لوطیان و ناآرامی‌های شهری در دورۀ ناصری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

لوطی‌گری به‌عنوان میراث زوال یافتۀ عیاری و جوانمردی، در دورۀ قاجاریه اهمیت و جایگاه بالایی یافت و لوطیان در حیات اجتماعی و سیاسی این دوره نقش مهم و اساسی ایفا کردند. این گروه در آشوب‌های دورۀ مشروطه سهم چشمگیری داشتند. به علاوه در عرصۀ اجتماعی و به‌ویژه در ارتباط با ناآرامی‌ها و سرقت‌های شهری، عاملی تعیین‌کننده و مؤثر بودند. وضع نابسامان سیاسی و اجتماعی دورۀ قاجاریه و ناصری، مناسبات لوطیان با کانون‌های قدرت، نفوذ و قدرت آنها در محلات، انسجام گروهی و نیز ویژگی‌های شخصیتی لوطیان از جمله جسارت و بی‌باکی، فعالیت‌های سارقانۀ آنان را تشدید می‌کرد. در مقالۀ حاضر ضمن بررسی زمینه‌ها و بسترهای مؤثر بر افزایش و تشدید فعالیت‌های ناامن‌کنندۀ لوطیان در دورۀ ناصری، تأثیر این اقدامات و فعالیت‌ها در ایجاد ناآرامی‌های شهری و نیز انواع و چگونگی این اقدامات، بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Lutis and Urban Unrest in the Naseri Era

نویسندگان [English]

  • Daryoush Rahmanian 1
  • Mohsen Masumi 2
  • Hosein Bayatlu 3
1 Associate Professor, university of Tehran
2 Associate Professor, university of Tehran
3 PhD student, university of Tehran
چکیده [English]

Luti tradition, as a decayed legacy of chivalry, became important in Qajar period, and the Lutis played an important role in the social and political life of Qajar Iran. Their major role in the conflict of the Constitutional Revolution represents this importance. In the social realm, this group had a decisive and effective factor in the occurrence of unrest, insecurity, and urban thefts. The political and social conditions of the Qajar Dynasty and the Nasiri era intensified the connection of the Lutis with the centers of power, their influence and power in the neighborhoods, their group solidarity, as well as the personal characteristics of the Lutis, including boldness and frivolity, their serial activities.
Investigating the context and background of these insecure activities of Lutis during the Naseri era, this article tried to explain the impact of these activities on urban disruptions as well as their types and quality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Qajar Dynasty
  • the Nasiri era
  • Lutis
  • unrest
  • insecurity
  • Theft
  • rape
آدمیت، فریدون،امیر کبیر و ایران، تهران: خوارزمی، 1362ش.
آقا میرزا محمد علی خان، سفرنامۀ پیشخدمت (1300ق) در سفرنامه‌های خطی فارسی، تصحیح و پژوهش هارون وهومن، تهران: نشر اختران، 1388ش.
ابطحی، علیرضا و معینی، مینا، «حاجی هاشم خان لُنبانی یا لومپن؟ و بررسی چرایی شورش او (1239تا1240ق/1823تا1424م)»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های تاریخی، سال پنجاه و سوم، دورۀ جدید، سال نهم، شمارۀ دوم (پیاپی35)، پاییز 1396ش.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، اینجا طهران است... مجموعه مقالاتی دربارۀ تهران 1269ـ1344ه‍.ق، تهران: نشر تاریخ ایران، 1377ش.
اسناد تاریخی خاندان غفاری، به‌کوشش کریم اصفهانیان، بهرام غفاری، علی اصغر عمران، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1385ش.
اسناد و نامه‌های امیرکبیر، نگارش و تدوین سید علی آل داود، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، 1379ش.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، مرآت‌البلدان، چاپ محمدعلی سپانلو، تهران، بی‌نا، 1362ش.
افشاری، مهران، آیین جوانمردی، مرام و سلوک طبقۀ عامۀ ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1384ش.
همو، مقدمۀ قلندرنامه‌ای آداب‌الطریق، تهران: نشر چشمه، 1395ش.
افضل‌الملک، غلامحسین، افضل‌التواریخ،چاپ منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران، 1361ش.
اقبال آشتیانی، عباس، میرزا تقی‌خان امیرکبیر، تهران: دانشگاه تهران، 1340ش.
امین‌الدوله، خاطرات سیاسی، چاپ حافظ فرمانفرما، تهران: امیرکبیر، 1353ش.
اورسل، ارنست، سفرنامۀ قفقاز و ایران، ترجمۀ علی اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1382ش.
آمار دارالخلافۀ تهران (اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار)، چاپ سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران: نشر تاریخ ایران، 1368ش.
بروگش، هینریش، در سرزمین آفتاب دومین سفرنامۀ هینریش بروگشن، ترجمۀ مجید جلیلوند، تهران: نشر مرکز، 1374ش.
همو، سفرنامۀ ایلچی پروس (آلمان) در ایران سفری به ئربار سلطان صاحبقران، ترجمۀ مهندس کردبچه، تهران: اطلاعات، 1367ش.
بلوک‌باشی، علی، «پدیده‌ای به نام لوطی و لوطیگری در حیات اجتماعی تاریخ ایران»، فرهنگ مردم، شمارۀ 8 و 9، بهار 1383ش. .
بهار، مهرداد، جستاری در فرهنگ ایران، تهران، نشر فکر روز، 1376ش.
بی‌بی‌خانم استرآبادی، معایب‌الرجال در پاسخ به تادیب‌النسوان، چاپ افسانه نجم‌آبادی، نیویورک: 1371ش.
پاتینجر، هنری، سفرنامۀ پاتینجر، ترجمۀ شاپور گودرزی، تهران: کتابفروشی دهخدا، 1384ش.
پولاک، یاکوب ادوارد، سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1361ش.
تحویلدار اصفهانی، حسین‌بن‌محمد‌بن‌ابراهیم، جغرافیای اصفهان، جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار و اصناف، چاپ منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران، 1342ش.
ترکمنی‌آذر و همکاران، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ صفاریان و علویان، تهران: سمت، 1387ش.
جلالی، نادره، «لوطی‌گری در عصر قاجار»، پیام بهارستان، دورۀ دوم، سال سوم، شمارۀ 11، بهار 1390ش.
جوادی یگانه، محمدرضا و جعفر آقایی، محدرضا و مختاری اصفهانی، رضا، «مرام و مسلک لوطیان در دورۀ قاجار»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، شمارۀ 4، پاییز و زمستان 1390ش.
چلونگر، محمدعلی و خالدی، هوشنگ، «لوطیان اصفهان و نقش سیاسی آنان در تحولات سیاسی شهر اصفهان در دورۀ فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار 1264ـ1212ه‍.ق»، فرهنگ اصفهان، شمره‌های 41 و 42، پاییز و زمستان 1387ش.
حسینی فسایی، حج میرزا حسن، فارسنامۀ ناصری، چاپ منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر، 1382ش.
دوروششوار، کنت ژولین، خاطرات سفر ایران، ترجمۀ مهران توکلی، تهران: نشر نی، 1378ش.
دوگوبینو، ژوزف آرتور، سه سال در ایران، ترجمۀ ذبیح‌الله منصوری، تهران: انتشارات فرخی، بی‌تا.
همو، سه سال در آسیا، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر قطره، 1383ش.
دولت‌آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران: عطار، 1371ش.
دهقان‌نژاد، مرتضی، «آسیب‌شناسی انقلاب مشروطه با تکیه بر نقش اقشار لمپن»، مجلۀ پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد بیست‌و‌هشتم، شمارۀ 7، سال 1386ش.
رجائی، عبدالمهدی، تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل‌السلطان (از نگاه روزنامۀ فرهنگ اصفهان)، چاپ عبدالمهدی رجائی، اصفهان: دانشگه اصفهان، 1383ش.
رحمانی، محمود و محمد خانی، سعید و دهقان‌نژاد، مرتضی، «درآمدی بر رشوه، پیشکش و انواع آن در عهد قاجار (با تکیه بر عهد ناصری)»، تاریخ اسلام و ایران، شمارۀ 17، بهار 1392ش.
رزاقی، نادر و دین‌پرست، ولی، «نقش تهیدسان شهری و لوطیان و جهال تهران در انقلاب مشروطیت»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1393ش.
رضوی خراسانی، حسین و نصیری، محمدرضا ورحمانیان، داریوش و صوفی، علیرضا، «لوطیان و نقش آنان در حوادث و آشوب‌های تهران در دورۀ مشروطیت»، مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی تاریخ، سال ششم، شمارۀ بیست‌و‌چهارم، تابستان 1394ش.
ریاض محمدخان، «مختصری از نهضت فتوت در ایران و جهان اسلامی»، جستارهای ادبی، شمارۀ 26، 1382ش.
زرین‌کوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر، 1387ش.
سپهر، محمدتقی لسان‌الملک، ناسخ‌التواریخ، به‌کوشش جمشید کیانفر، تهران: اساطیر، 1377ش.
شعبانی، رضا، مبانی تاریخ اجتماعی ایران، تهران: نشر قومس، 1381ش.
شمیم، علی اصغر، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، تهران: مدبر، 1375ش.
شهیدی، حسن، سرگذشت تهران، تهران: راه مانا، 1383ش.
صبوری زالو آبی، آرش، «عیاران»، فصلنامۀ تاریخ‌پژوهی، شمارۀ 51، تابستان 1391ش.
عین‌السلطنه (قهرمان میرزا سالور)، روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه، چاپ مسعود سالور و ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1374ش.
فرجی، مهدی، «درآمدی بر شناخت ویژگی‌ها و غملکرد سیاسی ـ اجتماعی لوطیان و مشتی‌های دورۀ قاجار»، تاریخ پژوهی، شماره‌های 46 و 47، بهار و تابستان 1390ش.
فلور، ویلم، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس، 1366ش.
فوران، جان، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا، 1390ش.
قزوینی، محمد شفیع، قانون قزوینی انتقاد اوضاع اجتماعی ایران دورۀ ناصری به همراه رسالۀ پیشنهادی برای اصلاح امور مملکت، چاپ ایرج افشار، طلایه، 1370ش.
کربن، هانری، آیین جوانمردی، ترجمۀ احسان نراقی، تهران: نشر نو، 1383ش.
کلهر، محمد و ماشینچی ماهری، شهروز، «لمپن‌ها در گذار از مشروطیت به عصر پهلوی اول»، مسکویه، سال 4، شمارۀ 11.
گزارش‌های اوضاع سیاسی، اجتمعی ولایات عصر ناصری (1307ه‍ ق)، به‌کوشش محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1372ش.
گزارشهای نظمیه از محلات طهران راپورت وقایع مختلفۀ دارالخلافه (1303ـ1395قمری)، به‌کوشش انسیه شیخ رضائی و شهلا آذری، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران، 1377ش.
گئورگیان، خاچیک، «مقایسۀ مکتب فتوت ایران با شه‌سواران اروپا»، سخن عشق، س 33 و 34، 1386ش.
لندور، آرنولد هنری ساویچ،اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بازرگانی ایران در آستانۀ مشروطیت «در سرزمین آرزوها»، ترجمۀ علی اکبر عبدالرشیدی، تهران: انتشارات اطلاعات، 1388ش.
مارتین، ونسا، عهد قاجار مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرن سیزدهم، ترجمۀ حسن زنگنه، تهران: توس، 1387ش.
محجوب، محمدجعفر، «جوان‌مردی در ایران اسلامی»،ایران‌نامه، شمارۀ 21، 1371ش.
مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تاریخ اجتماعی، اداری دورۀ قاجار، تهران: هرمس، 1371ش.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق، مآثر سلطانیه، به‌کوشش غلامحسین صدری افشار، تهران، ابن‌سینا، 1351ش.
میرجعفری، حسین، «منازعات نعمتی و حیدری در ایران»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، دورۀ دوم، شمارۀ 1، سال 1361ش.
نادرمیرزا قاجار، تاریخ و جغرافی دارالسلطنۀ تبریز، چاپ غلام‌رضا طباطبایی مجد، ستوده، تبریزی، 1373ش.
ناطق، هما، ایران در راه‌یابی فرهنگی 1834ـ1848م، لندن: مرکز چاپ و نشر پیام، 1988م.
نجمی، ناصر، طهران عهد ناصری، تهران: عطار، 1364ش.
نصیری، محمدرضا و رحمانیان، داریوش و رضوی خراسانی، حسین، «لوطیان و نقش آنان در آشوب‌های اصفهان بین سالهای 1240 تا 1265 هجری قمری برابر با 1824 تا 1849میلادی»، پژوهشنامۀ تاریخ‌های محلی ایران، شمارۀ 6، بهار و تابستان 1394ش.
نظام‌السلطنه مافی، حسین قلی خان، خاطرات و اسناد حسین قلی خان نظام‌السلطنه مافی، چاپ معصومه مافی، منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان و حمید رام پیشه، تهران: نشر تاریخ ایران، 1362ش.
نعمانی، فرهاد، توسعۀ صنعت در دورۀ قاجار و اثر غرب بر آن، تهران: امیرکبیر، 1353ش.
والیزادۀ معزی، محمدرضا، تاریخ لرستان روزگار قاجار، چاپ حسین والیزادۀ معجزی و محمد والیزادۀ معجزی، تهران: انتشارات حروفیه، 1380ش.
ویلز، چارلز جیمز، ایران در یک قرن پیش، ترجمۀ غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال، 1368ش.
یزد در اسناد امین‌الضرب (سالهای 1288ـ1330 قمری)، چاپ اصغر مهدوی و ایرج افشار، تهران: طلایه، 1380ش.
یزدانی، سهراب، مجاهدان مشروطه، تهران: نشر نی، 1388ش.
Lambton, A. K. S, Islamic society in Persia, Oxford, 1945.