مقایسه ساختار و اجزای ورودی بناهای مذهبی و غیرمذهبی کاشان در دوره قاجار

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

2 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

3 استادیار گروه هنر اسلامی، دانشگاه سوره

چکیده

در هریک از انواع بناهای مذهبی و غیرمذهبی در کاشان عصر قاجار، وجود عواملی نظیر مسائل مختلف مذهبی، در طراحی و ساخت آثار معماری نقشی مهم و محوری دارند. ورودی بناهای کاشان در این دوره، در هر دو صورت مذهبی و غیرمذهبی، دارای بخش‌هایی است که در پلان اصلی آن طراحی شده و عمدتا شامل جلوخان، سکو، در ورودی، سردر، هشتی و دالان است. در این بناها، ورودی‌ها به عنوان یکی از مهمترین اجزای ساختمانی، دارای وجوه شباهت و تفاوتی هستند که ریشه در نوع نگاه معماران و سازندگان بناها دارند. بر اساس این پژوهش، از آنجا که مجموعه معماری سنتی مذهبی، بیانگر هویت اسلامی است، بناهای مذهبی باید در نگاه نخست، تأثیر معنوی بر بیننده بگذارند، ولی در بناهای غیرمذهبی عناصر بیشتر حول محور کارکردشان تعریف می‌شوند؛ با این حال، در دستگاه ورودی این بناها نیز نقش مفاهیم دینی و سنتی مانند حفظ حرمت و درون‌گرایی از سوی معماران مورد توجه جدی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A comparison of the structure and components of the entrance of religious and non-religious buildings of Kashan in Qājār Era

نویسندگان [English]

  • Javad Qazi 1
  • S. Ahmad Reza Khezri 2
  • Abd-al-Karim Attarzadeh 3
چکیده [English]

In every type of religious and non-religious buildings in Kashan during Qājār period, a certain elements have had essential effect on design and structure of architectures. The entrances of Kashan's both religious and non-religious buildings, in the Qājār period possess sections that have been designed in their main plans and mostly include forecourt (Jelokhan), platform (Sakkoo), the door of entrance, portal (Sardar), vestibule (Hashti) and corridor (Dalan). The entrances have similarities as well as differences that originate from their architects’ and builders’ viewpoints. Since the traditional religious architecture is indicative to the Islamic identity, religious buildings certainly have spiritual effect on their spectators at first glance. Hence, in designing the entrances of these buildings, the religious and traditional concepts and ideas have seriously been considered by their architects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashan
  • religious buildings
  • non-religious buildings
  • entrance
  • History of Islamic Architecture
آیوازیان، سیمون، «نقش آجر در هویت معماری ایران»، در معماری ایران: دورۀ اسلامی، چاپ محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات ادارۀ ارشاد اسلامی، 1366 ش.
امینیان آرانی، سیف‌‌‌‌‌‌‌الله، «خانه‌‌‌‌‌‌‌های قدیمی کاشان»، در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 3، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1375 ش.
اهری، زهرا، و سیدمحسن حبیبی، «زبان طراحی شهری در شهرهای کهن؛ عناصر و قواعد ترکیب نماهای شهری اصفهان»، در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 4، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374 ش.
پیرنیا، محمدکریم،آشنایی با معماری اسلامی ایران (ساختمان‌های درون‌شهری و برون‌شهری)، چاپ غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1371 ش.
همو، سبک‌‌‌‌‌‌‌شناسی معماری ایران، چاپ غلامحسین معماریان، تهران: معمار، بی‌تا.
حبیبی، سیدمحسن و زهرا اطهری، «معماری شهری مسجد در مکتب اصفهان؛ دستور زبان و واژگان»، در مجموعه مقالات همایش معماری مسجد (گذشته، حال، آینده)، جلد 2، تهران: انتشارات دانشگاه هنر، 1378 ش.
حمزه‌‌‌‌‌‌‌لو، منوچهر، تزیینات معماری خانۀ بروجردی‌های کاشان، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه، 1386 ش.
خانۀ بروجردی کاشان، چاپ ادارۀ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان، کاشان: بی‌‌‌‌‌‌‌نا، 1380 ش.
دائرة‌‌‌‌‌‌‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، مدخل «آقابزرگ، مسجد و مدرسه» (نوشتۀ علیرضا همایون‌فر)، جلد 1، تهران: انتشارات مرکز دائرة‌‌‌‌‌‌‌المعارف بزرگ اسلامی، 1367 ش.
سلطان‌زاده، حسین (1374). «روند شکل‌‌‌‌‌‌‌گیری معماری ایران، بررسی عوامل درونی و بیرونی»، در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد 1، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374 ش.
همو، فضاهای ورودی خانه‌‌‌‌‌‌‌های تهران قدیم، تهران: دفتر نشر پژوهش‌‌‌‌‌‌‌های فرهنگی، 1376 ش.
همو، بازارهای ایرانی، تهران: دفتر نشر پژوهش‌‌‌‌‌‌‌های فرهنگی، 1380 ش.
سیرو، ماکسیم، کاروان‌‌‌‌‌‌‌سراهای ایران و ساختمان‌‌‌‌‌‌‌های کوچک میان‌‌‌‌‌‌‌ راه‌‌‌‌‌‌‌ها، ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، بی‌تا.
سیمز، الینور، «تجارت و سیاحت: بازارها و کاروان‌‌‌‌‌‌‌سراها»، در معماری جهان اسلام؛ تاریخ و مفهوم اجتماعی آن، ویراستۀ جرج میشل، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی، 1380 ش.
شکاری نیری، جواد، «تبیین ویژگی‌‌‌‌‌‌‌های معماری و خصوصیات کالبدی و هنر قدسی مساجد دوران اسلامی»،  در مجموعه مقالات همایش معماری مسجد (گذشته، حال، آینده)، تهران: انتشارات دانشگاه هنر، 1378 ش.
شمس، صادق،جلوه‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از هنر معماری ایران‌‌‌‌‌‌‌زمین، تهران: علم و دانش ـ نوآوران دانشگاه پارسه، 1389 ش.
طایفه، احسان، ایده و خلاقیت در معماری ایران، تهران: مؤسسه پژوهشی علم معمار، 1390ش.
فخار تهرانی، فرهاد، «حمام‌‌‌‌‌‌‌ها»، در معماری ایران: دورۀ اسلامی، چاپ محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات ادارۀ ارشاد اسلامی، 1366 ش.
فرخ‌یار، حسین، بهشتی در حاشیۀ کویر، کاشان: مرسل، 1375 ش.
همو،آب‌‌‌‌‌‌‌انبار، یادگاری ازیادرفته (شهرستان‌‌‌‌‌‌‌های کاشان و آران ‌‌‌‌‌‌‌و بیدگل)، قم: حلم، 1386 ش.
همو، صد خانه صد پلان (ویژگی‌های معماری خانه‌های قدیمی در بافت‌های تاریخی، اقلیم گرم و خشک)، کاشان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی کاشان، 1390 ش.
گرجی مهلبانی، یوسف و دیگران، «ارزیابی معماری هم‌‌‌‌‌‌‌ساز با اقلیم در خانه‌‌‌‌‌‌‌های قدیمی کاشان»، آرمان‌‌‌‌‌‌‌شهر، ش 7،  صص 31ـ40، پاییز و زمستان 1390.
گنجنامه، فرهنگ آثار معماری ایران (دفتر هجدهم؛ حمام‌‌‌‌‌‌‌ها)، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکدۀ هنر و معماری، چاپ کامبیز حاجی‌‌‌‌‌‌‌حسینی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی و انتشارات روزنه، 1383 ش.
محمدمرادی، اصغر و آتس‌سا امیرکبیریان، معرفی تعدادی از ابنیۀ سنتی ایران و تحلیلی بر ویژگی‌‌‌‌‌‌‌های فضایی آن‌ها، تهران: مؤسسۀ انتشارات صندوق تعاون سازمان میراث فرهنگی کشور، 1381 ش.
محمدی، رضا، «نگاهی به نقوش سردر ورودی‌‌‌‌‌‌‌های تهران در دورۀ قاجار»، در گنجینه، کتاب دوم، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه، و نشر آثار هنری (متن)، 1379 ش.
مهدی‌زاده سراج، فاطمه و دیگران، «تأثیر وجود پیش‌‌‌‌‌‌‌ورودی بر رفتار حرارتی فضای اصلی در اقلیم گرم و خشک (بررسی خانه‌‌‌‌‌‌‌های یزد)»، نشریۀ علمی و پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، ش 8، صص 1ـ9، پاییز و زمستان 1393.
نجفی ‌زیارانی، سعید، «جستجویی برای دستیابی به مفاهیم در معماری اسلامی»، در مجموعه مقالات همایش معماری مسجد (گذشته، حال، آینده)، تهران: انتشارات دانشگاه هنر، 1378ش.
ورجاوند، پرویز، «آب‌‌‌‌‌‌‌انبارها»، در معماری ایران: دورۀ اسلامی، چاپ محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات ادارۀ ارشاد اسلامی، 1366 ش.
وزیری، سعید، آشنایی با زبان خاک و خشت معماری سنتی در ایران، تهران: مولی، 1392 ش.
یشمی، جلال، «ورودی مساجد»، در مجموعه مقالات همایش معماری مسجد (گذشته، حال، آینده)، تهران: انتشارات دانشگاه هنر، 1378 ش.