روشی برای بازسازی کتاب المزار سعد بن عبدالله اشعری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزاد شهر، ایران

چکیده

برای مطالعۀ تاریخ فرهنگ و ‌معارف اسلامی، دسترسی به آثار کهن ضروری است. بسیاری از این آثار در گذر زمان از میان رفته‌اند و نسخه‌ای از آنها بر جا نمانده است. بازسازی این آثار با پی‌جویی نقل قول­­ها در آثار متأخرتر، در چنین شرایطی ضرورت پیدا می‌کند؛ البته، این روش با مشکلاتی متعدد روبه‌روست. این مطالعه به منظور بازسازی روشمند کتاب المزار سعد بن عبدالله اشعری، صورت گرفته است؛ اثری که ظاهرا حدود هزار سال از ناپدید شدنش می‌گذرد. بدین منظور، نخست با شناسایی جایگاه سعد بن عبدالله اشعری همچون یک متکلم و محدث برجستۀ شیعی، احتمال باقی ماندن آثارش بررسی می‌شود. آن گاه کوشش خواهد شد اولا، روایات کتاب المزار سعد از دیگر روایات بازمانده از خود وی ضمن آثار مختلف متأخرتر شناسایی شوند، و ثانیا، ساختار کلی اثر و نحوۀ چینش این روایات کنار هم نیز، بر پایۀ فرهنگ تدوین رایج در عصر وی شناخته شود، و بدین‌سان اصل اثر بازسازی گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Method for Reconstructing al-Ash‘ari's Kitab al-Mazar

نویسنده [English]

  • Hamed Khani
Assistant Professor of Theology Department, Islamic Azad University, Azadshahr, Iran
چکیده [English]

     Access to primary sources is necessary for studying the history of Islamic civilization and sciences. Many of these sources have gone missing over time and no manuscript of them has remained. In some cases, we can reconstruct these works by pursuing the old excerpts of them more recent works. This study aims at methodological reconstruction of the Kitab al-Mazar by Sa‘d bin ‘Abdullah al-Ash‘ari, which nearly a thousand years has passed since its disappearance. To do this, regarding his position as a prominent shi‘a theologian and muhaddith, we first investigate the survival of Sa‘d's works. We then attempt to distinguish the excerpts of Kitab al-Mazar from his other remaining qoutes in more recent works of other scholars. The final step will be to find a way for reconstructing the work by identifying its general structure, based on the current method of putting together and classifying traditions in his time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic pilgrimages
  • Sa‘d ibn Abdullah Ash'ari
  • Kitab al-mazār
  • Ibn Qulawayh
  • Kāmil Al-Ziyārāt
. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، قم، جامعۀ مدرسین، 1410ق.
2. ابن بابویه، علی بن حسین، الامامة و التبصرة من الحیرة، قم، مدرسة الامام المهدی(ع)، ١٤٠٤ق/ ١٣٦٣ش؛
3. ابن بابویه، محمد بن علی، «مشیخة الفقیه»، همراه ج ٤ فقیه من لایحضره الفقیه (نک‍: همین منابع).
4. همو، الامالی، قم، مؤسسة البعثة، ١٤١٧ق.
5. همو، ثواب الاعمال، قم، منشورات الشریف الرضی، ١٣٦٨ش.
6. همو، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین، ١٤٠٣ق/ ١٣٦٢ش.
7. همو، علل الشرایع، نجف، المکتبة الحیدریة، ١٣٨٥ق/ ١٩٦٦م.
8. همو، عیون اخبار الرضا، بیروت، اعلمی، ١٤٠٤ق/ ١٩٨٤م.
9. همو، فقیه من لایحضره الفقیه، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین.
10. همو، کمال الدین، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین، ١٤٠٥ق/ ١٣٦٣ش.
11. ابن داوود حلی، حسن بن علی، الرجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، المکتبة الحیدریة، ١٣٩٢ق/ ١٩٧٢م.
12. ابن شهراشوب‌‌‌‌، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف‌، ‌‌‌المکتبة الحیدریة، 1380ق‌‌‌‌/1961م‌‌‌‌.
13. ابن طاووس، علی بن موسی، الیقین، نجف، مؤسسة الجزائری، ١٣٦٩ق/ ١٩٥٠م.
14. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به کوشش جواد قیومی، قم، نشر الفقاهه، ١٤١٧ق.
15. انصاری، محمدباقر، «مقدمه» بر کتاب سلیم بن قیس، قم، 1415ق.
16. بحرانی، عبدالله بن نورالله، العوالم، قم، مدرسة الامام المهدی، ١٤٠٧ق/ ١٣٦٥ش.
17. حر عاملی، محمد بن حسین، اجازه به محمد فاضل مشهدی، ضمن ج 107 بحار الانوار مجلسی (نک‍: همین منابع).
18. خزاز، علی بن محمد، کفایة الاثر، به کوشش عبداللطیف کوهکمری، قم، بیدار، ١٤٠١ق.
19. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، ١٤١٧ق/ ١٩٩٧م.
20. خویی‌‌‌‌، ابو القاسم‌‌‌‌، معجم‌‌‌‌رجال‌‌‌‌الحدیث‌‌‌‌، قم‌‌‌‌، 1413ق/ 1992م.
21. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، مؤسسة الرساله، ١٤١٣ق/ ١٩٩٣م.
22. سعد بن عبدالله اشعری، بصائر الدرجات، اختصار حسن بن سلیمان حلی، نجف، المکتبة الحیدریه، ١٣٧٠ق/ ١٩٥٠م.
23. شهید اول، محمد بن مکی، الاربعون، قم، مؤسسة الامام المهدی(ع)، ١٤٠٧ق.
24. شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جامعۀ مدرسین، ١٤١٩ق.
25. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، به‌‌‌‌کوشش‌‌‌‌محمدباقرموسوی خرسان‌‌‌‌، نجف‌‌‌‌، دار النعمان، 1386ق‌‌‌‌/ 1966م‌‌‌‌.
26. طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ١٣٦٣ش.
27. همو، الامالی، قم، دار الثقافه، ١٤١٤ق.
28. همو، التهذیب، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ١٣٦٤ش؛
29. همو، الرجال، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، جامعۀ مدرسین، ١٤١٥ق؛
30. همو، الفهرست، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر الفقاهه، ١٤١٧ق؛
31. علامۀ حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1414ق؛
32. غفار، عبدالرسول، الکلینی والکافی، قم، جامعۀ مدرسین، ١٤١٦ق؛
33. کشی، محمد بن عمر، معرفة الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1٤0٤ ق.
34. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 13٦3ش.
35. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ١٤٠٣ق/ ١٩٨٣م.
36. محدث ارموی، جلال الدین، «مقدمه» بر الغارات ثقفی، تهران، چاپخانۀ بهمن، ١٣٥٤ـ ١٣٥٥ش.
37. محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر، قم، مؤسسة سید الشهداء، ١٣٦٤ش/ ١٤١٣ق.
38. محمد بن جعفر مشهدی، المزار، به کوشش جواد قیومی اصفهانی، قم، نشر القیوم، ١٤١٩ق.
39. مفید، محمد بن نعمان، الامالی، به کوشش حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، بیروت، ١٤١٤ق/ ١٩٩٣م.
40. مهروش، فرهنگ، جداول تهیه شده برای بازسازی کتاب المزار سعد بن عبدالله اشعری، ضمن پایگاه اینترنتی «برنامه‌های آموزشی و پژوهشی من»[1]، قابل دسترسی در 27/ 12/ 2012م.
41. همو، گونه‌شناسی تألیفات دعایی عالمان مسلمان تا زمان ابن طاووس و سیر تحول آن، پایان نامۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد علوم و تحقیقات، آذرماه 1386ش.
42. همو، «مفهوم زیارت و جایگاه آن در فرهنگ اسلامی»، ارائه شده به همایش ملی صحیفۀ رضویه، دانشگاه امام صادق(ع)، مهر ماه 1391ش.
43. نجاشی، احمد، الرجال، به‏ کوشش‏ موسی‏ شبیری‏ زنجانی، قم، جامعۀ مدرسین، 1407ق‏.
44. نسائی، احمد بن شعیب، عمل الیوم و الیله، به کوشش فاروق حماده، بیروت، مؤسسة الرساله، 140٦ق.
45. هندی، محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام، قم، جامعۀ مدرسین، ١٤٠٥ق.
46. یحیی بن سعید حلی، نزهة الناظر، به کوشش احمد حسینی و نورالدین واعظی، نجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٦ق.
47. Kohlberg, Etan, A Medieval Muslim Scholar at Wor, Leiden, Brill, 1992.
[1]. http://www.fmehrvash.com/MadarekeAmari/JadaveleKetabol-Mazar.htm