حرفه عصّاری در جهان سنتی اسلام از منظر تاریخ اجتماعی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حرفه عصاری/ معصره از مشاغل مهم و پربسامد در مناطق مختلف جهان اسلام بود که روغن‌گیری از دانه‌های روغنی برای مصارف غذایی، صنعتی، سوخت و دارو، از اصلی‌ترین کارکردهای آن به شمار می‌رفت. در این مقاله با بررسی طیف وسیعی از منابع تاریخی، ادبی و اجتماعی، الگوی شغل عصاری در ساختار و بافتار جهان سنتی اسلامی، در بستر تاریخی با رهیافت توصیف غلیظ (توصیف پرجزئیات) بازجسته و استخراج شده است. استخراج الگوی عمومی شغل عصاری با پژوهش ابعاد پدیداری آن از جمله کارکردهای متنوع، ابزارها و ادوات کار، فضای حرفه‌ای (دکان عصاری)، اخلاق حرفه‌ای، نظارت و احتساب عصاران و درآمدهای اصلی و فرعی و پایگاه شغلی و جایگاه اجتماعی آنها صورت گرفته است. عصاران به سبب تنوع وسیع در تولیدات و نیاز  گروههای مختلف جامعه به محصولات‌شان، جزو اصناف پردرآمد بوده‌اند و اعضای این صنف را در جهان اسلام اغلب گروه‌های ثروتمند تشکیل می‌داده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Profession of Degreasing (ʿaṣṣārī) in the Traditional Muslim World: A Social History Approach

نویسنده [English]

  • Negar Zeilabi
Assistant Professor, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The profession of degreasing used to be an important and regular profession in the various parts of the Muslim world. Degreasing was most importantly used in the following areas: food, industry, as flammable substance and for medical purposes. Examining a wide range of historical, literary and social sources, the paper draws the scheme of degreasing profession in the structure and context of the world of Islam. The method employed for this purpose is ‘thick description’. This task is undertaken by depicting the general scheme of the profession and investigating the phenomenal aspect of the profession, like its various functions, the instruments of the task, the workplace, professional ethics, monitoring and payment of the professional, his main and subsidiary income, professional base and social status. Due to the tremendous variety of production and the demands of various groups of society for their production, the profession was high-paying and practitioner of this guild was considered to be affluent in the Muslim world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • degreasing
  • ʿaṣṣārī
  • maʿṣara
  • degreasing workshop
ابن‌اخوه، معالم القربة ‌فی احکام‌الحسبه، چاپ محمد محمود شعبان و صدیق احمد عیسی مطیعی، قم 1408.
ابن‌ایاس، بدایع‌الزهور فی وقایع‌الدهور، چاپ محمد مصطفی، قاهره 1404/ 1984.
ابن بابویه، منتجب الدین، فهرست منتجب الدین، قم، 1366ش.
ابن‌تغری­بردی، النجوم‌الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره ]1383/1963[.
ابن‌حوقل، صورة‌الارض، چاپ کرامرس، لیدن، 1938ـ1939.
ابوعبید بکری، المسالک‌والممالک، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فیری، تونس 1992.
ارنست هولتسر، ایران در یکصد و سیزده سال پیش، بخش نخست: اصفهان، ترجمۀ محمد عاصمی، تهران ]1355ش[.
 الاستبصار فی عجائب‌الامصار، چاپ سعد زغلول عبدالحمید، بغداد 1986.
پاشینو، سفرنامۀ ترکستان (ماوراءالنهر)، ترجمة مادروس داؤدخانف، چاپ جمشید کیانفر، ‌تهران 1372ش.
پرویز محبی، فنون و منابع در ایران، مقدمه‌ای بر تاریخ تکنولوژی و کاربرد مواد در ایران از قرن اول تا سیزدهم هجری، ترجمۀ آرام قریب، تهران 1383ش.
جعفر شهری‌باف، تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، زندگی، کسب و کار، تهران 1368ش.
حسن وزان فاسی، وصف افریقیا، ترجمة محمد حجی و محمد اخضر، بیروت 1983.
حسین‌خان تحویلدار اصفهانی، جغرافیای اصفهان، جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1342ش.
خوارزمی، محمد بن احمد، مفاتیح العلوم، چاپ ابراهیم آبیاری، بیروت، 1409/1989.
ربیع بدیعی، جغرافیای مفصل ایران، تهران 1362ش.
روجی لوطورنو، فاس قبل‌الحمایه، ترجمۀ محمد حجی و محمد اخضر، بیروت 1412/1992.
سبط­ابن‌عجمی حلبی، کنوزالذهب فی تاریخ‌الحلب، چاپ شوقی شعث و فالح بکور، حلب 1417/ 1996.
سفرهای ناصرالدین شاه به قم، تصحیح فاطمه قاضیها، تهران، 1381.
شاردن، سفرنامه، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، 1372.
شریف ادریسی، نزهة‌المشتاق فی اختراق‌الآفاق، چاپ بیروت، 1409/ 1989.
ضرابی، عبدالرحیم بن محمد، تاریخ کاشان، تهران، 1378.
عباس بهشتیان، «تاریخچۀ عصارخانه»، هنر و مردم، دورۀ جدید، ش 99، دی 1349.
عبدالرحمن‌بن نصرشیزری،نهایة‌الرتبة فی طلب‌الحسبه، چاپ سید بازوینی، بیروت1401/ 1981.
عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی،الدارس فی تاریخ‌المدارس، چاپ جعفر حسنی، ]بی‌جا[، 1988.
فربرن، مایلز، تاریخ اجتماعی؛ مسائل، راهبردها و روشها، ترجمۀ ابراهیم موسی‌پور بشلی و محمد ابراهیم باسط، تهران، انتشارات سمت، 1394.
فهمی سعد، العامة فی بغداد فی‌القرنین الثالث والرابع للهجره، دراسة‌فی التاریخ‌الاجتماعی، بیروت 1413/ 1993.
قلقشندی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، قاهره، 1910ـ1920.
کامل بالیحلبی غزی،نصرالذهب فی تاریخ‌حلب، چاپ شوقی شعث و محمود فاخوری، دمشق 1412/ 1991.
محمدبن عبدالمنعم حمیری، الروض‌المعطار فی خبر الاقطار، چاپ احسان عباس،بیروت 1984.
محمود طباطبایی اردکانی،فرهنگ عامۀ اردکان، تهران 1381ش.
مرادی، علیرضا، "عصارخانه و عصاری در گذر زمان"، فرهنگ اصفهان، بهار 1395، دوره جدید، شماره 1.
مقدسی،احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن، 1877.
مقدم گل‌محمدی، تویسرکان، تهران ‌1387ش
مقدمه‌ای بر شناخت کشاورزی سنتی ایران، در معرفت بعض امور که اصل فلاحت را به کار آید، چاپ احمدرضا یاوری، تهران 1359ش.
مقریزی، خطط، چاپ ایمن فؤاد سید، لندن 1425/ 2004.
ناصر نجمی، طهران عهد ناصری، تهران 1364ش.
هنریش بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمۀ حسین کردبچه، تهران‌1367ش.
یاقوت حموی، معجم‌البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیک، 1866ـ1873، افست تهران، 1965.
Amon Cohen, the Guilds of Ottoman Jerusalem, Leiden-Boston- Köln, 2001.
Hans E. Wulff, The Traditional crafts of Persia, their development, Technology, and Jrfuence on Eastern and western civilization, Cambridge- Massachusetts- London, 1976.