کاربست «نظریه مکتب» در تاریخ نگاری دوره اسلامی: امکان یا امتناع

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

در پژوهش‌هایی که از سده بیستم میلادی درباره تاریخ­نگاری دوره اسلامی انجام شد، الگوهایی ارائه گردیدکه دست­کم بر یکی از چهار مؤلفه زمان، موضوع، ساختار و خاستگاه جغرافیایی مؤلفان، متکی بود. در این بین، مؤلفه «خاستگاه جغرافیایی مؤلفان آثار» که با عنوان «نظریه مکتب» شناخته می­شود، تاریخ­نگاری دوره اسلامی را به دو مکتب اصلی حجاز به مرکزیت مدینه و عراق به مرکزیت کوفه تقسیم می­کند و اعتبار روایت­های تاریخی را بر این اساس مورد سنجش قرار می­دهد. با این حال شواهد نشان می­دهد که این نظریه برای دستیابی به هدف خود کارساز نیست و تنها در فهم تطور موضوع­های مختلف تاریخ­نگاری اسلامی همچون فتوح­نگاری، نسب­نگاری و سیره­نگاری می‌تواند سودمند باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of the “Theory of School” to Islamic Historiography: Possibility or Impossibility

نویسندگان [English]

  • Mohammad Taqavi 1
  • Mohammad Ali Kazembeyki 2
1
2
چکیده [English]

Most of the 20th century studies on Islamic Historiography have demonstrated the importance of time, subject, structure and geographical origins of both narrators and authors. Of these factors, the latter has been emphasized as the base for “theory of school” for Islamic historiography. According to the theory, Islamic historiography, affected by the geographical origin, could be divided into two main schools of Medina (in Ḥijāz) and Kufa (in Iraq). The present work intends to evaluate “theory of school”. The findings show basing the theory on geographical origin is not supported by existing evidence. Moreover, such a theory is useful only to understand genres of works in the field of Islamic history such as Futūḥ, Ansāb, and Sīra etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Historiography
  • Theory of school
  • J. Wellhausen
  • A. Noth
ابن­جوزی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1412ه‍.ق.
ابن­خیاط، خلیفه، تاریخ، تحقیق فواز، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ه‍.ق.
ابن­عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1415ه‍.ق.
ابن­ندیم،الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر، 1381ش.
بلاذری، احمد بن­یحیی، أنساب الأشراف، چاپ محمد حمیدالله، مصر: دار المعارف، 1959.
همو،أنساب الأشراف، چاپ عبدالعزیز الدوری، بیروت: جمعیة المستشرقین الألمانیة، 1978.
همو، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1988.
خطیب بغدادی، احمد بن­علی، تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ه‍.ق.
دوری، عبدالعزیز، أوراق فی التاریخ، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 2007.
همو، نشأة علم التأریخ عند العرب، امارات: مرکز زاید للتراث و التأریخ، 1420ه‍.ق
ذهبی، شمس­الدین محمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی، 1413ه‍.ق.
همو، سیر أعلام النبلاء، چاپ بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1402ه‍.ق،
رابینسون، چیس، تاریخ­نگاری اسلامی، ترجمه محسن الویری، تهران: سمت، 1392.
ریترز، جرج، نظریه جامعه­شناسی معاصر، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نی، 1393.
زهری، ابن­شهاب، المغازی النبویة، چاپ سهیل زکار، بیروت: دارالفکر، 1401ه‍.ق.
سجادی، صادق و هادی عالم­زاده، تاریخ­نگاری در اسلام، تهران: سمت، 1390. 
سیف بن­عمر، کتاب الردة و الفتوح و کتاب الجمل و مسیر عائشة و علی، چاپ قاسم سامرائی، ریاض: دار أمیة للطباعة و النشر و التوزیع، 1418ه‍.ق.
عزیزی، حسین، نقد و بررسی منابع تاریخی فتوح در سه قرن اول هجری با رویکرد فتوح ایران، تهران: انتشارات حوزه و دانشگاه، 1391.
فسوی، یعقوب بن­سفیان، المعرفة و التأریخ، چاپ اکرم ضیاء العمرى، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1401ه‍.ق.
قائدان، اصغر، «مکتب تاریخ­نگاری شام»، کیهان فرهنگی، ش124، آذر و دی 1374.
یاقوت حموی، معجم الادباء، چاپ إحسان عباس، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1993.
Donner, Fred, Narratives of Islamic Origins; The Beginning of Islamic Historical Writing, Princeton & New Jersey: Darwin Press, 1994
Duri, A. A., "Al-Zuhrī A Study on the Beginning of History Writing in Islam", BSOAS, Vol. 19, No. 1, 1957.
Ma 'mar Ibn Rashid, The Expeditions: An Early Biography of Muhammad, Edited and Translated by Sean W. Anthony, New York University, 2014.
Noth, Albrecht, The Early Arabic Historical Tradition A Source-Critical Study, with Collaboration by Lawrence Conrad, Translated from the German by Michael Bonner, Princeton & New Jersey: Darwin Press, 1994.