تاریخ اجتماعی کمربند در پوشاک رسمی و روزانۀ جهان سنتی اسلام

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

کمربند، علاوه بر نگاهداشتن پوشاک قسمت پایین‌تن و جمع‌کردن کمر در لباس‌های رو، بر اساس تنوع آن در جنس، گونه، رنگ و تزیینات، در دوره‌های مختلف در جهان اسلام دلالت‌های متنوع اجتماعی نیز داشته است. در این پژوهش، این پرسش بررسی شده است که کمربند در دوره‌های مختلف چگونه به کار می‌رفته و تنوع واژگانی مرتبط با آن حاکی از چه دلالت‌های متنوع اجتماعی و فرهنگی بوده است؟ در این مقاله دلالت‌های مختلف اجتماعی کمربند در ساختار جهان سنتی اسلامی در زمینۀ تاریخی با رهیافت توصیف غلیظ (توصیف پرجزئیات)[1] استخراج و نشان داده شده است که کمربند علاوه بر کارکرد پوشاکی، کاربردهای تزیینی، تعویذی، دینی و آیینی تشکیلاتی هم داشته و جنس، رنگ، تزیینات و کیفیت استفاده از آن و نیز طیف واژگانی که بر آن اطلاق می‌شده، حاکی از جایگاه و منزلت اجتماعی افراد جامعه بوده است.



[1]. Thick description

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Social History of Belts, as a Part of Formal or Regula costumes, in the Islamic World

نویسنده [English]

  • Negar Zeilabi
Assistant Prof., Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The Belt used to be a part of the formal and regular costumes in the various regions of the Islamic world. The Belt, in addition to the primary function of holding pants, has carried social implications in the different periods of history, according to its varieties of colors, materials, and decorations. Analyzing a wide range of historical, literary, and social sources, the paper draws the scheme of the belt in the structure and context of the world of Islam. A thick description method has been used for this purpose. The ways of belt fastening and its other functions in clothing, such as ornamental or magical, could be considered as evidence for the study of the social status of historical agents in Muslim societies. We also encounter a wide range of the words used to refer to the belts in the Islamic classical world, which testify to the various significations of belts according to social-cultural context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Belt
  • Belt fastening
  • Social history
  • Costume
  • the Islamic world
ابشیهی، المستطرف فی کل مستظرف، چاپ محمد سعید، قاهره، 2005
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، 1385-1386/1965-1966.
ابن اخوه، محمد بن محمد، معالم القربه فی احکام الحسبه، چاپ صدیق احمد عیسی مطیعی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، بی تا.
ابن بطوطه، رحله ابن بطوطه، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، و مصطفی قصاص، بیروت، 1407/1987.
ابن حنبل، احمد، مسند احمد بن حنبل، دارالفکر، بی تا.
ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات و الذیل علیها، بیروت، دارصادر، بی تا.
ابن معمار، کتاب الفتوه، چاپ مصطفی جواد و دیگران، بغداد، 1958.
احمد علی، صالح، المنسوجات و الالبسه العربیه فی العهود الاسلامیه الاولی، بیروت، 2003.
احمدی، بابک، ساختار و تاویل متن، تهران، نشر مرکز، 1370
ازهری، ابومنصور محمد بن احمد، تهذیب اللغه، چاپ رشید عبدالرحمن عبیدی، قاهره، 1975.
اشرف زاده، رضا، فرهنگ نوادر لغات و ترکیبات و تعبیرات آثار عطار نیشابوری، مشهد، آستان قدس رضوی، 1370.
آمال مصری، ازیاء المراه فی العصر العثمانی، قاهره، 1419/1999.
انطاکی، یحیی بن سعید ، تاریخ الانطاکی المعروف بصله تاریخ اوتیخاء، چاپ عمر عبد السلام تدمری، طرابلس، نشر جروس برس، 1990.
بحرانی، هاشم بن سلیمان، مدینه معاجز الائمه الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، چاپ عبادالله طهرانی، قم، موسسه المعارف الاسلامیه. بی تا.
بخاری، صحیح بخاری، چاپ استانبول، 1413/1992.
بداؤنی، عبدالقادر بن ملوکشاه، منتخب التواریخ، چاپ احمد علی صاحب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
بویس، مری، زردشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، تهران، ققنوس، 1381.
پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، 1361.
ترمذی، سنن ترمذی، چاپ استانبول، 1413/1992.
تنوخی، نشوار المحاضره، چاپ عبود شالجی، بیروت، 1391/1971.
جاحظ، التبصر بالتجاره، چاپ حسن حسین عبدالوهاب، دمشق، 1966.
جادر، ولید محمود، الازیاد الشعبیه فی العراق، بغداد، 1979.
 جبرتی، عبدالرحمن، تاریخ عجائب الاثار فی التراجم و الاخیار، بیروت، بی تا.
جبوری، یحیی، الملابس العربیه فی الشعر الجاهلی، بیروت، 1989.
جعفریان، رسول، مقالات و رسالات تاریخی، تهران، نشر علم، 1397.
جوهری، صحاح، چاپ احمد عبدالغفورعطار، تهران، 1368.
خطیب بغدادی،احمد بن علی،  تاریخ مدینه السلام، چاپ بشار عواد، بیروت، 1422/2001.
خواندمیر، تاریخحبیب السیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران، 1333.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، نگاه، 1383.
رجب عبدالجواد ابراهیم، المعجم العربی لاسماء الملابس فی ضوء المعاجم و النصوص الموثقه من الجاهلیه حتی العصر الحدیث، چاپ محمود فهمی حجازی و عبدالهادی تازی، قاهره، 1423/2002.
سلیمه عبدالرسول عبد، «ملابس العمل لذوی المهن و الحرف من خلال النصوص التاریخیه و اللوحات الاثریه»، سومر، س 37، ش 1-2، بغدا، 1981.
شابشتی، علی بن محمد، دیارات، چاپ کورکیس عواد، بغداد، 1368/1966.
صابی، هلال بن محسن، رسوم دارالخلافه، چاپ میخاییل عواد، بغداد، 1383/1964.
ضیاءپور، جلیل، پوشاک باستانی ایرانیان، از کهن ترین زمان تا پایان پادشاهی ساسانیان، تهران، 1343
طباطبایی اردکانی، محمود، فرهنگ عامه اردکانی، تهران، 1381.
عبیدی، صلاح حسین، الملابس العربیه الاسلامیه فی العصر العباسی من المصادر التاریخیه و الاثریه، بغداد، 1980.
عفیفی، رحیم، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران، توس، 1374.
عمری، ابن فضل الله، التعریف بالمصطلح الشریف، چاپ محمد حسین شمس الدین، بیروت، 1408/1988.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم، 1405 .
قاضی رشید، الذخائر و التحف، چاپ محمد حمیدالله، کویت، 1959.
کاشفی سبزواری، فتوت نامه سلطانی، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران، 1350.
گوهرین، صادق، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی جلال الدین محمد بن محمد بلخی، تهران، زوار، 1390.
مایر، الملابس المملوکیه، قاهره، 1972.
محمد بن فارس جمیل، " اللباس فی عصر الرسول(ص)، دراسه مستعده من مصادر الحدیث النبوی الشریف"، حولیات کلیه الاداب، سال 4، رساله ش. 91( کویت، 1414-1415/1993-1994).
مسلم، صحیح مسلم، استانبول، 1413/1992.
مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن، 1877.
مقریزی، اتعاظ الحنفاء، چاپ جمال الدین شیال، قاهره، 1387/1967.
مقریزی، خطط، چاپ ایمن فواد سید، لندن، 1422-1425/2002-2005.
مهربانی، امین، «شدّ»، دانشنامه جهان اسلام، جلد 26، 1397.
نخجوانی، محمد بن هندوشاه، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، چاپ عبدالکریم علی زاده، بی‌جا، 1976
نقیوسی، یوحنا، تاریخ مصر لیوحنا النقیوسی، رویه قبطیه للفتح الاسلامی، ترجمه عمر صابر عبدالجلیل، مصر، قاهره، عین للدراسات و البحوث الانسانیه و الاجتماعیه، بی تا.
نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایه الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، بی تا.
وشاء، محمد بن اسحق، الموشی او الظرف و الظرفاء، بیروت، دار صادر،  1385/1965.
ون لیوون، تئو، آشنایی با نشانه‌شناسی اجتماعی، ترجمه محسن نوبخت، تهران، نشر علمی، 1395.
ویلز، سفرنامه دکتر ویلز، ایران در یک قرن پیش، ترجمه غلامحسین قراگزلو، تهران، 1368.
Languages of Dress in the Middle East, edited by Nancy Lindisfarne-Tapper and Bruce Ingharn, published by Curzon Press, in association with the centre of Near and Middle Eastern studies,SOAS,printed in Great Britain, 1997.
Chardin, Chevalier, Voyages du Chevalier Chardin en Perse, Paris, 1811.
Dozy, Reinhart, Dictionnaire Detaille des Noms des Vetements chez les Arabes, Beirut (Amsterdam, 1843).
M.M Ahsan, Social life under the Abbasids, London-New York, 1979.