بررسی عوامل مؤثر بر وضع اقتصادی کشاورزان در دورۀ صفویان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه گیلان

چکیده

چکیده
یکی از مسائل مهم در نظام زمینداری صفویان، چگونگی وضعیت اقتصادی و زیستی کشاورزان است که ابعاد آن چنان‏که باید مورد مطالعۀ قرار نگرفته است. از این رو، باید دید که مهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت اقتصادی کشاورزان کدامند؟ چه تاثیری بر این وضعیت داشته و شرایط اقتصادی کشاورزان در این دوره چگونه بوده است ؟
برای بررسی پرسش‏هایی از این دست، چند عامل مؤثر در این رابطه، مانند مسألۀ مالکیت خصوصی کشاورزان، چگونگی نظام مزارعه در روابط مالک و زارع، کم وکیف رژیم مالیاتی مورد مطالعه قرار ‏گرفتند. بررسی تاثیر این عوامل نشان می‏دهد که اولا کشاورزان عادی نمی‏توانستند خود مالک زمین شوند تا بیشتر از تولیدات خود بهره مند شوند. دیگر این‏که در نظام مزارعه نیز، در بهترین شرایط، حتی به نیمی از محصول هم دست نمی‏یافتند. چنین وضع دشواری، همراه با فشار انواع مالیات‏ها و تحمیلات منجر به فقر روز افزون کشاورزان تا پایان دورۀ صفویان گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of the effective factors on the economic situation of the farmers in the Safavids era

نویسنده [English]

  • Abootaleb Soltanian
چکیده [English]

One of the most important issues in the Safavids landholding system is the economic situation of the farmers that its different aspects were not perfectly studied. Hence, the question is: what were the most important effective factors on the economic situation of the farmers? To answer this question, the most effective factors on the farmers’ economic conditions were investigated: The kind of their ownership, their conditions in the “Contract of lease” system, the tax’s regime and the gratis services. The investigation of these factors shows that the farmers couldn’t be owner of the land, and their share was -in the “Contract of lease” system- less than the half of the product. This difficult situation and pressure of forced taxes, brought about the poverty of farmers by the end of Safavids era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavids
  • farmers
  • Ownership
  • Economic conditions
  • Contract of lease
  • tax system
اولئاریوس، آدام، سفرنامۀ مسکو و ایران، ترجمۀ احمد بهپور، تهران: ابتکار، 1363 ش.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران: صفی‏علیشاه، 1348 ش.
همو، «جزر و مد سیاست و اقتصاد در امپراتوری صفوی»، مجلۀیغما، ش 228، صص 173ـ 180، تیر ماه 1346.
خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم، خلاصةالسیر (تاریخروزگارشاهصفی)، تهران: علمی، 1388 ش.
دلاواله، پیترو، سفرنامۀ پیترو دلاواله، ترجمۀ شعاع‌الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی، 1370 ش.
«دو فرمان و مهری تازه از پادشاهان صفویه و زندیه»، چاپ محمدحسن سمسار، در بررسی‏های تاریخی، ش 46، صص 77ـ94، 1352 ش.
رهربرن، میشائیل، نظام ایالات در دورۀ صفویه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1349 ش.
سانسون، مارتین، وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی (سفرنامۀ سانسون)، ترجمۀ تقی تفضلی، تهران: ابن‌سینا، 1346 ش.
سلطانیان، ابوطالب، نظام زمینداری و کشاورزی در دورۀ صفویه، رشت: انتشارات دانشگاه گیلان، 1393 ش.
شاردن، ژان، سفرنامۀ شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایی، ج 3، تهران: توس، 1374 ش.
غفاری قزوینی، قاضی‏احمد، تاریخ جهان‌آرا، چاپ مجتبی مینوی، تهران: حافظ، 1343 ش.
فوران، جان، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران)، ترجمۀ احمد تدین، تهران: انتشارات فرهنگی رسا، 1392 ش.
فومنی، عبدالفتاح، تاریخ گیلان، چاپ عطاء‌الله تدین، تهران: فروغی، 1353 ش.
قزوینی، بوداق، جواهر الاخبار، چاپ محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه‏دا، توکیو: مؤسسۀ مطالعات فرهنگ‏ها و زبان‏های آسیا و آفریقا، 1999.
کریمیان، حسن و محبوبه سادات بیدگلی، «معضلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران عصر صفوی با استناد به فرمان‏های حکومتی منقور بر سنگ»، فرهنگ، ش 68، صص 183ـ256، 1387 ش.
کمپفر، انگلبرت، سفرنامۀ کمپفر، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی، 1363 ش.
گیلانتز، پطروس دی سرکیس، سقوط اصفهان، ترجمۀ محمد مهریار، اصفهان: کتاب‏فروشی شهریار، 1344 ش.
لمبتن، ان. کی. اس.، مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی، 1377 ش.
همو، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر، 1363 ش.
مشیزی (بردسیری)، میرمحمد سعید، تذکرۀ صفویۀ کرمان، چاپ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: علم، 1369 ش.
میرجعفری، حسین و دیگران، «پیامدهای سیاست خاصه‌سازی در دورۀ صفویه»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی اصفهان، ش 44 و 45، صص1ـ15، بهار و تابستان 1385 ش.
مینورسکی، ولادیمیر فئودروویچ، سازمان اداری حکومت صفوی (تعلیقات مینورسکی بر تذکرة‏الملوک)، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر، 1378 ش.
وحید قزوینی، محمدطاهر، عباسنامه، چاپ ابراهیم دهگان، اراک: داودی، 1329 ش.
هدایت، رضاقلی‏خان، تاریخ روضة ‌الصفای ناصری، ج 8، تهران: خیام، 1339 ش.
Du Mans, P. Raphael, Estat de la Perse en 1660, Publié par Ch. Schefer, Paris: Ernest Leroux, 1890.
The Cambridge History of Iran, Vol. 6, London: Cambridge University Press, 2009.