تجلی مضامین عاشورایی در منسوجات ابریشمی اواخر دورۀ صفوی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ادیان و فلسفه، دانشکده ادبیات دانشگاه کاشان

2 گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان

چکیده

در موزه‌های هنر اسلامی، گروهی از منسوجاتِ ابریشمیِ کتیبه‌دار دورۀ صفوی یافت می‌شود که به‌طور عموم دربردارندۀ نام امام حسین(ع) هستند. این آثار، تاکنون به‌صورت گروهی بررسی نشده‌اند و باوجود ابعاد بسیار متفاوت و کاربردهای گوناگونی که برای آنها می‌توان تصور کرد، کم‌وبیش، تمام آنها قبرپوش معرفی شده‌اند. در این مقاله، هجده قطعه بررسی می‌شوند که دَه نمونه از آنها تاریخ‌دار هستند و در میان سال‌های 952 تا 1153ق بافته شده‌اند. این پژوهش یا تمرکز بر نمونه‌های سدۀ دوازدهم، در پی پرسش‌هایی مانند شناسایی تغییرات محتوایی کتیبه‌ها در گذر زمان و ارتباط آن با تاریخ دورۀ صفوی، و نیز تعیین کاربرد و محل بافت این آثار است.
بررسی‌ها نشان داده که بافت این پارچه‌ها با توسعۀ عزاداری‌های محرم، ساخت حسینیه‌ها و ایجاد موقوفات برای آیین‌های محرم در دوره سلطان حسین (1105-1135ق) مقارن است. تا قبل از حدود سال 1120ق دلالت‌های شیعی در منسوجات، به‌طور معمول در قالب صلوات کبیره و تأکید بر علی(ع) است، اما پس از آن نام حسین(ع) در آنها مرکزیت یافته است. با توجه به اسناد مکتوب، تصاویر نگارگری و نیز محتوای کتیبه‌ها، کاربرد بیشتر آنها عَلم، به‌ویژه عَلم عزا بوده است. بر اساس تحلیل متون کتیبه‌ها، می‌توان گفت که این پارچه‌ها به‌طور عموم از هنرمندان کاشانی است و به‌طبع باید محل بافت بیشتر آنها کاشان باشد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Emergence of ‘Ashura Themes in the Silk Textiles of the Late Safavid Period

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mashhadi NooshAbadi 1
  • Mohamad Reza Ghiasian 2
1 Department of Religions and Philosophy, Faculty of Literature and Foreign Languages, University of Kashan
2 Department of Islamic Art, Faculty of Art and Architecture, University of Kashan
چکیده [English]

In museums and collections of Islamic art, there are silk textiles from the Safavid period that often bear inscriptions featuring the name of Imam Hussain. Despite their varying dimensions and potential diverse functions, most of these works have been classified as tomb covers without being examined collectively. This paper focuses on eighteen pieces, with ten of them dated between 1545 and 1740-41, specifically exploring examples from the eighteenth century. The research aims to address questions regarding the evolution of the content of inscriptions over time, its correlation with the Safavid period's history, as well as identifying the purpose and origin of these textiles. The investigation reveals that the production of these textiles aligned with the expansion of Muharram mourning practices, the construction of Husseiniyah buildings, and the establishment of endowments for Muharram rituals during the reign of Safavid Sultan Hussain. Until around 1710, Shiite references in the textiles were mainly expressed through ṣalawat-i kabira and a focus on Imam Ali, but afterwards, the prominence shifted to Imam Hussain's name. Through written sources, book paintings, and analysis of the textile inscriptions, it can be concluded that most of these textiles, particularly mourning banners (ʿalam), were likely created by artists from Kashan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite Art
  • Silk Textiles
  • Hussainiyeh
  • Imam Hussain
  • Safavid Sultan Hussain

مراجع

ابن قولویه قمى، ابوالقاسم جعفر بن محمد (1397). کامل‌الزیارات. ترجمۀ محمدجواد ذهنی تهرانی. قم: پیام حق.
احمدی، نزهت (1385). کارکرد موقوفات در گسترش مراسم مذهبی دوره صفوی. پژوهش‌های تاریخی، 1، 7-26.
اولئاریوس، آدام (1363). سفرنامه. ترجمة احمد بهپور. تهران: ابتکار.
تاورنیه، ژان باتیست (1336). سفرنامه تاورنیه. ترجمۀ ابوتراب نوری. تصحیح حمید شیرانی. تهران: سنایی.
جعفریان، رسول (1373). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
حسینی‌راد، عبدالمجید (ویراستار) (1384). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: موزۀ هنرهای معاصر.
دانش‌یزدی، فاطمه (1387). کتیبه‌های اسلامی شهر یزد. تهران: سبحان‌نور و پایگاه میراث فرهنگی یزد.
دلاواله، پترو (1370). سفرنامه. ترجمه شجاع‌الدین شفا. تهران: علمی و فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر (1338). لغت‌نامه: زیر نظر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران، سازمان لغت‌نامه.
عمادزاده، حسین (1360). زندگانی حضرت امام علی ابن موسی الرضا(ع). ج 2. تهران: گنجینه.
غیاثیان، محمدرضا (1399). مقدمه‌ای بر شناخت چیت‌سازی کاشان با تکیه بر یک سند نویافته. پژوهش هنر، 20، 13-28.
غیاثیان، محمدرضا و ندا اسدی‌چیمه (1399). محمدطاهر نقاش کاشانی، شاعر ذوفنون دورۀ صفوی. کاشان‌شناسی، 25، 3-30.
فیگوئروآ، دن گارسیا دسیلوا (1363). سفرنامه. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
کاشانی، محمدشریف (۱۳۹۴). تاریخ کشیک‌خانه همایون. تصحیح و تحقیق اصغر دادبه و مهدی صدری. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
محسنی، زهرا (1393). شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی: ضریح‌پوش‌ها و صندوق‌ها. مشهد: آستان قدس رضوی.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1389). بررسی کتیبه‌های توغ‌های عزاداری در ایران عصر صفوی. تاریخ و تمدن اسلامی، 13، 131-155.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1395). چهل‌گیس در  فرهنگ سوگ شیعی. ویراستار محسن‌ حسام‌مظاهری. تهران: خیمه.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد (1401). اولین حسینیه‌های ایران بر پایه الواح وقفی. پژوهش‌های علوم تاریخی، 32، 22-43.
مظاهری، محسن‌حسام (1397). تراژدی جهان اسلام: عزاداری شیعیان به‌روایت سفرنامه‌نویسان، مستشرقان و ایران‌شناسان (از صفویه تا جمهوری اسلامی). ج 1. اصفهان: آرما.
مهرابی، فاطمه و بهروز عوض‌پور (1398). تحلیل رنگ‌های یک مقبره‌پوش دورۀ صفوی با تکیه بر آراء علاءالدوله سمنانی. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، 57، 241-272.
 
Ackerman, Phyllis (1977). “Textiles of the Islamic Periods: A. History,” In A Survey of Persian Art: From Prehistoric Times to the Present, Vol. 11, ed. Arthur Upham Pope. Tehran: Soroush. 1995-2162.
Ağa-Oğlu, Mehmet (1941). Safawid Rugs and Textiles the Collection of the Shrine of Imām ‘Alī at al-Najaf. New York: Columbia University.
Canby, Sheila R. (2009). Shah ‘Abbas: The Remaking of Iran. London: British Museum.
Christie’s (2008). Art of the Islamic and Indian Worlds, Tuesday 8 April 2008. London: Christie’s.
Christie’s (2013). Art of the Islamic and Indian Worlds, Tuesday 25 April 2013. London: Christie’s.
Christie’s (2013). The Saeed Motamed Collection – Part II. London: 7 October 2013. www.christies.com/lot/a-study-collection-of-textiles-mostly-safavid-5721500/?intobjectid=5721500&lid=1 (accessed July 22, 2023).
Christie’s (2014). Art of the Islamic and Indian Worlds, Including a Private Collection Donated to Benefit the University of Oxford, Part V. Thursday 10 April 2014. London: Christie’s.
Christies’s (2022). Art of the Islamic and Indian Worlds including Oriental Rugs and Carpets, 27 October 2022. London: Christie’s.
Denny, Walter B. (1974). “A Group of Silk Islamic Banners.” Textile Museum Journal 4, no. 1: 67-81.
Folsach, Kjeld von (2001). Art from the World of Islam in the David Collection. Copenhagen: The David Collection.
Folsach, Kjeld von and Anne-Marie Keblow Bernsted (1993). Woven Treasures: Textiles from the World of Islam. Copenhagen: The David Collection.
Mackie, Louise W. (2015). Symbols of Power: Luxury Textiles from Islamic Lands, 7th-21st Century. Cleveland, Ohio: The Cleveland Museum of Art.
Melikian-Chirvani, A. S. (1988). “Banners”, In Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 7, 712-714, available online at: www.iranicaonline.org/articles/banners-alam-derafs (accessed July 22, 2023).
Piotrovsky, Mikhai B. (2000). Art of Islam: Earthly Beauty, Heavenly Art. Amsterdam: De Nieuwe Kerk.
Rice, David Talbot (1976). The Illustrations to the “World History” of Rashīd al-Dīn. Edinburgh: Edinburgh University.
Sotheby’s (2009). Arts of the Islamic World: Including Fine Carpets and Textiles, London, 1 April 2009. London: Sotheby’s.
Sotheby’s (2010). Arts of the Islamic World: Including Fine Carpets and Textiles, London, 6 October 2010. London: Sotheby’s.
Welch, Anthony (1979). Calligraphy in the Arts of the Muslim World. Folkestone: Dawson.
Welch, Stuart Cary (1976). A King’s Book of Kings: The Shahnameh of Shah Tahmasp. New York: Metropolitan Museum of Art.
URL 1: https://www.artfund.org/supporting-museums/art-weve-helped-buy/artwork/9207/tomb-cloth (accessed July 22, 2023).
URL 2: www.christies.com/en/lot/lot-6393317 (accessed July 22, 2023).
URL 3: https://risdmuseum.org/art-design/collection/tomb-cover-55536 (accessed July 22, 2023).
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
دوره 56، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 37-62

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 مرداد 1402
  • تاریخ بازنگری: 18 آذر 1402
  • تاریخ پذیرش: 05 دی 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار