بررسی وفودنگاری امامیه در قرون نخستین با تأکید بر دو کتاب الوُفُود علی النبی و وُفُود العرب إلی النبی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه شهید بهشتی، گرایش تاریخ و تمدن اسلامی

3 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

وفودنگاری گونه‌ای از نگارش سیرۀ پیامبر(ص) است که به ورود هیئت‌های نمایندگی قبائل مختلف به مدینه برای شنیدن دعوت اسلام می‌پردازد. مانند دیگر مسلمانان، امامیه نیز آثاری این‌چنین نوشته‌اند. از جملۀ این آثار، الوُفود علی النبی، نوشتۀ حسین بن محمد اَزدی، و وُفود العرب إلی النبی، اثر مُنذِر بن محمد قابوسی است که هیچ کدام بر جای نمانده و در منابع شیعی، روایتی از آن‌ها ‌‌در زمینۀ وفود نقل نشده است. تنها در اُسد الغابَة و کتاب الإصابة روایاتی از آن‌ها ‌‌آمده است. در این نوشتار، به‌روش تحلیل محتوا، این روایات، بررسی و روشن شده که نویسندگان اُسد الغابَة و الإصابة به اصل آثار یادشده دسترسی نداشته و تنها از طریق مشایخ خود این روایات را نقل کرده‌اند. به نظر می‌رسد رویکرد تاریخی اَزدی و قابوسی و بی‌توجهی به روایات امامان(ع) سبب بی‌مهری علمای شیعه به این کتاب‌ها و عدم نقل روایات آن بوده است. قابوسی همه روایات استاد خود اَزدی را نقل کرده است از این رو احتمالاً کتاب وی رونوشتی از اَزدی، بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of Imāmiyya Delegatography in the First Islamic Centuries (with Emphasis on Two Case Studies: the Delegates Sent to the Prophet, the Arab Delegates Sent to the Prophet)

نویسندگان [English]

  • Abbas Ahmadvand 1
  • Hadi Yaqubzadeh 2
  • Mohammad Mehdi Babapour Golafshani 3
1 Assistant Professor, Shahid Beheshti University
2 PhD Student, Shahid Beheshti University
3 Assiciated Professor, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

With the advent of Islam, many Arab tribes sent their delegations to Medina to know about the Prophet and the new religion called Islam. The major that deals with the details of these delegates is called delegatography. Like many other Muslims, the Shiites (Imāmiyya) paid attention to this subject matter as well. The authorities cite three important works as: Wufūd (delegates), written by Hussain b. Muhammad Azdī and Mundhir b. Muhammad Qābūsī. They were all from the Shiite scholars. The very work, however, is not available and no narration, related to the issue of delegations, is reported in the Shiite canonical Hadith collections. Only a few traditions being reported from Azdī and Qābūsī are available in the Sunnite sources. Usd al-Ghāba is the first [important] work that relates traditions on delegates from Azdī and Qābūsī. Nevertheless, it does not imply that he had access to the original book. Many who have mastered rijāl [science of men] are of the view that Azdī had been from the Mashāyikh of Qābūsī. This report and the like give rise to this probability that Qābūsī’s book might have been a copy of his master’s work. This paper sheds light on Imāmiyya delegatography in the light of the writer’s analysis of the available traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Biography of the Prophet (sīra)
  • Delegatography
  • Imāmiyya Delegatographer
  • Hussain b. Muhammad Azdī and Mundhir b. Muhammad Qābūsī

مراجع

آقابزرگ تهرانی، محسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تهران ـ قم: کتاب‌خانۀ اسلامی ـ اسماعیلیان، 1408 ق.
ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن محمد، أُسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دار الفکر، 1409 ق/1989.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق/1995.
ابن‌داود، حسن بن علی، رجال، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.
ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410 ق/1990.
ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل، 1412 ق/1992.
ابن‌عُقدة کوفی، احمد بن محمد، فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، قم: دلیل ما، 1424 ق.
ابن‌غضائری، احمد بن ابی‌عبدالله، رجال، چاپ محمدرضا حسینی، قم: دار الحدیث، 1364 ش.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
همو، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر، 1381.
ابن‌هشام‏، عبدالملک، السیرة النبویة، چاپ مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
اَسطَل، علی رضوان احمد، الوُفُود فی العَهد المَکِّی و اَثَرُهَا الإعلامی، زرقاء: مکتبة المنار، 1404ق/ 1984.
امین، سیدمحسن، أعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406 ق.
بَلاذُری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، 1417 ق/1996.
جعفریان، رسول، «نگاهی گذرا به تاریخ‌نگاری در فرهنگ تشیع»، آیینۀ پژوهش، ش 41، صص 2ـ15، آذر و دی 1375.
جوهری، اسماعیل بن حَمّاد، الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین، 1376 ق.
حائری مازندرانی، محمد بن اسماعیل، مُنتهی المَقال فی أحوال الرجال، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع)، 1416 ق.
حِلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، خلاصة الاقوال، نجف اشرف: منشورات المطبعة الحیدریة، 1381 ق.
خَزّاز رازی، علی بن محمد، کِفایة الاَثر فی النصّ على الائمة الإثنی عَشَر، قم: بیدار، 1401ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد،مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، 1412 ق.
زِرِکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهُر الرجال و النساء من العَرب و  المُستَعرَبین و المستشرقین، بیروت: دار العلم للملایین، 1989.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، 1413 ق/1993.
همو، میزان الإعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد معوّض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1416 ق/1995.
سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع)، 1418 ق.
سمعانی، ابوسعید عبدالکریم بن محمد، الأنساب، چاپ عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد: مجلس دائرةالمعارف العثمانیة، 1382 ق/1962.
صالحی شامی‏، محمد بن یوسف، سُبُل الهدی و الرَّشاد فى سیرة خَیر العِباد، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1414 ق/1993.
صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: اسلامیه، 1395 ق.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، چاپ محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث،  1387 ق/1967.
طوسی، محمد بن الحسن، الامالی، قم: دار الثقافة، 1414 ق.
عبد الکریم، خلیل، دَولَة یثرب؛ بصائر فی عام الوفود و فی اَخباره، لندن ـ بیروت ـ قاهره: سینا للنشر ـ مؤسسة الانتشار العربی، 1999 م.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
کَلاعِی، ابوالربیع، الاِکتفاء بما تَضَمّنَه من مغازی رسول الله (ص) و الثلاثة الخلفاء، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1420 ق.
مفید، محمد بن محمد،الارشاد فی معرفة حُجَج الله علی العباد، قم: کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
واصف، محمدباقر، وفود؛ مجموعه‌ای از تاریخ زندگانی پیامبر گرامی(ص)، قم: مرکز انتشارات استاد مطهری، 1365 ش.
یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
دوره 48، شماره 1
شهریور 1394
صفحه 93-110

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 شهریور 1396
  • تاریخ بازنگری: 23 مهر 1396
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار