نگاهی آسیب شناختی به تراجم نویسی اسلامی؛ بررسی موردی دوانگاری یک شخصیت

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الهیات دانشگاه اراک

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اراک

چکیده

هدف پژوهش حاضر، نگاهی آسیب‌شناختی به تراجم‌نویسی اسلامی؛ با تمرکز بر بررسی موردی دو انگاری یک شخصیت است. دو انگاری یک شخصیت، یکی از آسیب‌های نوشته‌های رجالی و تراجم‌نگاری‌ها به‌شمار می‌آید که احتمالاً با نگرشی سهل‌انگارانه در برخی از نوشته‌های تراجم‌نویسان گنجانده شده است. در این میان آخوند ملا ابوطالب سلطان آبادی، یکی از چهره دینی عصر، از کسانی است که در کتاب «طبقات اعلام الشیعه» و «اعیان الشیعه» در زمره دو انگاری قرار گرفته است. تراجم نویسانی چون شیخ آقا بزرگ تهرانی و علامه محسن امین، شرح زندگی او را در تراجم خود آورده‌اند. ازاین‌روی، سوال اصلی پژوهش این است که آیا آقا بزرگ تهرانی و علامه محسن امین در بررسی و تدوین شرح حال آخوند ملا ابوطالب سلطان آبادی با دوانگاری شخصیت روبه‌رو شده‌اند؟ نتایج بررسی‌های انتقادی نشان داد که علامه محسن امین و آقا بزرگ تهرانی با اثرپذیری برخی از اطلاعات پیشینی و قراین غیر منطبق، در ذکر تحولات زندگی آخوند ملا ابو طالب سلطان آبادی گرفتار دو انگاری شده و شرح احوال دو نفر را ذکر کرده‌اند، در حالی‌که در عینیت تاریخی یک شخصیت واقعی با چنین مشخصاتی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Problem of Double Biographical Information for a Single Historical Agent in the Islamic Biographical Works (Tarājim)

نویسندگان [English]

  • Ali Hasanbegi 1
  • Abdollah Motevali 2
1 Associated Prof., University of Arak
2 Associated Prof., University of Arak
چکیده [English]

In this paper, we approach the problem of double biographical information for a single historical agent in the Islamic biographical works, by the case study of Mullā Abūṭālib Sulṭānābādī. The result of a critical survey on his biography in the books Tabaqāt 'A'lām al-Shi'a by Āghā Buzurg Tihrānī and A'yan al-Shi'a by Sayyid Muḥsin Amīn shows that his biographical information is presented mistakenly as he is considered two independent characters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mullā Abūṭālib Sulṭānābādī
  • Tabaqāt 'A'lām al-Shi'a
  • A'yan al-Shi'a
ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت: دار الفکر، 1409ق.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت: بی نا، بی تا.
ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان‌، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1417ق.
ابن دبیثی، محمد بن سعید، ذیل تاریخ مدینة السلام، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1427.
اراکی، ملا ابوطالب، شرح نجاة العباد، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1420ق.
استادی، رضا، شرح احوال حضرت آیت الله العظمی اراکی، اراک: انجمن علمی فرهنگی و هنری استان مرکزی، 1375.
افندی، عبد الله بن عیسی بیگ، تعلیقة امل الآمل، قم: کتابخانه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، بی تا.
همو، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، بی تا.
امین، حسن، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف، 1418ق.
امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف، 1403 ق.
امینی، محمد هادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، بی جا: بی  نا، 1413ق.
آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن‏، میرزای شیرازی، ترجمه اداره کل تبلیغات و انتشارات، بی جا: وزارت ارشاد اسلامی، 1363.
همو، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء، 1403ق.
همو، طبقات أعلام الشیعة، بیروت:دار إحیاء التراث العربی‏، 1430ق.
تابنده، حسین، نابغه علم و عرفان، تابان، تهران: 1350.
چهاردهی، نورالدین، سلسله های صوفیه در ایران، تهران، بتونک: 1360.
حسن بگی (حسن بیگی)، علی، گنابادیه، قم: سبط النبی، 1385.
همو، علی، آسیب شناسی نقد و تحلیل تاریخ، اراک: دانشگاه اراک،1396.
همو، «رهزنی اشتراک لفظی»، دو فصلنامه کتاب شیعه، ش13و 14، قم: مؤسسه کتاب شناسی شیعه، 1397.
حسینی، احمد، تراجم الرجال، قم: کتابخانه آیت الله العظمی المرعشی النجفی،1414ق.
حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعة، بیروت: دار الکتاب العربی، 1403ق.
خسروپناه، عبد الحسین، جریان شناسی ضد فرهنگ‌ها، تهران:تعلیم و تربیت اسلامی، 1389.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، الکفایه، بیروت: دار الکتب العربی، 1405ق.
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشرآثار شیعه،1410ق.
دهگان، ابراهیم، کارنامه تاریخی انجدان و اراک، اراک: دانش کیان، 1396.
همو، گزارشنامه یا فقه اللغه اسامی امکنه، اراک: چاپ خانه موسوی، 1342.
شرف الدین، عبد الحسین، المراجعات، بیروت: مؤسسه الاعلمی، بی تا.
شریف رازی، محمد، آثار الحجة، قم: مؤسسه مطبوعاتی دار الکتاب، بی تا.
همو، گنجینه دانشمندان، تهران: کتابفروشی اسلامیه، بی تا.
شیرازی، محمد معصوم، طرائق الحقائق، تهران:کتابخانه سنایی، بی تا.
صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، با تحقیق محفوظ، حسینعلی، بیروت:دار المؤرخ العربی‏. بی تا.
صفری، علی اکبر، شیخ آقابزرگ تهرانی، قم: مؤسسه کتاب شناسی شیعه، 1390.
طوسی، محمد بن الحسن، رجال الطوسی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1415ق.
غروی، محمد، مع علماء النجف الأشرف، بیروت: دار الثقلین‏، 1420ق.
کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1376ق
مجمع الفکر الاسلامی، موسوعة مؤلفی الامامیه، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428ق.
مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، تهران:کتاب فروشی خیام، 1369.
معلم حبیب آبادی، محمد علی، مکارم الآثار، اصفهان: انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان، 1374.
منتجب الدین رازی، علی بن عبیدالله، الفهرست، قم: کتابخانه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، بی تا.
صدیق، حسن، نامداران اراک، اراک، بی جا: بی نا، 1372.
نوری، حسین، دار السلام فیما یتعلق بالرؤیا والمنام، قم: المعارف الاسلامیه، بی تا.
نویسندگان، زیر نظر سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسة الإمام الصادق (علیه‌السلام)، 1418ق.
واحدی، تقی، از کوی صوفیان تا حضور عارفان، بی جا: مؤلّف، 1375.