اولین شافعیان ایرانی و نقش آنان در ترویج مذهب شافعی در ایران (از آغاز تا پایان قرن چهارم قمری)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه فقه شافعی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی داشنگاه کردستان

چکیده

مذهب شافعی یکی از چهار مذهب اهل‌سنت است که در ایران رشد کرد و ایرانیان، بسیاری از مبانی علمی آن را تدوین کردند. ایرانیان در ابتدا برای کسب حدیث به نزد شافعی رفتند و از آن طریق با فقه شافعی آشنا شدند. برخی از خراسانیان، به نزد شاگردان شافعی رفتند و این مذهب را به ایران آوردند. این پژوهش، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌ - تحلیلی و با هدف بررسی تاریخی حضور این مذهب در ایران، به این نتیجه دست یافته است که اولین حضور شافعیان در ایران از نیمه قرن سوم قمری در شهرهای مرو و اسفراین بوده و بعد از آن در نیشابور رواج یافته و در نیمه قرن چهارم قمری به دینور و کردستان رسیده است. ورود این مذهب به‌دنبال حرکتی علمی بود که پس از تشکیل سلسله‌های طاهریان و سامانیان شکل گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The First Iranian Shafi’is and Their Role in the Propagation of the Shafi’i School During the Fourth Century AH in Iran

نویسنده [English]

  • Sayed Navid Naghshbandi
Department of Shāfi'i jurisprudence, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan
چکیده [English]

The Shafi'i school is one of the four Sunni schools of religious law initiated in Iran, and Iranians had a chief role in its foundation. The Iranians get familiar with Shafi'i jurisprudence by learning the hadith from Shafi'i. Some people of Khorasan visited the student of Shafi'i and introduced this school to Iranians. This article surveys the initial presence and acceptance of this school in Iran. The conclusion is that the Shafi'i school in Iran was active during the middle of the third century AH in the cities of Merv and Esfarayen, then from Nishapur to Dinawar and Kurdistan in the middle of the fourth century AH. This propagation was after the movements in knowledge during Tahirid and Samanid dynastie

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Khurasan
  • Shafi'i school
ابن اثیر، ابوالحسن علی بن ابی الکرم جزری، الکامل فی التاریخ، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، 1977م.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، جمع و ترتیب: عبدالرحمن بن محمد بن قاسم، المدینه المنوره: وزاره الشوون الاسلامیه و الاوقاف، 2004م.
ابن الملقن، سراج الدین ابو حفص عمر، العِقد المذهَّب فی طبقات حمله المذهب، حققه و علق علیه: ایمن نصر الازهری، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1997م.
ابن الوردی، عمر بن مظفر المعری الکندی، تاریخ ابن الوردی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1996م.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم، دراسه و تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1992م.
ابن حزم، ابومحمد علی بن احمد، الإحکام فی أصول الأحکام، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت: دارالآفاق الجدیده، بی تا.
ابن خلکان، شمس الدین احمد، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، بیروت: دار صادر، 1977م.
ابن شهبه، ابوبکر بن احمد تقی الدین ابن قاضی الدمشقی، طبقات الشافعیه، تصحیح و تعلیق: الحافظ عبدالعلیم خان، الهند: مطبعه مجلس دائره المعارف العثمانیه، 1979م.
ابن صلاح، تقی الدین ابوعمرو شهرزوری، طبقات الفقهاء الشافعیه، حققه و علق علیه: محی الدین علی نجیب، بیروت: دارالبشائر الاسلامیه، 1992م.
ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن شافعی، تاریخ مدینه دمشق، دراسه و تحقیق: محب الدین ابی سعید العمروی، بیروت: دارالفکر، 1995م.
ابن عماد، شهاب الدین ابوالفلاح عبدالحی الحنبلی الدمشقی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق: عبدالقادر الارناووط، دمشق: دار ابن کثیر، 1986م.
ابن قیم، شمس الدین محمد الجوزیه،؛ الوابل الصیب من الکلم الطیب، تحقیق: عبدالقادر الارناووط، دمشق: مکتبه دارالبیان، 1973م.
ابن کثیر، الحافظ ابوالفداء الدمشقی، البدایه و النهایه، بیروت: مکتبه المعارف، 1990م.
ابن کثیر، الحافظ ابوالفداء الدمشقی، طبقات الفقهاء الشافعیین، تحقیق: انور الباز، مصر: دارالوفاء، 2004م.
ابن ماکولا، الامیر الحافظ، الإکمال فی رفع الإرتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الأسماء و و الکنی و الإختلاف، أعنی بتصحیحه: نایف العباس، القاهره: دارالکتاب الاسلامی، 1993م.
ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی الافریقی، مختصر تاریخ دمشق، المحقق: روجیه النحاس، دمشق: دارالفکر للطباعه و التوزیع و النشر، 1984م.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن اسحق، کتاب الفهرست، قابله علی اصوله: ایمن فواد سید، لندن: مؤوسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 2009م.
ابن نقطه، محمد بن عبدالغنی بغدادی، التقیید لمعرفه رواه السنن و المسانید، المحقق: کمال یوسف الحوت، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1988م.
ابوالفدا، عماد الدین اسماعیل بن علی، المختصر فی أخبار البشر، مصر: المطبعه الحسینیه، 1999م.
ابوزهره، محمد، الشافعی حیاته و عصره، آراوه و فقهه، دمشق: دارالفکر العربی، 1978م.
اتابکی، جمال الدین ابوالمحاسن یوسف، النجوم الزاهره، قدم له و علق علیه: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1992م.
الاشقر، عمر سلیمان، تاریخ الفقه الاسلامی، کویت: مکتبه الفلاح، 1982م.
اصبهانی، ابو نعیم احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، بی جا، دارالکتاب الاسلامی، بی تا.
اصبهانی، ابو نعیم احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت: دارالفکر، 1996م.
امام الحرمین، عبدالملک بن عبدالله بن یوسف الجوینی، نهایه المطلب فی درایه المذهب، حققه و وضع فهارسه: عبدالعظیم محمود الدیب، بیروت: دارالمنهاج، 2007م.
بریسم، زهرا، بهبودی، هاجر، ولی عرب، مسعود، «بررسی اوضاع مذهب و اقلیتهای مذهبی در دوره سامانیان»، تاریخنامه خوارزمی، شماره 17، صص 1-17، تابستان 1396
بغدادی، ابوبکر حمد بن علی خطیب، تاریخ مدینه السلام (تاریخ بغداد) و ذیله المستفاد، المحقق: بشار عواد معروف، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 2001م.
جرجانی، ابو احمد بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: عادل احمد عبد موجود، بیروت: الکتب العلمیه، 1997م.
جمعه، محمد علی، المدخل الی دراسه المذاهب الفقهیه، قاهره: دارالسلام، 2012م.
جمعی از نویسندگان، مشاهیر رجال اسفراین، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، 1379ش.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله القسطنطنینی، سلم الوصول الی طبقات الفحول، اشراف و تقدیم: اکمل الدین احسان اوغلی، استانبول: منظمه الموتمر الاسلامی، 2010م
حموی، یاقوت رومی، معجم الادباء ارشاد الاریب الی معرفه الادیب، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1993م.
دمشقی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالهادی، طبقات علماء الحدیث، المحقق: اکرم البوشی و ابراهیم الزیبق، بیروت: الرساله، 1996م.
دیب، عبدالعظیم محمود، المذهب الشافعی من التاسیس الی الاستقرار، مقدمه المصحح من کتاب نهایه المطلب للامام الحرمین، جده: دارالمنهاج، 2007م.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارناؤوط، بیروت: موسسه الرساله، 1985م.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، المحقق: عمر عبدالسلام التدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، 1993م.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1998م.
الربعی الدمشقی، ابو سلیمان محمد بن عبدالله بن زبر، تاریخ مولد العلماء و وفیاتهم، تحقیق: محمد المصری، الریاض: دارالعاصمه، 1410ق.
زحیلی، محمد، الامام الطبری، دمشق: دارالقلم، 1999م.
زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت: دارالعلم للملایین، 2002م.
زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران؛ تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، 1373.
زرین‌کوب، عبدالحسین، روزگاران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی؛ تهران: سخن، 1380.
سبط ابن جوزی، ابوالمظفر شمس الدین یوسف، مرآه الزمان فی تواریخ الأعیان، تحقیق: محمد برکات و همکاران، بیروت: دارالحلبی، 2013م.
سبکی، تاج الدین بن علی، طبقات الشافعیه الکبری، مصر: دار احیاء الکتب العربیه، 1964م.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد ابوسعد، الأنساب، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی الیمانی، القاهره: مکتبه ابن تیمیه، 1980م.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، طبقات الحفاظ، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1403ق.
شافعی، محمد بن ادریس، الرساله، تحقیق: احمد محمد شاکر؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، بی تا.
شربینی، شمس الدین محمد بن الخطیب؛ مغنی المحتاج إلی معرفه معانی الفاظ المنهاج، بیروت: دارالمعرفه، 1998م.
شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، تحقیق: ابو حفص سامی بن العربی الاثری، ریاض: دارالفضیله، 2000م.
شهیدی سید جعفر و همکاران، لغت نامه دهخدا، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1377ش.
شیرازی، ابواسحاق، طبقات الفقهاء، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دار الرائد العربی، 1970م.
الصفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، تحقیق: احمد الاناؤوط، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 2000م.
صفی الدین، عبدالمومن بن عبدالحق البغدادی، مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع، محقق: علی محمد البجاوی، بیروت: دارالجیل، 1954م.
عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقهاء الشافعیه، اسکندریه: مکتبه البلدیه، بی‌تا.
عسقلانی، ابن حجر شهاب الدین ابوالفضل احمد بن علی، تهذیب التهذیب، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2004م.
عسقلانی، ابن حجر شهاب الدین ابوالفضل احمد بن علی، تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، تحقیق: محمد علی النجار، بیروت: المکتبه العلمیه، 2012م.
غزالی، ابو حامد بن محمد، المستصفی من علم الاصول، تحقیق: حمزه بن زهیر حافظ، الریاض: دارالفضیله للنشر و التوزیع، 2013م.
فلاح‌زاده، سید حسین، «رفتار سیاسی طاهریان در قبال خلافت عباسی»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام (نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز)، دوره 1 شماره 2،صص 147 - 166 بهار و تابستان 1390.
قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دارصادر، بی تا.
قواسمی، اکرم یوسف عمر، المدخل الی مذهب الامام الشافعی، اردن: دارالنفائس، 2003م.
کحاله، عمر رضا، معجم المولفین، بیروت: الرساله، 1993م.
کولسون؛ ن،ج، فی تاریخ التشریع الاسلامی، ترجمه و تعلیق: محمد احمد سراح، بیروت: الموسسه الجامعیه للدراسات و النشر و التوزیع، 1992م.
ماسینیون، ل و ب، کرواس، اخبار حلاج، ترجمه و تعلیق: سید حمید طبیبیان، تهران: انتشارات اطلاعات، 1367.
مسکویه، ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب، تجارب الأمم و تعاقب الهمم، تحقیق: سید کسروی حسن، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2003م.
متز، آدام؛ تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگوزلو؛ تهران: امیرکبیر، 1364.
المقریزی، تقی الدین، المقفی الکبیر، المحقق: محمد الیعلاوی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 2006م.
المنصوری، نایف صلاح علی، الروض الباسم فی تراجم شیوخ حاکم، ریاض: دارالعاصمه، 1431ق.
النمر، عبدالمنعم، تاریخ الاسلام فی الهند، بیروت: الموسسه الجامعیه للدراسات و النشر و التوزیع، 1981م.
نووی، ابوزکریا محی الدین بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی تا.
هیتو، محمد حسن، الاجتهاد و طبقات مجتهدی الشافعیه، بیروت: موسسه الرساله، 1988م.