌ دو کشور می‏توان فاصلۀ جغرافیایی و تمایز‏های زبانی، فکری، فرهنگی، مذهبی و سیاسی را برشمرد. و از عوامل قرابت‌های میان دو کشور می‏توان پیشینه‌های تمدنی، پیوندهای تاریخی، عُلقه‏های دینیِ قبل و بعد اسلام، از آیین مانوی و دین اسلام گرفته تا مذهب و حبّ اهل‏بیت(ع)، پیشینۀ ادبیات ضدّاستعماری و ضدّاستبدادی، پیوندهای زبانی و فرهنگی، از طریق سه زبان فارسی، عربی و فرانسه و نیز شخصیت‌های فکری و فرهنگی مورد توجه میان دوکشور را ذکر کرد. تبیین این پیوندها در حال حاضر بیش از پیش برای تقویت تعاملات و پرهیز از تباعد میان این دو کشور مفید و ضروری است. سخن اصلی مقاله تأکید بر مایه‌های پیوند مؤثر و ارتباط میان این دوکشور در آسیا، آفریقا و جهان اسلام، تعامل بیشتر با نواحی فکری و تمدنی جهان اسلام و عرب و دعوت به کوشش بیشتر برای زدودن عواملی است که دستگاه فعال ایران‌هراسی به آن دامن می‌زند و می‌تواند هر زمان موجب اختلاف و هزینه‌های ناشی از آن بشود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Background and Analysis of the Intellectual and Cultural Ties between Iran and Tunisia

نویسنده [English]

  • Abolfazl Khoshmanesh
Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iran and Tunisia are two countries with significant historical, geographical, and cultural distances, yet they share noteworthy connections and commonalities. Factors contributing to the differences between the two countries include geographical distance and linguistic, intellectual, cultural, religious, and political distinctions. Factors contributing to the commonalities between the two countries include civilizational backgrounds, historical ties, religious attachments before and after Islam (ranging from Manichaeism and Islam to the Twelver Shia school and love for the Ahl al-Bayt (AS), a history of anti-colonial and anti-authoritarian literature, linguistic and cultural connections through the three languages of Persian, Arabic, and French, as well as shared intellectual and cultural figures. Explaining these ties is now more vital than ever to strengthen interactions and prevent divergence between the two countries. The main point of the article emphasizes the effective foundations for connection and communication between these two countries in Asia, Africa, and the Islamic world. It calls for greater interaction with the intellectual and civilizational regions of the Arab and Islamic world and a stronger effort to remove the factors fueled by the active "Iranophobia apparatus", which can cause disagreement and associated costs at any time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran and Tunisia
  • Intellectual and Cultural Ties
  • Love for the Ahl al-Bayt
  • Islamic Identity
ابراهیم، محمد (1385). جنبش اسلامی در تونس، ترجمۀ جواد اصغری. تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
ابن‌الأثیر، عزالدین (1385ق). الکامل فی‌التاریخ. بیروت: دارصادر.
ابن‏خلدون، عبدالرحمان‏ (1363). العِبر (تاریخ ابن‌خلدون)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‏خلدون، عبدالرحمان‏ (1366). المقدمه (مقدمه ابن‌خلدون)، ترجمۀ محمد پروین گنابادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
ابواللوز (2021). الخطاب الاسلامی للسیاسیین فی تونس بین عامی 1981-1991 فی: من قبضة بن علی الی ثورَة الیاسمین؛ الاسلام سیاسی فی تونس. دبی: مرکز المسبار للدراسات و البحوث.
اسپوزیتو، جان (1389). جنبشهای اسلامی معاصر-اسلام و دموکراسی، ترجمۀ شجاع احمدوند. تهران: نی.
اسدآبادی، لطف‌الله (1926). شرح حال و آثار سید جمال‌الدین اسدآبادی معروف به افغانی. برلین: انتشارات ایران‌شهر.
اعلانی، أعلیه (1395). اسلام‌گرایان تونس از معارضه تا حکومت: پیدایش، تحول، افق‌های پیش‌رو، ترجمۀ محمد عربشاهی. تهران: دفتر نشر وزارت امور خارجه.
اعلانی، أعلیه (2006). الاسلامیون بتونس بین المواجهة و المشارکة 1980-2006 فی «أعمال الندوة» الإسلامیون و الحکم فی البلاد العربیه و ترکیا». مراکش: نشر مرکز الدراسات الدستوریة و السیاسیة (طبعه أولی).
التونجی، محمد (1998). معجم المعرّبات الفارسیه منذ بواکیر العصر الجاهلی حتی العصر الحاضر، راجعه السباعی محمد السباعی. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
الشابی، علی؛ المهدی، صالح و الأنفر، محمد (1971). تونس وإیران: قرون من التلاقح الحضاری. تونس: دارالتونسیه للنشر.
المقری التلمسانی، احمد بن محمد (بی‌تا). نفح الطیب، تحقیق یوسف الشیخ محمد البقاعی. بیروت: دارالطباعه و النشر.
الورتلانی، الفضیل (1992). الجزائر الثائره. الجزائر: دارالهدی.
امّه‏طلب، مصطفی (1390). ابن‏خلدون، نظریه‏پرداز عصبیّت اموی، بررسی مواضع ابن‏خلدون در قبال اهل‏بیت (ع)، شیعیان و خلفا. قم: دلیل ما.
امیری، کیومرث (1381). زبان و ادب فارسی در جهان. ج16/ مصر. تهران: دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
اندرهیل، اِوِلین (1392). عارفان مسیحی، ترجمۀ حمید محمدیان و احمدرضا مؤیدی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
ایلخانی، محمد (1383). تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس. تهران: سمت.
آذرشب، محمدعلی (1393). از تهران به سوی قیروان. تهران: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1401). اژدهای هفت‌سر (راه ابریشم). تهران: نشر علم.
براگینسکی، ایساکوویچ (1352). بیداری آفریقا (بررسی جنبشهای آزادیبخش ملی در آفریقای استعماری)، ترجمۀ جلال علوی‌نیا. بی‌جا: حقیقت.
بسته‏نگار، محمد (1377). مناره‏ای در کویر در: مجموعه‌ مقالات آیت‌الله طالقانی. تهران: قلم.
بن‏عامر، احمد (1379). تونس عبر التاریخ منذ اقدم العصور الی اعلان الجمهوریه. تونس: مکتبه النجاح.
بن‏نبی، مالک (1423). مشکله الافکار فی العالم الاسلامی، ترجمۀ بسام حرکه و احمد شعبو. بیروت: دارالفکر المعاصر، سوریا: دارالفکر.
بن‏نبی، مالک (1434). بین الرشاد و التیه. بیروت: دارالفکر المعاصر، سوریا: دارالفکر.
تراب الزمزمی، عبدالمجید (1989). تونس فی مواجهه التضلیل. بیروت: دار الروضه للطباعه.
جمالی اسدآبادی، ابوالحسن (به‌اهتمام) (1355). مقالات جمالیه. تهران: طلوع آزادی.
جمعی از نویسندگان (1393). اسلام سیاسی در تونس (بیداری اسلامی)، ترجمۀ‌ مصطفی اسماعیلی و مهدی عوض‌پور. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
جنیدی، مصدق (2001). الاسلامیون التقدمیون، طلائع التنویر الاسلامی فی تونس. تونس: دارالتونسیه للنشر.
جوالیقی، موهب ‌بن احمد (1410). المعرب من الکلام الاعجمی علی حروف المعجم، تحقیق ف. عبدالرحیم. بیروت: دارالقلم.
جورشی، صلاح الدین (2011). المشهد الاسلامی فی تونس؛ قوی و مواقف، فی: من قبضه بن علی الی ثورَه الیاسمین؛ الاسلام سیاسی فی تونس. دبی: مرکز المسبار للدراسات و البحوث.
جوهری، ابونصر (1407). الصحاح تاج اللغه و اللغه العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم الملایین.
خالقی، محمدهادی (1387). دیوان نقابت (پژوهشی درباره پیدایش و گسترش اولیه تشکیلات سرپرستی سادات). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
خسروشاهی، سیدهادی (1386). ابوذر زمان (یادمان آیت الله طالقانی). مجموعه شاهد یاران، بنیاد امور ایثارگران و جانبازان، دوره‌ جدید، 22.
خورشیدیان، اردشیر (1380). نگرشی نو بر تخت جمشید. تهران: ماکان.
خوش‌منش، ابوالفضل (1388). بیداری و بین‌الملل اسلامی با مروری بر نقش داعیان قرآنی در دو سده اخیر. قم: بوستان کتاب.
دوشن گیمن، ژاک (1398). دین ایران باستان، ترجمۀ رؤیا منجم. تهران: علم.
دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دینوری، ابن‌قتیبه (بی‌تا). الامامه و السیاسه، تحقیق محمدطه الزینی. قاهره: مؤسسه الحلبی و الشرکاء للنشر و التوزیع.
رضایی‌راد، محمد (1389). مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی. تهران: طرح نو.
سپهبدی، عیسی (1329). تاریخ ادبیات فرانسه. تهران: دانشگاه تهران.
سحمرانی، اسعد (1395). مالک‏ بن ‏نبی، اندیشمند مصلح: مالک‌بن نبی، ترجمۀ صادق آیینه‌وند. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1415). الملل و النحل، تحقیق علی ‌حسن فاعور و امیر علی مهنا. بیروت: دارالمعرفه.
طالقانی، محمدعلی (1373). فرهنگ اصطلاحات حقوقی فارسی ـ لاتین. تهران: یلدا.
طه‌حسین (1382). فلسفه اجتماعی ابن‌خلدون، ترجمۀ امیرهوشنگ دانایی. تهران: نگاه.
عبداللطیف، عبدالشافی محمد (1429). العالم الإسلامی فی العصر الأموی. قاهره: دارالسلام للطباعه و النشر و التوزیع.
عبده، محمد (1981). الآثار الکامله. بیروت: دارالآداب.
عبیدی، المعز (1952). أخطاء السیاسات فی تونس و سبل إصلاحها. تونس: دار سحر للنشر.
عدلی رومان، هویدا (2000).  التسامح السیاسی، المقومات الثقافیة للمجتمع المدنی فی مصر. القاهره: مرکز القاهره لدراسات حقوق الإنسان.
عسقلانی، ابن‌حجر (1972). الدرر الکامنه فی أعیان المائه الثامنه، تحقیق محمد عبدالمعید ضان. صیدرآباد (هند): مجلس دائره المعارف العثمانیه.
عنایت، حمید (1389). سیری در اندیشه سیاسی عرب. تهران: امیرکبیر.
غنوشی، راشد (1988). الاسلام و العنف. مجلة الاصلاح، ابوالعلاء الخطاب السیاسی للاسلامیین فی تونس بین عامی 1981-1991.
غنوشی، راشد (1398). زن در قرآن و واقعیت جامعه اسلامی، ترجمۀ علی شریفی. تهران: فاخر.
فانون، فرانتس (1356). استعمار میرا، ترجمۀ محمد امین کاردان. تهران: خوارزمی.
فراهیدی، خلیل ‌بن احمد (1410). العین. قم: هجرت.
قزوینی حائری، یاسر (1392). سونامی در جهان عرب. تهران: امیرکبیر.
کات، دیوید (1357). فرانتس فانون، ترجمۀ ابراهیم دانایی. تهران: خوارزمی.
کرّو، ابوالقاسم محمد (1989). عصر القیروان. دمشق: دار طلاس.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل (1368). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی. تهران: نگاه.
کریمی، سید وحید (1384). انگلیس و دوگل، سیاست دفاعی انگلیس در ناتو و تأثیر آن بر خروج فرانسه از ناتو 1956-1968م. تهران: تاریخ ایران.
کعاک، عثمان (1387). روابط ایران و تونس در گذر زمان، ترجمۀ ستار عودی. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه.
کمرون، جورج گلن (1387). ایران در سپیده‌دم تاریخ، ترجمۀ حسن انوشه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لاکست، ایو (1368). مسائل ژئوپلتیک: اسلام، دریا، آفریقا، ترجمۀ عباس آگاهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
محمد، سوادی عبد (1988). طارق ‌بن زیاد. بیروت: هیئه کتابه التاریخ.
مرکز الاستشارات و البحوث (1388). رویارویی نظام حکومتی و احزاب سیاسی در تونس، ترجمۀ ابوالفضل تقی‌پور و صغری روستایی. تهران: اندیشه‌سازان نور.
مرل، روبر (1355). بن بلاّ، ترجمۀ خلیل کوشا. تهران: شرکت سهامی انتشار تهران.
مطهری، مرتضی (1381). مجموعه آثار، ج21 (اسلام و نیازهای زمان، بخشی از پانزده گفتار). تهران: صدرا.
معین، محمد (1326). مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
معین، محمد (1360). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
موصللی، احمد و صافی، لوی (1388). ریشه‌های بحران روشنفکری در جامعه عربی، ترجمۀ پرویز آزادی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
مونس، حسین (1377). سپیده‌دم اندلس. آستان قدس رضوی: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مهدی، محسن (1352). فلسفه تاریخ ابن‌خلدون، ترجمۀ مجید مسعودی. تهران: علمی و فرهنگی.
ناصرخسرو قبادیانی بلخی، ابومعین (1398). سفرنامه، تصحیح محسن خادم. تهران: ققنوس.
ناصری طاهری، عبدالله (1375). مقدمه‌ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانیها. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نصری، عبدالله (1394). انکار قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
والرستاین، امانوئل (1345). استقلال آفریقا، ترجمه علی‌اصغر بهرام بیگی، تهران: سازمان کتابهای جیبی.
ویدنگرن، گئو (1377). دین‌های ایران، ترجمۀ منوچهر فرهنگ. تهران: آگاهان ایده.
هالم، هاینتس (1377). فاطمیان و سنتهای تعلمی و علمی آنان، ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1373). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1300 ـ 1357. تهران: البرز.
هیکل، محمدحسنین (1362). ایران، روایتی که ناگفته ماند، ترجمۀ حمید احمدی. تهران: الهام.
هیکل، محمدحسنین (1363). پاییز خشم، ترجمۀ محمدکاظم موسایی. تهران:امیرکبیر.
هیکل، محمدحسنین (1986). المصر لالعبدالناصر. بیروت: شرکه المطبوعات للتوزیع و النشر.
یالتا، پل (1370). مغرب بزرگ، از استقلال‌ها تا سال 2000، ترجمۀ عباس آگاهی. تهران: وزارت امور خارجه
 
Atlas of the world’s religions. (1999). Edited by Ninian Smart. Oxford.
Brown, F., Robinson, E., Driver, S.R. (Samuel Rolles), Briggs, Ch.A. (Charles Augustus) & Gesenius, W. (1906). A Hebrew and English lexicon of the Old Testament: with an appendix containing the biblical Aramaic. Oxford [England]: Clarendon Press.
Dictionnaire français-grec. (1961). Paris: Hatier.
Ferro, M. (1994). Histoire des colonisations, des conquêtes aux indépendences, XIIIe-XXe siècle, Éditions du Seuil. Paris: N.N.
Julien, Ch.A. (1964). Histoire de l'Afrique du Nord, Tunisie-Algérie-Maroc, Des origines à la conquête arabe (647 ap. J.-C.). Payot. Paris.
Larousse, Le. R., Paris. (1981). Le Petit Larousse illustré, dictionnaire encyclopédique .Paris.
Micaud, Ch.A. (1964) Tunisia: The Politics of Modernization, With Leon Carl Brown, Clement Henry Moore; Pall Mall Press. Paris
Morgan, R. (1972). West European politics since 1945. London: Batsford.
Onions, C.T. (1983). The oxford dictionairy of English etymology. Oxford.
Pellegrin, A. (1948). Histoire de la Tunisie: Depuis les origines jusqu'à nos jours. Librairie Namura.
Saint, A. (1818). La cité de Dieu. Paris: Chez Gille Libraire. Rue de Paradis.
Taha, H. (1917). Étude analytique et critique de la philosophie sociale d'Ibn-Khaldoun. Paris: A. Pedone.
Tournoux, J.R. (1960). Secrets d’État. Paris: Plon.
Vidal, Jacques et les autres. (1984). Dictionnaire des religions. Paris: Presse Universitaire de France