انتقال فناوری چاپ حروفی به ایران در اوایل دورۀ قاجار (1233-1261ق)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 مدیر گروه تاریخ علم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

پس از گذشت نزدیک چهار قرن از اختراع چاپ به همت گوتنبرگ، این فناوری با کوشش عباس میرزا و میرزا صالح به ایران انتقال یافت. در این پژوهش با نگاهی به پیشینۀ فناوری چاپ در جهان، چگونگی انتقال فناوری چاپ حروفی را در دورۀ قاجار بررسی می کنیم. اختراعات جدید در فناوری چاپ، بهبود روابط تجاری، زمینه‌های داخلی انتقال این فناوری، رویکرد ایرانیان نسبت به آن، از موضوعات این تحقیق است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Transfer of Printing Technology to Iran in the Early Qajar Period (1233-1261)

نویسندگان [English]

  • Akbar Khoshzad 1
  • Gholamhossein Moghadam Heidari 2
1 PhD student in History of Science, Institute for Humanities and Cultural Studies
2 Head of History of Science Department, Institute for Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

Printing technology is one of the most important human inventions. Four centuries after Gutenberg's press invention, this technology was eventually transferred to Iran by Abbas Mirza during the Qajar era. After a review of the history of printing technology, this article tries to study the transfer and implementation of printing technology from early Qajar kings to Nasser al-Din Shah. The development of printing technology in Iran, its influence on economics, and  Iranian approaches towards printing as new technology have been studied in this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Technology transfer
  • Printing technology
  • Qajar period
  • Abbas Mirza
آدمیت، فریدون، امیر کبیر و ایران، تهران: امیرکبیر،1354.
آذرنگ، عبدالحسین، «تاریخ نشر کتاب در ایران»، بخارا، شماره 70، فروردین و اردیبهشت 1388، ص190-193.
آذرنگ، عبدالحسین،« تاریخ نشر کتاب در ایران»، بخارا، آذر و دی و بهمن و اسفند 1387، شماره 68و 69، ص239-250.
احمدی نیا، محمد جواد، «طراحی حروف در رساله جهادیه»، فصلنامه مطالعات ملی و کتابداری و سازماندهی اطلاعات، دورۀ25، شماره3 ، پاییز1393، ص 130-150.
اشرف، احمد، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دورۀ قاجار، زمینه، 1359.
اعتمادالسطنه، محمد حسن، تاریخ منتظم ناصری، جلد3، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، دنیای کتاب، 1367.
افراسیابی، هما، «قدیمی‌ترین کتاب چاپ سربی در همدان»، پیام بهارستان، دورۀ دوم، پاییز و زمستان1387، شماره1-2، ص655-659.
بابازاده، شهلا، تاریخ چاپ در ایران، طهوری، 1378.
براون، ادوارد، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، تهران: کانون معرفت، 1336.
تاورنیه، ژان بابتیست، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری با تجدیدنظر و تصحیح حمی دشیرانی، تهران: ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ س‍ن‍ائ‍ی‌ و ک‍ت‍اب‍ف‍روش‍ی‌ ت‍ائ‍ی‍د، اصفهان، چ دوم، 1363.
تربیت، محمدعلی، «تاریخ مطبعه و مطبوعات ایران»، تعلیم و تربیت، سال4، شماره11، 1313ش، ص659.
تربیت، محمدعلی، «تاریخ تاسیس مطبعه - مطبوعات فارسی»، ارمغان، تهران: سال12، شماره6، مرداد 1310ش، ص379؛ شماره 7، مهر 1310ش، ص450.
تقی‌زاده، حسن، «چاپخانه و روزنامه در ایران»، کاوه، دورۀ جدید، سال ۲، شماره ۵، ۱۳۳۹ ق، ص۱4-15.
جمالزاده، محمد علی، گنج شایگان، کاویانی، 1335.
حاجیانپور، حمید، و موسی خاموشی، «میسیونرهای آمریکایی و فعالیت درمیان نسطوریان ارومیه و روستاهای اطراف آن»، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، سال7، شماره2، پاییزوزمستان 1395، ص 19-44.
خاوری شیرازی، میرزا فضل‌الله، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، 2جلد، کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1380.
دانشنامه جهان اسلام، جلد4، «مطبعه بولاق»، بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، 1377.
دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل «بولاق»، تورقوت کوت(داحا)، ترجمه میترا صمیمی.
دروویل، گاسپار، سفرنامه، ترجمه جواد محیی، گوتنبرگ، چ دوم، 1348.
ذاکری، مصطفی، «اسناد پادریان کرملی، آیینه میراث»، سال4، ش2، 3، تابستان و پاییز 1385، ص336-347.
رائین، اسماعیل، اولین چاپخانه در ایران، تهران: انتشارات روزنامه آلیک، 1347.
سرکیسیان، کارکین، «ارامنه و ایران»، ترجمۀ هـراند قوکـاسیان، هور، 1353، ش 35، ص 56.
شاردن، سیاحتنامه، ج4، ترحمه محمد عباسی، تهران: امیر کبیر، 1335.
شچگلووا، الیمپیادا پاولونا، تاریخ چاپ سنگی در ایران، ترجمه پروین منزوی، تهران: معین، 1388.
عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، مآثرالسلطانیه، تصحیح غلامحسین زرگری‌نژاد، روزنامه ایران، 1383.
عقیل، معین‌الدین، ترجمه عارف نوشاهی، «رواج چاپ درشبه قاره و آغاز چاپ آثار فارسی»، ضمیمه آینه میراث، سال1391، شماره25، ص22.
فلور، ویلیام، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ج1، ترجمه ابوالقاسم سری، توس، 1366.
مارزلف، اولریش، بیست مقاله درباب تاریخ چاپ سنگی در ایران، عطف، 1394.
محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، ج1، 1370ش.
مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، جلد3، تهران، 1352.
مصطفی خان افشار، سفرنامه خسرو میرزا به پطرزبورغ و تاریخ زندگی عباس میرزا نایب السطنه، به کوشش محمد گلبن، کتابخانه مستوفی، 1349.
مولانا، حمید، سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، تهران، 1358.
میرزا ابوالحسن خان ایلچی، حیرت نامه، به کوشش حسن مرسلوند، تهران: رسا، 1364.
میرزا صالح شیرازی، غلامحسین، سفرنامه، به کوشش و مقدمه اسماعیل رائین، نشر روزن، 1347.
میرزاصالح شیرازی، تاریخ سفارت حاجی خلیل خان و محمد نبی خان به هندوستان، تهران: کویر، 1379.
میرزا عیسی قائم مقام، رساله جهادیه، به کوشش مجید غلامی جلیسه، قم: عطف، 1393.
میرزای گلپایگانی، حسین، تاریخ چاپ و چاپخانه در ایران، نشر گلشن، 1378.
مینوی، مجتبی، «اولین کاروان معرفت»، یغما، مهر 1332، سال6 ، شماره 7، ص 313-318.
مینوی، مجتبی، تاریخ و فرهنگ، تهران، 1369.
Charles Knight, the English Cyclopaedia, London, Bradbury and Evans, 1867, 4:764.
Nile Green, "Persian Print and the Stanhope Revolution", Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, Vol. 30, 3,( 2010): 473-490.
Ouseleyl, William, "Travels in various countries of the east", londonU, vol3, 1823.
Perkins, Justin, A Residence of eight years in Persia among the Nestorian Christians, Allen Morrill and Wardwell, NewYork, 1843, p205.
Richard Gabriel Rummonds, Nineteenth-century Printing Practices and the Iron Handpress, British Library, v2, London, 2004.
Story, C. A., "The Beginnings of Persian Printing in India", Oriental Studies in Honour of Cursetji, Erachji Pavry, Edited by Jal Dastur Cursetji Pavry, London: Oxford, University Press 1933, pp. 457-461.
Ulrich Marzoloph, Persian incunabula and early lithographs, 2019.