سنخ‌شناسی و تبیین رفتاری صحابه پیامبر(ص) در غزوه تبوک بر اساس سوره توبه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تاریخ اسلام، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران

چکیده

در غزوه تبوک ـ بر خلاف دیگر غزوات ـ میزان مشارکت فعال مسلمانان کاهش یافته بود و سستی آنان در جهاد، باعث تاخیر در تدارک سپاه و حرکت به سوی میدان نبرد شده بود. عده­ای از صحابه با کارشکنی، عذر خواهی و بهانه آوردن درصدد بودند حضور نیافتن در جنگ را توجیه کنند. خداوند در سوره توبه در واکنش به این وضع، با افشای نیت­های این گروه­ها، دلایل حقیقی مشارکت نکردن آنان را بیان کرد. بر اساس آیات سوره توبه، گروه­هایی از سپاهیان حتی آنانی که تظاهر به همراهی نمودند در عمل به کارشکنی و ایجاد رعب در میان مسلمانان پرداختند. یکدست نبودن رفتار صحابه در غزوه تبوک موجب پیدایش گونه‌های رفتاری شد که در سوره توبه این گونه‌ها به دقت شناسایی شده­اند. در این سوره، هشت گونه رفتاری در جهت همراهی با پیامبر(ص) معرفی شده است. یکسان نبودن میزان همراهی آنان باعث شده که این گونه‌ها در پنج سنخ از همراه کامل تا غیرهمراه قرار داده شوند. در این مقاله با روش توصیفی­ـ تبیینی ابتدا گونه‌های رفتاری صحابه در غزوه تبوک شناسایی شده و سپس به علت تنوع رفتاری آنان بررسی می‌شود. به نظر می‌رسد تنوع رفتاری اصحاب پیامبر(ص) در غزوه تبوک ریشه در نوع نگرش آنان و تعارض سنت‌های اجتماعی با ارزش­های دینی داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Typology and Explanation of Behaviors of the Companions of the Prophet in the Battle of Tabuk according to the Sura of Tawba

نویسندگان [English]

  • Ali Mohammad Valavi 1
  • Hedieh Taghavi 2
1 Professor, Department of History University of Alzahra
2 ‌Ph.D student in History of Islam, University of Alzahra. Tehran, Iran
چکیده [English]

In the battle of Tabuk, unlike other battles, the participation of Muslims was very weak and their procrastinations caused to be delayed in the preparation of the army and the move toward Tabuk. Some of the Companions expressed one’s regrets for being unable to participate in this battle. In the Sura of Tawba, God exposes the intentions of these non-participants, expressing their real reasons for not participating. According to this Sura, even some groups of participants in practice attempted to sabotage and create fear among the Muslims. The lack of harmony of the Companions’ behaviors in this Battle could be known by a typology. This typology could be carefully identified in the Sura of Tawba. In this Sura eight kinds of behaviors were introduced, ranging from active participation to passive one. Describing the diversity of the Companions’ behaviors in this Battle, this article gives an explanation for it. It seems that the diversity of the Companions’ behaviors returned to their attitudes and social traditions that were in conflict with religious values.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Battle of Tabuk
  • Behavioral explanation
  • Companions of the Prophet
  • the Prophet
  • the Sura of Tawba
  • Typology
. آذربایجانی، مسعود، روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، تهران، انتشارات سمت، 1382.
2. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، 1965.
3. ابن سعد، طبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1990.
4. ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، دار المعارف، بی‌تا.
5. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، المسالک و الممالک، بیروت، دارصادر، 2004.
6. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسن، دلایل النبوة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1985.
7. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر،1996.
8. همو، فتوح البلدان، بیروت، دارالمکتبة الهلال، 1988.  
9. رفیع پور، فرامرز، آناتومی جامعه، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385.
10. طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1389.
11. طبرسی، مجمع البیان، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415.
12. طبری، محمد بن جریر، تاریخ، بیروت، دار التراث، 1387.
13. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه، 1390.
14. کریمی، یوسف، روانشناسی اجتماعی، تهران، انتشارات ارسباران،1384.
15. مسعودی، ابوالحسن، التنبیه و الاشراف، قاهره، دارالصاوی، بی‌تا.
16. واقدی، محمد بن عمر،المغازی، بیروت، موسسه الاعلمی، 1409.
17. یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1995.
18. یعقوبی، ابی واضح، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.