نفوذ غرب در موسیقی‌نظامی ایران (از اواسط عصر ناصری تا پایان حکومت قاجار)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسول)

چکیده

پس از تأسیس دارالفنون و سفرهای ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به اروپا، فرهنگ غربی در ایران نفوذ و گسترش زیادی یافت. یکی از تأثیرات فرهنگ غربی در حوزه موسیقی بویژه موسیقی نظامی بود. این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای در پی پاسخ به این پرسش است که تأثیرپذیری موسیقیدانان ایرانی و موسیقی نظامی (نقاره خانه) از شیوه‌های علمی و عملیِ منسجمِ موسیقی نظامی غرب تا چه میزان و چگونه بود؟ یافته‌ها حاکی از آن است که موسیقی نظامی غرب از اواسط عصر ناصری وارد ایران شد و تا پایان عصر قاجار، گسترش زیادی یافت و رقیبی جدی برای موسیقی نظامی شد؛ هر چند تلاش‌های برخی از موسیقیدانان و اعضای انجمن‌های ادبی، برای همسان سازی این دو سبک موسیقی بی نتیجه نبود و نوآوریهایی در عرصه موسیقی نظامی پدیدار شد، اما بسیاری از سبک‌های کهن موسیقی فراموش شد و الگوهای غربی در موسیقی مورد استقبال فراوان قرار گرفت. غرب گرایی شدید دربار قاجار و موسیقیدانان ایرانی، از عوامل اصلی این تأثیرپذیری بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Pilgrimage Caravans and Burial of the Dead in the Holy Shrines on the Relations between Iran and the Ottoman Empire (1343-1264 BC)

نویسنده [English]

  • Mostafa Lal shateri 1
چکیده [English]

With Second Erzurum Treaty (1263 AH / 1847 AD) between Iran and the Ottoman Empire, it was thought that the disagreement between the government of Iran and Ottoman on border issues and also the problem of pilgrimage to the Holy Shrines would be resolved. But the traffic of Iranian pilgrimage caravans to the Holy Shrines, which sometimes carried the dead bodies, made new problems in the relations between Iran and the Ottoman Empire. Ottoman officials at borders prevented the dead bodies and kept the passengers into quarantine in Khanaqain, because of their fear of spreading diseases such as cholera, typhoid, plague, etc. Using the analytical- historical method, this article deals with political, economic and social problems of carrying the dead bodies to the Holy Shrines in relations of two countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Atabat Aliyat
  • the Holy Shrines
  • Iran
  • the Ottomans
الئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمه احمد بهپور، تهران: ابتکار، 1363ش.
آذری، شهلا، «اسناد مدرسه موسیقی». گنجینه اسناد، تهران: 1370ش.
آریان‌پور، امیر اشرف، «روند آموزش موسیقی در ایران (از قاجار تا امروز)»، فرهنگ و هنر مقام موسیقایی، تهران: 1389ش.
آقایی‌پور، شهرام، «یک سند موسیقایی از دارالفنون». کتاب ماه هنر، تهران: 1388ش.
آنجللو، جوان ماریا، سفرنامهترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی، 1349ش.
ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون (ج2). ترجمه محمد گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر، 1359ش.
اسکندر بیگ منشی، تاریخ عالم آرای عباسی (ج3). چاپ اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب 1377ش.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، وقایع روزانه دربار ناصرالدین شاه، تهران: وحید، 1350ش.
افتاده، محسن، «موسیقی نظامی در ایران». فرهنگ و هنر. 38تهران: 1377ش.
اوبن، اوژن، ایران امروز، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار، 1362ش.
اورسل، ارنست، سفرنامه، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: افست، 1353ش.
بروگش، هنریش، سفری به دربار سلطان صاحب قران، ترجمه مهدی کُرد بچه، تهران: اطلاعات، 1367ش.
بلوکباشی، علی، پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، 1380ش.
همو، پژوهشی در موسیقی و سازهای موسیقی نظامی در دوره قاجار، تهران: پژوهش‌های فرهنگی، 1381ش.
بویس، مری، دو گفتار در باره خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمه بهزاد باشی، تهران: آگاه، 1368ش.
بیانی، خانبابا، پنجاه سال تاریخ ناصری (ج3)، تهران: علم، 1375ش.
بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی چاپ سید شاهرخ موسویان، تهران: دستان، 1382ش.
پادری، بازن، نامه‌های طبیب نادرشاهترجمه علی اصغر حریری، تهران: شرق 1365ش.
پورمندان، مهران، «گذری بر روند آکادمیک آموزش موسیقی»،  فرهنگ و هنر، تهران 1383ش.
تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه ترجمه ابوتراب نوری، اصفهان: کتابفروشی سنایی، 1363ش.
تورنتن، لین، تصاویری از ایران، ترجمه مینا نوایی، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، 1374ش.
جاهد، امیر، دیوان، تهران: ابن سینا، 1333ش.
جکسون، ویلیامز، سفرنامه، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی، 1369ش.
خالقی، روح‌الله، سرگذشت موسیقی ایران، (ج1)، تهران: صفی علیشاه، 1389ش.
دالمانی، هانری، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه محمد فره وشی، تهران: امیرکبیر، 1335ش
دروویل، گاسپار، سفر در ایران، (ترجمه منوچهر اعتماد مقدم،تهران: شباویز 1370ش.
درویشی، محمدرضا، نگاه به غرب. تهران: ماهور، 1373ش.
دریایی‌فر، صادق، «موسیقی نظامی؛ سوغات پیراسته». پلاک هشت، 1388ش.
دلاواله، پیترو، سفرنامه، ترجمه شجاع الدین شفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348ش.
دورینگ، ژان، سنت و تحول در موسیقی ایرانی، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: توس، 1382ش.
دوکوتزبوئه، موریس، مسافرت به ایران، ترجمه محمود هدایت، تهران: امیرکبیر، 1348ش.
رازانی، ابوتراب، شعر و موسیقی. تهران: بی جا، 1340ش.
زوینس، الا، موسیقی کلاسیک ایران، ترجمه مهدی پور محمد، تهران: پارت، 1377ش.
زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهرکلام، تهران: امیرکبیر، 1389ش.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 11118/240، 5 برگ.
---------------------------------------، 1685/ 296، 2 برگ.
---------------------------------------،21773/ 297، 8 برگ.
---------------------------------------، 30155/ 240، 4 برگ.
---------------------------------------، 31964/ 240، 2 برگ.
---------------------------------------، 3256/296، 1 برگ.
---------------------------------------، 35020/ 240، 4 برگ.
---------------------------------------، ۳۵۴۰۰/297، 5 برگ.
---------------------------------------، ۳۵۴۰۴/ 297، 8 برگ.
---------------------------------------، ۳۶۹۶۹/ 297، 7 برگ.
---------------------------------------، 52342/ 240، 5 برگ.
---------------------------------------، 57861/ 240، 14 برگ.
---------------------------------------، ۵۷۸۵۵/240، 15 برگ.
---------------------------------------، 7402/ 240، 56 برگ.
سالتیکوف، آلکسی، مسافرت به ایران، ترجمه محسن صبا، تهران: شرکن انتشارات علمی و فرهنگی، 1381ش.
سانسون، مارتین، سفرنامه، ترجمه تقی تفضلی، تهران: ابن سینا، 1346ش.
سپنتا، ساسان،چشم‌انداز موسیقی ایران، تهران: مشعل، 1369ش.
سیفی هروی، سیف بن محمد، تاریخ نامه هرات، تهران: موقوفات افشار، 1381ش.
شاردن، ژان، سفرنامه (ج3)، ترجمه اقبال یغمایی، تهران: توس، 1374ش.
شرلی، سر آنتوان، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، تهران: کتابخانه منوچهری، 1357ش.
شعبانی، عزیز، تاریخ موسیقی، تهران: بی جا، 1352ش.
فارمر، هنری‌جورج، تاریخ موسیقی خاورزمین، ترجمه بهزاد باشی، تهران: آگه، 1366ش.
فاطمی، ساسان، «سیر نفوذ موسیقی غربی به ایران در عصر قاجار». هنرهای زیبا، تهران: 1293ش.
فیگوئرا، دن گارسیا دسیلوا، سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو، 1363ش.
قاسمی‌پویا، اقبال، مدارس جدید در دوره قاجاریه، تهران: نشر دانشگاهی، 1377ش.
کاتف، فدت، سفرنامه، ترجمه محمد صادق همایون‌فر، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، 1356ش.
کارری، جووانی فرانچسکو، سفرنامه، ترجمه عباس نخجوانی، تبریز: فرهنگ و هنر، 1348ش.
کارلاسرنا، مادام، سفرنامه، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار، 1362ش.
کرزن، جرج، ایران و قضیه ایران (ج1)، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1380ش.
کرمانشاهی، آقا احمد، مرآت الحوال جهان نما (ج1)،  قم: انصاریان، 1373ش.
کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: سمیر، 1386ش.
کمپفر، انگلبرت، سفرنامه، کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی، 1363ش.
گزنفون، کورش نامه، ترجمه رضا مشایخی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1342ش.
لایارد، سراستفن هنری، سفرنامه، ترجمه مهراب امیری، تهران: وحید، 1367ش.
لعل‌شاطری، مصطفی، «موسیقی عصر تیموری، با تکیه بر نگاره‌ها و روایات تاریخی»، پژوهش‌های علوم تاریخی، تهران 1393ش.
ماسه، هنری، «ایران ساسانی»، ترجمه عیسی بهنام، تمدن ایران، تهران: بنگاه ترجمه، 1346ش.
محبوبی اردکانی، حسین، چهل سال تاریخ ایران، تهران: اساطیر، 1356ش.
مددپور، محمد، سیر تفکر معاصر ایران (ج1)، تهران: سوره، 1386ش.
مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من (ج1)، تهران: زوار، 1342ش.
مسعودی، حسین بن علی، مروج الذهب (ج1)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1365ش.
مشحون، حسن، تاریخ موسیقی ایران، تهران: فرهنگ، 1388ش.
مظفرالدین شاه قاجار، سفرنامه مبارکه مظفرالدین شاه به فرنگ، چاپ علی دهباشی، تهران: فروزان، 1361ش.
ملاح، حسینعلی، تاریخ موسیقی نظامی ایران، تهران: هنر و مردم، 1354ش.
میلر، لورد، موسیقی و آواز در ایران، ترجمه محسن الهامیان، تهران: ثالث، 1384ش.
ناصرالدین شاه قاجار، یادداشت‌های روزانه ناصرالدین شاه(1300ـ1303قمری)، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1378ش.
همو،  روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم به فرنگستان (ج1)، چاپ محمد اسماعیل رضوانی، تهران: رسا، 1369ش.
همو، روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر دوم به فرنگستان، چاپ فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1379ش.
همو، سفرنامه ناصرالدین شاه به فرنگ، تهران: بهارستان، 1362ش.
نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، چاپ وحید دستگردی، تهران: فروغی، 1361ش.
نصری‌اشرفی، جهانگیر،تاریخ هنر ایران، (ج2)، تهران: آروَن، 1388ش.
نصیری‌فر، حبیب الله،سرگذشت مدارس موسیقی ایران. تهران: ثالث، 1382ش.
همو، مردان موسیقی سنتی و نوین ایران، تهران: نگاه، 1383ش.
واقدی، محمدبن عمر، مغازی، (ج1)، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر دانشگاهی، 1369ش.
وجدانی، بهروز، فرهنگ موسیقی ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1376ش.
هاشمیان، احمد، تحولات فرهنگی ایران در دوره قاجاریه و مدرسه دارالفنون، تهران: سحاب، 1379ش.
هاشمی‌رفسنجانی، اکبر،امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار، تهران: اسلامی، 1362ش.
 
Algar, Hmid, Mirza Malkom Khan: A Study in the History of Iranian Modernism, University of California: Berkeley, 1973.
Ardalan, Afshin, “Persian Music Meets West”. Bachelor’s Thesis in Music Performance, Lahti University of Applied Sciences, 2012.
Balaghi, Shiva, “Print Culture in Late Qajar Iran: The Cartoons of Kashkul”, Iranian Studies, Vol 33: 165-181, 2000.
Barjesteh, Ferydoun, “Introduction to Entertainment in Qajar Persia”, Iranian Studies, Vol 40: 447-454, 2007.
Chehabi, H. E, “From Revolutionary Tasnif to Patriotic Surd: Music and Nation-Building in Pre-World WarII Iran”.British Institute of Persian Studies, Vol 37: 143-154, 1999.
Cronin, Stephanie, “Building a New Army: Military Reform in Qajar Iran”. War and Peace in Qajar Persia, New York: Routledge, 2008.
Daniel, Elton, Culture and Customs of Iran, London: Greenwood Press, 2006.
Ekhtari, Maryam, “Nasir al Din Shah the Dar al Funun: The Evolution of an Instituion”, Iranian Studies, Vol 34: 153-163, 2001.
Fallahzadeh, Mehrdad, Persian Writing on Music, Suwed: Doctoral Dissertation at Uppsala University, 2005.
Farhat, Hormoz, The Dastgah Concept in Persian Music, New York: Cambridge University, 2004.
Fatemi, Sasn, “Music, festivity, and gender in Iran form the Qajar to the early Pahlavi period”, Iranian studies, Vol 38: 399-416, 2005.
Graofalo, Robert, A Pictoril History of Civil War Era Musical Instruments Military Bands, New York: Historical Association Coopertown, 1993.
Kia, M.,“Inside the Court of Naser od-Din Shah Qajar, 1881-96”, Middle Eastern Studies, Vol 37: 101-141, 2001.
Krone, Max, “Music in Iran”, Music Educators Journal, Vol 39: 24-25, 1952.
Leone, Massimo, “My Schoolmate: Protest Music in Present-day Iran”, Critical Discourse Studies, Vol 9: 347–362, 2012.
Loeb, Laurence, “The Jewish Musician and the Music of Fars”, Asian Music, Vol 4: 3-14, 1972.
Mahdavia, Shireen, “Childhood in Qajar Iran”, Iranian Studies, Vol 47: 1-22, 2014.
Malekpour, Jamshid, The Islamic Drama, London: Frank Cass, 2005.
Martin, Vanessa, The Qajar Pact: Bargainang, Protest and the State in Nineteenth-Century Persia, London: I.B. Tauris, 2005.
Mohammadi, Khadijeh, “From Sitters to Photographers: Women in Photography from the Qajar Era to the 1930s”,History of Photography, Vol 37: 48-73, 2013.
Monelle, Raymond, The Musical Topic Hunt, Military and Pastoral, Bloomington: Indiana University, 2006.
Nettl, Bruno, “Attitudes towards Persian Music in Tehran, 1969”, The Musical Quarterly, Vol 56: 183-197, 1970.
Scarce, Jennifer, “Entertainments East and West Three Encounters Between Iranians and Europeans during the Qajar Period (1786–1925)”,Iranian Studies, Vol 40: 455-466, 2007.
Wiggins, Geraint, “Music, mind and mathematics: theory, reality and formality”, Mathematics and Music, Vol 6: 111–123, 2012.
Youssefzadeh, Ameneh, “Iran's Regional Musical Traditions in the Twentieth Century”, Iranian Studies, Vol. 38, pp 417-439, 2005.
Youssefzadeh, Ameneh,“The Situation of Music in Iran Since The Revolution: The Role of Official Organizations”, British Journal of Ethnomusicolog, Vol. 9: 35-61, 2000.
Zonis, Ella, “Contemporary Art Music in Persia”, The Musical Quarterly, Vol. 51: 636-648, 1965.