بایسته های منبع شناسی سیره نبوی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری، تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

محوریت سیرۀ نبوی در فرهنگ و تمدن اسلامی، که شامل نقش واسطه‌ای پیامبر(ص) در دریافت آموزه‌های وحیانی و صورت‌بخشی بشری، اجتماعی، و فرهنگی ـ تمدنی به آن است، ایجاب می‌کند که اولاً وجوه مختلف این سیره شناخته شود و ثانیاً اصول انسان‌شناختی، اخلاقی، جامعه‌شناختی و به‌طور کلی، کارکردی آن در فرهنگ و تمدن اسلامی، برای فرهنگ‌سازی و تمدن‌سازی استخراج گردد. این مهم جز با توجه به بایسته‌ها و شناسایی انواع منابع سیرۀ نبوی به دست نخواهد آمد. هدف این نوشتار تبیین بایسته‌های دینی ـ تمدنی منبع‌شناسی سیره (مبتنی بر وجوه مختلف شخصیتی آن حضرت)، شناخت گونه‌های آن، و تبیین نسبتشان با بایسته‌ها با نگاه کل‌نگر و به‌روش تحلیل محتواست. کتاب‌های مهم و شناخته‌شدۀ درباره سیرۀ نبوی شامل سه گونۀ سیره و مغازی، تواریخ عمومی، و تواریخ محلی مکه و مدینه‌اند که از دایرۀ این تحقیق خارج‌اند و در عوض، گونه‌هایی همچون قرآن و کتاب‌های تفسیری، حدیثی، شرح احوال، کتاب‌های فتوح و خراج، و آثار جغرافیایی و کلامی تا قرن هفتم هجری بررسی شده‌اند که در مطالعات سیره‌پژوهی، کمتر مورد توجه بوده‌اند‌ یا اصلاً توجهی به آن‌ها نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Requirements of Recognition of the Sources of the Prophet Sīra

نویسندگان [English]

  • Ali Bayat 1
  • Somayeh Tolou Barakati 2
چکیده [English]

The centrality of the Prophet sīra (biography) in Islamic culture and civilization, which includes the role of the intermediary of the Prophet in receiving the revelation and the human, social, and cultural-civilizational formation of it, requires that firstly, the various aspects of this sīra are known and secondly, its anthropological, moral and sociological principles, and, in general, its function in Islamic culture and civilization, are to be derived for making a culture and civilization. This will not be achieved except in the light of the requirements and identification of various kinds of the sources of the Prophet Sīra. The purpose of this article is by a holistic view and content analysis method to explain the religious-civilization requirements of the source's identification (based on the various aspects of his personality), the recognition of its varieties. Important and well-known books on Prophet life include three types of Sīra and Maghāzī, general Chronicles, and the local Chronicles of Mecca and Medina, which are excluded from this study. Instead, such types as the Qur'an and its interpretations, hadīth collections, biographical dictionaries, Futūḥ (conquests) and Kharādj (land taxation) books, as well as geographical and theological works by the seventh century AH, which have been less studied or neglected in SĪRA studies, are examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the study of the Prophet Sīra (biography)
  • Prophet
  • Islamic culture and civilization
  • Sources of Islamic history
افزون بر قرآن کریم؛
نهج البلاغة، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1371ش.
ابن‌اثیر، عزالدین علی، اللباب فی تهذیب الانساب، قاهرة: مکتبة المقدسی، 1357 ق.
ابن‌حبان، ابوحاتم محمد، صحیح، چاپ شعیب الارنؤوط، بیروت: موسسة الرسالة، 1993.
ابن‌سلام جمحی، محمد، طبقات الشعراء، چاپ طه احمد ابراهیم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422 ق.
ابن‌طاووس حسنی، علی بن موسی، سعد السعود، نجف: المطبعة الحیدریة، 1369 ق.
ابن‌عربی، محیی‌الدین، تفسیر ابن‌عربی، چاپ سمیر مصطفی رباب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422 ق.
ابن‌فقیه همدانی، احمد بن محمد، البلدان، بیروت: عالم الکتب، 1416 ق.
ابوجعفر طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ احمد حبیب قصیر العاملی، [قم]: مکتب الاعلام الاسلامی، 1409 ق.
ابوحاتم رازی، احمد بن حمدان، اعلام النبوة، چاپ صلاح الصاوی و غلامرضا اعوانی، تهران: انجمن فلسفۀ ایران، 1397 ق.
ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن، چاپ سعید محمد اللحام، بیروت: دار الفکر، 1410ق.
ابویوسف قاضی، یعقوب بن ابراهیم، الخراج، قاهره: المطبعة السلفیة و مکتبتها، 1352 ق.
احمد، نفیس، خدمات مسلمانان به جغرافیا، ترجمۀ حسن لاهوتی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1367 ش.
بغدادی، حماد بن اسحاق، ترکة النبی، چاپ اکرم ضیاء العمری، بی‌جا: بی‌نا، 1404 ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1988.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، چاپ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت: دار الفکر، 1403ق.
همو،الشمائل المحمدیة و الخصائل المصطفویة، چاپ عباس الجلیمی، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة، 1412 ق.
تشنر، فرانتس و مقبول احمد، دانش جغرافیایی مسلمانان، ترجمۀ محمدحسن گنجی و عبدالحسین آذرنگ، تهران: نشر کتاب مرجع، 1387 ش.
حاکم نیشابوری، محمد بن محمد، المستدرک، چاپ یوسف المرعشلی، بیروت: دار المعرفة، 1406 ق.
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، چاپ عبدالله عمر البارودی، بیروت: دار الجنان، 1408 ق.
صالح، صبحی، علوم حدیث و اصطلاحات آن، ترجمۀ عادل نادرعلی، تهران: اسوه، 1376 ش.
صنعانی، عبدالرزاق بن همام، تفسیر القرآن، چاپ مصطفی مسلم محمد، ریاض: مکتبة الرشد، 1410 ق.
همو،مصنّف عبدالرزاق، چاپ حبیب الرحمن الاعظمی، بی‌جا: المجلس العلمی، بی‌تا.
عبدالجبار همدانی، تثبیت دلائل النبوة، چاپ احمد عبدالرحیم السایح و توفیق علی وهبة، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، 1429 ق.
عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، چاپ هاشم رسولی محلاتی، تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیة، [1380 ق].
فخرالدین رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
قدامة بن جعفر، الخراج و صنعة الکتابة، چاپ محمد حسین زبیدی، بغداد: دار الرشید، 1981.
قر‌چانلو، حسین، جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی، تهران: سمت،1380 ش.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم، لطائف الاشارات، چاپ ابراهیم بسیونی، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1981.
قمی، ابوالحسن علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، چاپ طیب الجزائری، قم: دار الکتاب، 1404 ق.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1388 ق.
لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمۀ محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی، 1377 ش.
نصیرالدین طوسی، تجرید الاعتقاد، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1407 ق.
یحیی بن آدم، الخراج، [قاهره]: المطبعة السلفیة و مکتبتها، 1384 ق.
یعقوبی، احمد ابن ابی‌یعقوب، البلدان، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422 ق.