فرایند ورود اسلام به قم در قرن نخست هجری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران

چکیده

این مقاله به فرایند ورود اجباری یا اختیاری اسلام به شهر قم می­پردازد و در صدد است از یک سو نظریۀ پذیرش اجباری اسلام توسط اهالی قم را رد نماید و از سوی دیگر ایدۀ پذیرش آسان و از سرآگاهی اسلام از سوی قمی­ها را نقد کند. در این نوشته نکته­های زیر بررسی شده است: الف) قمی‌ها مقاومت‌های سختی در برابر عرب‌ها از خود نشان دادند، لیکن این بدان معنا نیست که اسلام نیز به زور و اکراه وارد فرهنگ مردم قم شد. ب) اسلام­پذیریِ قمی­ها در همه­جا از سر منطق و تأمل و تفکر نبوده است بلکه عوامل دیگر روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز در اسلام پذیری آنها موثر بوده است. ج) پذیرش اسلام ضرورتاً به معنای پذیرش فرهنگ عربی نبوده است، بلکه هستۀ اسلام به صورت متن (قرآن) در میان قمی‌ها، رسوخ کرد و آنها توانستند این متن وحیانی را بخوانند، فهم کنند، تفسیر کنند، و سرانجام آن را متناسب با داشته‌های انسانی خود درآمیخته و به حقیقت آسمانی اسلام، عینیت فرهنگی ببخشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Entry Process of Islam into Qum In the First Century A.H.

نویسنده [English]

  • Habibollah Babaei
Assistant Professor. Director of The Department of Civilization Studies, Academy of Islamic Science and Culture (AISC).
چکیده [English]

This article is going to criticize both theories of forcefully entry, and of kindly entry, of Islam into Qum. Three points will be proved through this article: a) Arab triumph in Qum was difficult and Qumian people resisted Muslims, but this does not mean that Islam entrance to Qum was by force and violence ; b) in addition to knowledge and comprehension factor, there were social, economical and psychological matters that played a key role in conversion to Islam; c) a great reception of Islam does not necessarily require acceptance of Arab culture by Qumian people, and d) some cultural grounds and historical events caused the formation of Shi'a in Qum.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arabs
  • Ash'arians
  • Qum
  • Sasanians
  • Tashayyu'a
  • Zoroastrians
. ابن اعثم کوفی، ابو محمد احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، 1411ق/1991م.
2. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، 1408ق/1988م.
3. بحر العلوم طباطبایی، سید محمد مهدی، رجال السید بحر العلوم، المعروف بالفوائد الرجالیة، طهران، منشورات مکتبة الصادق، 1363.
4. بولت، ریچارد و.، گروش به اسلام در قرون میانه، پژوهشی نوین در قرون میانه، ترجمه محمد حسین وقار، تهران، نشر تاریخ ایران، 1364ش.
5. جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، نشر علم، 1390.
6. چوکسی، جمشید کرشاسپ، ستیز و سازش، زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعۀ ایرانِ نخستین سده­های اسلامی، ترجمۀ نادر میرسعیدی، تهران، انتشارات ققنوس، 1380.
7. دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قم، منشورات الرضی، 1368ش.
8. سمعانی، عبد الکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبد الرحمن بن یحیى المعلمی الیمانی، حیدر آباد دکن، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1382ق/1962م.
9. طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، 1387ق/1967م.
10. علومی بایگی، آرزو، فرایند تبدیل آتشکده­ها به مسجد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، مهر 1391. 
11. فرای، ریچارد.ن.، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات سروش، 1375.
12. قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، ترجمۀ حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تصحیح سید جلال الدین تهرانی، تهران، انتشارات توس، 1361ش.
13. قمی، عباس، الکنی و الالقاب، طهران، منشورات مکتبة الصدر، 1397ق.
14. گدار، آندره، و دیگران، آثار ایران، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم،  مشهد، آستان قدس رضوی، 1375.
15. مقدسی، محمد بن أحمد، أحسن التقاسیم فى معرفة الأقالیم، القاهرة، مکتبة مدبولی،1411ق/1991م.
16. نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، جامعه مدرسین، 1418.
17. همدانی، احمد بن محمد، البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، 1416ق/1996م.
18. یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، 1995م.
 
19. Drechsler, Andreas, Die Geschichte der Stadt Qom im Mittelalter (650-1350): Politische und wirtschaftliche Aspekte, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1999.
20. Niebuhr, H. Richard, Christ and Culture, Harper, San Francisco, 2001.