از تقابل تا تعامل: بررسی تحلیلی مناسبات یلدرم بایزید و مَدْرسیان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه پیام نور

چکیده

در تاریخ‌نگاری رسمی‌ـ‌دودمانی عثمانی، چهره‌ای‌ جنگاور و مقتدر از بایزید اول ترسیم شده است، با این حال وی در رفتارها و سیاست‌های خود، متأثر از جریان‌های سیاسی‌ـ‌مذهبی با نفوذ در قلمرو عثمانی بود. بایزید اول به واسطه هوشمندی فرصت‌طلبانه جریان صوفیانه، با بهره‌گیری از فرصت قتل مراد اول، در صحنه جنگ قوصوو(791/1389) بر تخت سلطنت جلوس کرد. وی به سبب پیوند سیاسی‌ و رفتاری با این جریان، در دوره اول زمامداری، بر جریان مرتبط با مدارس سخت گرفت و حضور آنها را در سپهر سیاسی عثمانی، تصعیف کرد. اما مدرسیان به واسطۀ نقش مهم خود در عرصه ملکداری، توانستند حضور حداقلی خود را در عرصه سیاسی حفظ کنند. به علاوه جریان مدرسی، در نهایت با بهره‌گیری از انگیزه بایزید اول برای مطرح کردن خود در قامت سلطانی مسلمان و مدعی در جهان اسلام، توانست اوضاع را به نفع خود تغییر دهد. مدرسیان پس از نامور شدن بایزید، به سبب کوشش برای تسلط بر سراسر آناتولی، توجه سلطان عثمانی را به خود جلب و او را به توبه از ارتکاب اعمال غیرشرعی وادار کردند. در نتیجه جایگاه سیاسی خود را در حاکمیت آل‌عثمان به مانند ادوار پیشین بازیافتند. با وجود این، کوشش جریان مدرسی در حل و فصل مسالمت‌آمیز مناقشه بایزید اول و تیمور گورکانی، نتیجه‌ای نداشت. پس از آن نیز با شکست در جنگ آنقره در 804/1402 دوران زمامداری یلدرم بایزید به سر آمد و حکومت عثمانی در آستانه فروپاشی قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From Confrontation to Interaction: An analytical Survey on Relations between Yidrim Beyazid and Madrasa Graduates

نویسنده [English]

  • Mahdi Ebadi
چکیده [English]

Although, in the Ottoman dynastic historiography, Bayezid I. was described as the mighty and warrior figure, this Sultan also was in his behaviors and policies under the influence of the influential political-religious currents in Ottoman territory. Using the motivation of Beyazid I to raise his stature as Muslim Sultan and pretender in the Islamic world after victory at Nicopolis war in 797/1396, the current of Madrasa could change the situation to its favor. When the Yildirim Beyazid tried to dominate throughout Anatolia, the Madrasa graduates forced him to repent from committing of illicit acts and by this way they renewed, like previous periods, their political status in Ottoman rule. However, attempts of the Madrasa current had failed to peacefully resolve the conflict between Beyazid I and Tamerlane. Following the defeat in the Battle of Ankara in 804/1402, the reign of Yildrim Beyazid came to end and the Ottoman Empire was on the verge of collapse and disintegration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious movements in Ottoman Empire
  • the Islam of Madrasa
  • Ilmiyye class
  • Beyazid I
  • Tamerlane
ابن‌تغری‌بردی، جمال‌الدین یوسف، المنهل الصافی والمستوفی بعد الوافی، چاپ محمد محمد أمین، قاهرة: مطبعة دار الکتب و الوثائق القومیة، 1423/2003.
ابن‌حجر العسقلانی، شیخ‌الاسلام الحافظ، إنباءُ الغُمر بأنبَاءِ العُمر، چاپ حسن حبشی، قاهرة: المجلس الأعلی للشئون الاسلامیة، 1389ـ1419/1998.
ابن‌عربشاه، ابوعباس شهاب الدین احمد بن محمد دمشقی، عجائب المقدور فی نوائب تیمور، چاپ سهیل زکار، دمشق: نشر التکوین، 2008.
ابن‌فرات، ناصرالدین محمد بن عبدالرحیم، تاریخ ابن‌فرات، المجلد التاسع (الجزء الثانی)، چاپ قسطنطین زریق و نجلا عزّالدین، بیروت: المطبعة الامیرکانیة، 1938.
ابن‌قاضی شهبة، تقی‌الدین أبی‌بکر بن إحمد، تاریخ ابن‌قاضی شهبة، چاپ عدنان درویش، دمشق: 1977.
ابن‌کمال(کمال پاشازاده)، احمد بن شمس‌الدین، دفتر 4: haz. Koji Imazawa, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 2000.
احمدی، اسکندرنامه: yay. haz. İsmail Ünver, Ankara, Türk Dil Kurumu, 1983.
استرآبادی، عزیز بن اردشیر، بزم و رزم، با مقدمۀ کوپریلی‌زاده محمد فؤاد، استانبول: اوقاف مطبعه‌سی، 1928.
اوروج‌بک بن عادل القزّاز کاتب الادرنوی، تواریخ آل‌عثمان، فرانتس بابینغه‌ر اشبو طبعک تصحیحنه و تطبیقنه باقمشدر، هانوفر: شرق کتبخانه‌سی، 1343/1925.
اولیاء چلبی، محمد ظلی ابن درویش، سیاحتنامه، طابعی احمد جودت، در سعادت، اقدام مطبعه‌سی، 1314.
بدلیسی، ادریس بن حسام الدین، هشت بهشت، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، نسخۀ شمارۀ 8762، به کتابت محمد معصوم زنوزی در سنه 1084.
تواریخ آل عثمان مؤلف ناشناس:Die altosmanischen anonymen,in text und übersetzung herausgegeben von Friedrich Giese, Breslau, Im Selbstverlage Breslau XVI, 1922.
حسین افندی، بدائع الوقایع، متنی باصنه حاضیرلیان، ره داقته ایدن و اوک سوز آ. س. توه رتینوا، فهرست و اندکسی حاضرلیان ی. آ. پتروسیان، مسقوا، 1961.
خواجه سعدالدین افندی، تاج التواریخ، استانبول: مطبعۀ عامره، 1279ـ1280.
رفیق‌بک افندی، احمد، «عثمانلی شیخ‌الاسلاملری»، علمیه سالنامه‌سی، 322ـ643، دارالخلافة العلیه [استانبول]، مطبعۀ عامره، 1334.
روحی، تواریخ آل‌عثمان(تاریخ روحی): “Ruhi Tarihi Oxford Ntjshast”, Belgeler, c. XlV, sa. 18 (1992).
شکراللّه بن شهاب‌الدین احمد، بهجة التواریخ، استانبول: کتابخانۀ نورعثمانیه، نسخۀ شمارۀ 3059.
طاشکُپری‌زاده، أحمد بن مصطفی، الشقائق النعمانیة فی العلماء الدّولة العثمانیة، بیروت: دارالکتب العربی، 1395/1975.
عاشق‌پاشازاده، احمد، تواریخ آل‌عثمان، استانبول: مطبعۀ عامره، 1332.
عاشق‌چلبی، مشاعر الشعراء: عاشق چلبی تذکره‌سی، گ. م. مردیث اونس طرفندن  نشر اولنمشدر [چاپ نسخه‌ برگردان]، لوندره: 1971.
عالی، کلیبولولو مصطفی، کنه الاخبار، استانبول: تقویم‌خانۀ عامره، 1277.
عبادی، مهدی، «نقش مدارس و اسلام مدرسی در سیاست مذهبی دولت عثمانی (مطالعه موردی: دوره شکل‌گیری تا پایان دوره مراد اول»، تاریخ و فرهنگ، شماره 93، 1393، 33ـ63.
عثمان‌زاده، تائب احمد، حدیقة الوزرا، فرییبورک: 1969.
علی باشا وقفیه‌سی:Çandarlızade Ali paşa Vakfiyesi”(İsmail Hakkı Uzunçarşılı), s. 552-5, Beelletin, c. V, sa. 20, 549-576 .
فریدون‌بک، احمد، منشآت السلاطین، استانبول: مطبعۀ عامره، 1274.
قلقشندی، شهاب الدین احمد، صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء، چاپ‏ محمدحسین شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه،‌ 1987.
کاتب چلبی، حاجی خلیفه مصطفی بن عبدالله القسطنطینی، سَلَّمُ ‌الوُصُول اِلی طَبقاتِ الفُحُول، چاپ أکمل‌الدین احسان‌اوغلی، تحقیق محمود عبدالقادر الأرناووط، تدقیق صالح سعداوی صالح، اعداد الفهارس صلاح‌الدین أوُیغور، استانبول: مرکز الأبحاث للتاریخ و الفنون و الثقافة الأسلامیة، 2010م.
«محروسۀ بورسنیک یلدرم سلطان خانک وقف‌نامه‌سیدر»: Osmanlı kuruluş dönemi Bursa vakfiyeleri، 58ـ41، بروسه، 2010.
مجدی، محمد مجدالدین ادرنوی، ترجمۀ شقائق (حدائق الشقائق)، استانبول: مطبعۀ عامره، 1269.
مقریزی، تقی‌الدین أبی‌العباس أحمد بن علی، السلوک لمعرفة دول الملوک، چاپ عبدالقادر عطاء، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1418/1997.
نشری، محمد،کتاب جهان‌نما: hazırlayanlar Faik Reşit Unat, Mehmed Altay Köymen, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1995.
 
Aka, İsmail, “Timur’un ankara savaşı fetihnamesi”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, cilt XI, sa. 15(1981-1986), s. 1-22.
Altıkulaç, Tayyar, “İbnü’ı-Cezerî”, DİA. c.20.
Ayverdi, Ekrem Hakkı, “Yıldırım Bâyezid’in Bursa VakfiyesiveBirİstibdalnâmesi”, Vakıflar Dergisi, VIII (1969), s.37-46.
Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı medreseleri: teşkilat, tarih, İstanbul, İrfan Matbaası 1976.
Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı medreseleri, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1984.
Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1971.
Daş, Abdurrahman, “Ankara Savaşı Öncesi Timur İle Yıldırım Bayezid’in Mektuplaşmaları”, Selçuk Üni. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sa. 15, 141-168.
David, Geza, “Administration, Provincia”, The Encyclopedia of Ottoman Empire, ed. Gabor Agoston, Bruce Masters, pp. 13-7, New York : Facts on File, 2008.
Doukas, Decline and fall of Byzantium to the Ottoman Turks, an annotated translation of “Historia Turco-Byza” by Harry J. Magoulias, Wayne State Univ. Pr., 1975.
Emecen, Feridun, “From the Founding to Küçük Kaynarca”, History of the Ottoman State, Society & Civilization, ed. by Ekmeleddin İhsanoğlu, foreword by Halil İnalcık, vol 1, pp. 3-62, İstanbul, (IRCICA), 2001.
Erğul, Haldun, “Osmanlıların 1453 Öncesi İstanbul Kuşatmaları”,  Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 22, Sa. 35(1964), s. 89-101.
 
Fine, John V. A., The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, University of Michigan Press, 1994.
Hakkı Aydın, İbrahim, “Molla Fenari”, DİA, c. 30.
Hızlı, Mefail, Osmanlı Klasik Döneminde Bursa Medreseleri, stanbul, İz Yayıncılık, 1998.
Idem, “Çandarlızade Ali paşa Vakfiyesi”, Beelletin, c. V, sa. 20, s. 549-576.
Idem, “The Emergence of the Ottomans”, The Cambridge history of Islam, vol. IA, pp. 263-291, ed. Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, Cambridge, Cambridge University, 1970.
Idem, Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları(1302-1481), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2010.
Idem, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1988.
Idem, The Ottoman Empir: The Classical Age 1300-1600, Translated by Norman Itzkowitz and Colin Imber, London, Weidenfeld and Nicolson, 1973.
Idem, the Rise and Rule of Tamerlane, Cambridge, Cambridge University, 1993.
İnacık, Halil, “Bayezid I”, DİA, c. 5.
Köprülü, Mehmed Fuad, “Yıldırım Bazyezid’in Esaret ve İntiharı Hakkında”, Belleten, cilt I, sa. 2(1973), 591-603.
Kramers J. H. & Zachariadou, E. A., “#Othm§nli: The foundation and expansion of the Ottoman Empire”, EI2, vol. VIII.
Manz, Beatrice F., “TÊmår Lang”, EI2, vol. X.
Ocak, Ahmet Yaşar, “Religion”, History of The Ottoman State, Society & Civilisation, vol. 2, pp. 177-238, ed. E. İhsanoğlu, foreword by Halil İnalcık, İstanbul, (IRCICA), 2001.
Öz, Mustafa, “Cemâlledin AksarâyÊ”, DİA, c. 7.
Pitcher, Donald Edgar, An Historical Geography of the Ottoman Empire from earliest times to the end of the sixteenth century, Leiden: E. J. Brill, 1972.
Roemer, “TÊmår in Iran”, The Cambridge history of Iran: the Timurid and Safawid periods, ed. Peter Jackson, pp. 42-97, Cambridge, Cambridge University, 1986.
Shaw, Stanford Jay, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge, Cambridge University, 1988.
Shinder, “Early Ottoman Administration in the Wilderness”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 9, No. 4 (Nov., 1978), pp. 497-517.
Uzunçarşılı, İsmailHakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1977.
Wittek, Paul, The Rise of the Ottoman Empire, London, The Royal Asiatic Society, 1963.
Yinanç, M. H., “Bayezid I.”, İA, c. II.