نقش سیاست‌های جانشینان ملکشاه در بی‌ثباتی سیاسی دولت سلجوقیان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه خوارزمی (نویسنده مسئول)

4 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

ماهیت استبدادی حکومت پادشاهان سلجوقی و جایگاه بی بدیل سلطان در ساختار این حکومت، در تحلیل و بررسی علل فروپاشی سلجوقیان، واجد کمال اهمیت است و ضعف و زوال حکومت جانشینان ملکشاه نیز برآیند چنین بی‌ثباتی سیاسی بود. با عنایت به این امر، بررسی و شناخت عوامل پدیدآورنده و تشدیدکنندۀ بی‌ثباتی سیاسی در این برهۀ تاریخی اهمیت بسیار می‌یابد. در این مقاله درصدد پاسخ بدین پرسش بوده‌ایم که میان سیاست‌های جانشینان ملکشاه از قبیل نزاع بر سر جانشینی، بی‌توجهی به امور رفاهی مردم، دمیدن به آتش جنگ­های مذهبی و درگیری با خلافت و بروز بی­ثباتی سیاسی در این دوره چه ارتباطی وجود داشته است؟ چارچوب نظری نگارندگان، نظریۀ دیوید ساندرز در باب بی­ثباتی سیاسی است. بر این اساس، بی­ثباتی سیاسی در دورۀ جانشینان ملکشاه بر مبنای دو مفهوم اساسی تغییرات و چالش‌ها تبیین و شاخص­های آن طی چهار مقولۀ تغییر هنجار، تغییر مقامات اصلی اجرایی، تغییر مرزها و چالش­های خشونت­آمیز بازشناسی شده است. دستاورد این تحقیق حاکی از این است که همبستگی چشمگیری میان سیاست­های جانشینان ملکشاه و بروز بی­ثباتی سیاسی در این برهۀ تاریخی وجود داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of the Policies of the Successors of the Malikshah in the Political instability of the Seljuk State

نویسندگان [English]

  • Hosein Moftakhari 1
  • Mohammad Hasan Raznahan 2
  • Ghadir Najafzadeh Shavaki 3
  • Hashem Aghajari 4
1 Prof. of Kharazmi University
2 Associated Prof. of Kharazmi University
3 . PhD student of Kharazmi University
4 Assistant Prof. of Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

The despotic nature of the government of Seljuk kings and the unparalleled status of the Sultan in the structure of this government are important in analyzing the causes of the Seljuk collapse. The weakness and decay of the successor of the Malikshah was also a result of such political instability. In this article, we seek to answer the question of what is the relationship between the policies of the successors of Malikshah, such as the struggle for succession, the lack of attention to people's welfare, the blowing up of religious wars, the conflict with the caliphate, and the rise of political instability in this period. The authors' theoretical framework is the theory of David Saunders about political instability. Accordingly, the political instability in the successor of Malikshah is based on two fundamental concepts of change and challenges, and its indicators have been identified through four categories of change of norms, the change in key executive positions, changing borders and violent challenges. The results of this study indicate that there has been a significant correlation between the policies of the successors of Malikshah and the emergence of political instability in this period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seljuk
  • political instability
  • Malikshah successors
  • Khwajda Nizam al-Mulk
آقابخشی، علی و افشاری­راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار، 1379.
ابن­اثیر، عزالدین، کامل؛ تاریخ بزرگ اسلام و ایران، جلدهای 17، 18، 19، 20، ترجمه­­ ابوالقاسم حالت، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1352.
افضل­الدین کرمانی، ابوحامد احمدبن‌حامد، سلجوقیان و غز در کرمان، تحریرمیرزا محمدابراهیم خبیصی، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: کوروش، 1373.
انصاف­پور، غلامرضا، ساخت دولت در ایران (از اسلام تا یورش مغول)، تهران: امیرکبیر، 1336.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ، ترکستان نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ج 1، ترجمه کریم کشاورز، تهران: آگاه، 1366.
بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان داوود، تاریخ بناکتی (روضه ­اولی الباب فی معرفه التواریخ و الانساب)، به کوشش جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی، 1348.
بنداری اصفهانی، فتح بن علی، زبده النصره، ترجمه­ محمدحسین جلیلی تحت عنوان تاریخ سلسله سلجوقی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1356.
بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، تاریخ بیهق، با تصحیح و تعلیقات احمد بهمنیار و مقدمه محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران: فروغی، 1345.
جوزجانی، عثمان بن محمد منهاج سراج، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، 2 جلد در یک مجلد، تهران: دنیای کتاب، 1363.
جوینی، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد، تاریخ جهانگشا، ج2، به تصحیح محمد قزوینی، تهران: بامداد، 1367.
حسن­زاده، اسماعیل، تاریخ ایران در عهد خوارزمشاهیان (سه دهه واپسین)، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1392.
حسینی، صدرالدین ابوالحسن علی، زبده التواریخ: اخبار امراء و پادشاهان سلجوقی، ترجمه­ رمضان علی روح­اللهی، تهران: انتشارات ایل شاهسون بغدادی، 1380.
خوافی، فصیح­الدین محمد، مجمل فصیحی، به تصحیح محمود فرخ، تهران: کتابفروشی باستان، 1341.
خواندمیر، غیاث­الدین‌بن‌همام­الدین، حبیب­السیر فی اخبار افراد بشر، ج2، تهران: خیام،1333.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان، راحه­الصدور و آیه­السرور (در تاریخ سلاجقه)، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی و توضیحات مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر، 1362.
ساندرز، دیوید، الگوهای بی­ثباتی سیاسی، ترجمه­ی پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1380.
شبانکاره­ای، محمد بن علی، مجمع­الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر، 1363.
عقیلی، سیف­الدین، آثارالوزراء، به کوشش میرجلال‌الدین حسینی‌ارموی، تهران: دانشگاه تهران، 1337.
قزوینی رازی، عبدالجلیل، النقض «بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض»، به اهتمام جلال­الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی، 1358.
قزوینی، زکریا بن محمد، آثارالبلاد و اخبارالعباد، تهران: امیرکبیر، 1373.
قفس­اوغلی، ابراهیم، تاریخ دولت خوارزمشاهیان، ترجمه داود اصفهانیان، تهران: گستره، 1367.
کاشانی، ابوالقاسم، تاریخ اسماعیلیه (بخشی از زبده­التواریخ)، به تصحیح محمدتقی دانش­پژوه، تبریز: دانشکده ادبیات، 1343.
محمد بن منور، ابی سعید بن ابی طاهر بن ابی­الخیر، اسرار­التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌ سعید، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه، 1371.
مستوفی قزوینی، حمدالله، تاریخ گزیده، باهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر، 1364.
ناصرالدین منشی، نسائمالاسحار من لطائمالاخبار، به کوشش میرجلال‌الدین حسینی محدث ارموی، تهران: دانشگاه تهران، 1338
نخجوانی، هندوشاه، تجارب­السلف، در تاریخ خلفا و وزرای ایشان، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال و توفیق سبحانی، تهران: طهوری، 1344.
نیشابوری، ظهیرالدین، سلجوقنامه، تهران: کلاله خاور، 1332.
هاجسن، مارشال گ. س، فرقه اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره­ای، تبریز: کتابفروشی تهران ـ فرانکلین، 1343.
یوسفی­فر، شهرام، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، 1387.