واکنش آل‌عثمان به استقرار نظمِ شیعی در ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه پیام نور

چکیده

تشکیل دولت صفویان شروعی برای استقرار نظمِ شیعی در ایران بود. استقرار نظمِ شیعی تحولی شگرف و عظیم بود که بسیاری از مناسبات تثبیت یافته و مستقر پیشین را دگرگون ساخت و مرزبندی‎های سیاسی و ایدئولوژیک در جهان اسلام را تغییر داد. نظمِ شیعی ایرانی نمی‎توانست مورد پذیرش دولت عثمانی و نظم سلطانیِ آن قرار گیرد؛ از این‌رو صفویان به عنوان پایه‎گذاران نظامِ جدید، برای عثمانیان در جایگاه دیگری و خصم قرار گرفتند. در آغاز قدرت‎یابی صفویان، دولت عثمانی نگاهی احتیاط‌آمیز به صفویان داشت، اما به تدریج و پس از چیرگی کامل صفویان بر ایران زمین، هراس بر آل‌عثمان مستولی شد و سیاست مقابله جویی با صفویان در دستور کار قرار گرفت. در دورۀ سلطان سلیم اول، سیاست مقابله‎جویی پایه‌گذاری شد و شیعه‎ستیزی و تکفیر به سیاست غالب عثمانی‌ها تبدیل گردید. در واقع، واکنش عثمانی‎ها به استقرار نظمِ شیعی در ایران عهد صفوی، در قالب سیاست تکفیر و شیعه‎ستیزی نمود یافت؛ این سیاست در گفتار سیاسی و کردار نظامی سلاطین عثمانی در قبال صفویان تبلور کامل پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Al-e Ottoman’s Reaction to the Establishment of Shia Order in Iran

نویسنده [English]

  • Mojtaba SoltaniAhmadi
Assistant Professor, Payam-e Nour University
چکیده [English]

Establishment of the government by the Safavid dynasty was the beginning of formation of Shia order in Iran. Establishment of Shia order was a great and tremendous evolution which transformed many old stabilized and established relations and led to the fundamental change of political and ideological distinctions in the Muslim world. Iranian Shia order could not be accepted by the Ottoman government and its monarchy order; therefore, Safavid as founders of the new system were placed in enemy’s position. At the beginning of Safavid power; Ottoman government regarded them cautiously; however, gradually and by the full dominance of Safavid over Iran, Al-e Ottoman feared, and counteraction policy against the new Iranian government got priority. Bases of such policy were laid down during the reign of Sultan Salim I, then excommunication (Takfir) and anti-Shia policy became the dominant policy of Ottoman government. Indeed, reaction of Ottomans to the establishment of Shia order in Iran during Safavid era appeared in the form of excommunication and anti-Shiism; such policy was completely crystallized in political talks and military acts of Ottoman sultans against Safavid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid
  • Ottoman
  • Sultan Salim I
  • Shia order
اسپناقچی پاشازاده، محمد عارف، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، چاپ رسول جعفریان، قم: دلیل، 1379ش.
اسکندر بیک منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، چاپ ایرج افشار، تهران: امیر کبیر، 1350ش.
اوزون چارشلی، اسماعیل حقی، تاریخ عثمانی، ترجمه وهاب ولی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1380ش.
بارتولد، و.، جایگاه مناطق اطراف دریای خزر در تاریخ جهان اسلام، ترجمه لیلا ربن شه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375ش.
بدلیسی، ادریس، سلیم شاهنامه، چاپ حجابی قیر لانقیج، دانشگاه آنکارا: 1995م. 
پطروشفسکی و دیگران، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هیجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام، 1353ش.
پورگشتال، هامر، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی‎آبادی، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر، 1367ش.
تاریخ روابط ایران و عثمانی در عصر صفوی، نصراله صالحی، تهران: انتشارات طهوری، 1392ش.
جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: علم، 1388 ش.
حسینی، سید حمید «عوامل فرهنگی مذهبی تنش بین صفویه و عثمانی»، فصلنامه سخن تاریخ، ش9، تابستان 1389، ص 25ـ58.
همو، «عوامل اقتصادی تنش بین صفویه و عثمانی»،فصلنامه سخن تاریخ، ش 10، پائیز 1389 ش.، ص 53ـ59.
حورانی، آلبرت،تاریخ مردمان عرب، ترجمه فرید جواهر کلام، تهران: امیر کبیر، 1384ش.
خواند میر، غیاث‎الدین بن همام‎الدین، حبیب السیر، تهران: خیام‏، 1380ش.
دیوان یاووز، سلطان سلیم، صاحب و ناشری کتابجی آراکل، استانبول 1306ق.
رویمر، هانس روبرت، ایران در راه عصر جدید، تهران: دانشگاه تهران، 1385ش.
ریاحی، محمدامین، سفارتنامههای ایران، تهران: توس، 1368ش.
سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: مرکز، 1378ش.
همو، در باب صفویان، ترجمه رمضان‎علی روح‎الهی، تهران: مرکز، 1380 ش.
شیروانی، زین‎ العابدین، ریاض السیاحه، چاپ اصغر حامد ربانی، تهران: سعدی، 1361ش.
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس، 1378ش.
 عبادی، مهدی، «بحران مشروعیت سلطنت سلیم اول و ارتباط آن با وقوع جنگ چالدران»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال دهم، شماره نوزدهم، بهار و تابستان 1393ش.
همو، نقش مدارس در سیاست مذهبی دولت عثمانی، رسالۀ دکتری گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران، 1391ش.
فریدون بیگ، احمد، منشآت السلاطین، چاپ سنگی، استانبول، 1264ق.
فقیه ایمانی، مهدی، تاریخ تشیع اصفهان؛ از دهه سوم قرن اول تا پایان قرن دهم هجری، اصفهان: مؤلف، 1374ش.
 فلسفی، نصرالله، رساله جنگ چالدران، تهران: دانشگاه تهران، 1332ش.
مجیر شیبانی، نظام‎الدین، «سیاست صلح و دوستی شاه اسماعیل با امپراتور عثمانی»، بررسیهای تاریخی، ش 5، س 3، 1347ش.، ص 223-244.
نوایی، عبدالحسین، شاه اسماعیل صفوی: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی به همراه یادداشتهای تفضیلی، تهران: ارغوان، 1368ش.
یاقی، اسماعیل احمد،دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، ترجمه رسول جعفریان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.
یوسف جمالی، محمد کریم، تاریخ تحولات ایران عصر صفوی از شیخ صفی تا شاه عباس اول، نجف آباد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، 1385ش.