آل عراق (پژوهشی تازه در یک قرن حاکمیت تابع سامانیان بر خوارزم)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

تاکنون تحلیل روشنی از تاریخ تحولات سیاسی سرزمین خوارزم در قرون سوم و چهارم هجری ارائه نشده است. برخی از پژوهشگران، همه خاندانهای سیاسی از عصر باستان تا حکومت آل مأمون را، به اشتباه خوارزمشاه خوانده و آنها را استمرار سلسله باستانی آل آفریغ دانسته‌اند. از این رو آل آفریغ و آل عراق را نیز حکومتی واحد به شمار آورده‌اند! اما ابهامات تاریخی زیادی درباره این موضوع وجود دارد و در تحلیلی استنادی، نمی‌توان این دو خاندان را یکی دانست. این اشتباه از آنجا ناشی شده که آخرین زمامداران آل آفریغ که نامهای اسلامی عبدالله و منصور را برای خود برگزیده بودند، ظاهرأ پس از نیمه قرن سوم هجری/ نهم میلادی، در آشوب‌هایی که منجر به فروپاشی حکومت طاهریان و تثبیت دولت صفاریان در خراسان شد، فعالانه حضور داشتند. این افراد که در منازعات میان سامانیان و صفاریان نیز به طرفداری از صفاریان پرداختند، پس از پیروزی سامانیان، از میان رفتند، اما سامانیان فردی به نام عراق ابن منصور را به زمامداری خوارزم گماشتند. وی که ظاهراً هیچ ارتباطی با آل آفریغ نداشت، حکومتی را در خوارزم بنیان نهاد که تابع سامانیان بود و خوارزم شاه خوانده می‌شد. بنابراین، حکومت خوارزمشاهیان آل عراق بر خوارزم را که حدود یکصد سال به طول انجامید، می توان حد فاصل زمامداری خوارزمشاهیان آل آفریغ و آل مأمون دانست. مقاله حاضر تلاش دارد تا نخستین بار، به تحلیل مستند حوادث این دوره تاریخی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

New research in a century, under control of Samanid rule on Khwarazm

نویسنده [English]

  • Javad Heravi
چکیده [English]

So far, no clear analysis of political events in Iran in the context of Khwarazm in the third and fourth centuries AH/ tenth century has been achieved. The mistake, the political families of the ancient rule of the Al-Ma'mun, the continuity of all the ancient Al Afrygh are enumerated. So Al- Afrygh and Al-Iraq also have as a rule! While there is an aura of historical ambiguities, not a citation attempt  to first analysis, this was one of the family.
The basic cause of this error is that the last rulers of the Islamic name Abdullah Mansour Ibn Abdullah Al Afrygh chose, apparently after the mid-third century AH/ ninth century, the government collapsed in chaos Taherids and stabilize Saffarids state in Khorasan were active. These during the conflict, because of political bias Saffarids, fight and overthrow Samanids were defeated. He apparently had no connection with Al AFrygh, the government established the Samanids on Khwarazm in citizenship (along with three of his successor) with Kharazmshah established. Thus, based on historical data, a hundred-year Khwarazm Kharazmshahian Al Iraq, rule can be between Al-Ma'mun's rule and Al Afrygh Kharazmshahian. This papers, to analyze the events documented in this section of the history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al Afrygh- Al Iraq
  • Al-Ma'mun
  • large Khurasan
  • Samanids

مراجع

[1]. ابن اثیر، عز الدین، تاریخ کامل، ترجمه حمیدرضا آژیر، تهران، اساطیر، 1382-1383.  
[2]. ابن خردادبه، ابوالقاسم،  المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره‌چانلو، تهران، 1370.
[3]. ابن فضلان، سفرنامه ابن فضلان، ترجمه ابوالفضل‌طباطبائی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
[4]. ابن ندیم، الفهرست، ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدد، تهران، امیرکبیر، 1366.
[5]. اذکایی، پرویز، خاندان شاهیه خوارزم، در مجله ایران شناخت، شماره 10، قسمت اول، 1377.
[6]. اکبری، امیر، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، تهران، سمت، 1384.
[7]. باسورث، ادموند کلیفورد، سلسله‌های جدید اسلامی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، نشر باز، 1381.
[8]. بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران، امیرکبیر، 1363.
[9]. همو، التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، با تجدید نظر و تعلیقات جلال الدین همایی، تهران، هما، 1386.
[10]. بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌‌اکبر فیاض، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1356.
[11]. تاریخ سیستان، تصحیح محمد تقی بهار، تهران، پدیده خاور، 1366.
[12]. تولستو، خوارزم قدیم، بزم‌آوردی دیگر، ترجمه عباس زریاب خویی، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، 1384.
[13]. تولستوف، بیست سال حفریات در خوارزم، مجله پیام‌نو، تهران، س2، ش12-11، 1339.
[14]. حدود العالم من المشرق الی المغرب، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، طهوری، 1361.
[15]. زامباور، نسب نامه خلفا و شهریاران، ترجمه و تحشیه محمد جواد مشکور، تهران، خیام، 1356.
[16]. سیدی، مهدی، جغرافیای تاریخی خوارزم، تهران، موقوفات افشار، 1388.
[17]. طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1385.
[18]. عتبی، محمدبن عبدالجبار، ترجمه تاریخ یمینی، ترجمه ابوالشرف ناصح بن ظفر جردفاقانی، به اهتمام جعفر شعار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1375.
[19]. فخررازی، محمدابن عمر، جامع العلوم ستینی، تصحیح علی آل داود، تهران، موقوفات افشار، 1382.
[20]. فدروف، میخاییل، خوارزمشاهیان بنو عراق و سده چهارم، ترجمه افسانه منفرد، مجله تحقیقات اسلامی، تهران، س 15ـ14، ش 2-1، 1381.
[21]. فروزانی، ابوالقاسم، سیمجوریان نخستین دودمان ترک در ایران، تهران، ایل شاهسون بغدادی، 1381.
[22]. قوچانی، عبدالله، گنجینه سکه‌های نیشابور مکشوفه در شهر ری، تهران، سازمان میراث فرهنگی، 1383.
[23]. گردیزی، ابوسعید، تاریخ گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363.
[24]. مقدسی، ابوعبدالله، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران، مولفان و مترجمان، 1361.
[25]. نرشخی، ابوبکرمحمدبن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصراحمدبن نصرالقباوی، تلخیص محمدبن زفربن عمر، تصحیح مدرس رضوی، تهران، توس، 1363.
[26]. Bosworth .E.C: (1996), '' Kharazm '', The Encyclopedia of  ISLAM, Nuther land,V/4.
[27]. Bosworth .E.C (1985), ''Ale Afrig '', Encyclopedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater, Boston, V/1.
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
دوره 45، شماره 2
مهر 1391
صفحه 107-116

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 شهریور 1393
  • تاریخ بازنگری: 16 اسفند 1393
  • تاریخ پذیرش: 09 آبان 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار