عوامل مؤثر بر گسترش شهری فسطاط تا تأسیس قاهره

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 ددانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

ورود فاتحان مسلمان به مصر موجب تحولات بسیاری در این سرزمین شد. ساخت یا توسعه شهر فسطاط در همجواری باب الیون در شمال شرقی ساحل رود نیل توسط فاتحان مصر یکی از این تحولات در حوزه شهرسازی اسلامی بشمار می‌آید. صرف نظر از علل دوام و بقای این شهر، هدف مقاله پیش رو یافتن پاسخ این مسئله اساسی است که عوامل گسترش و توسعه‌ی شهری فسطاط از بدو تأسیس به سال 20 تا روی کارآمدن فاطمیان (358) چه بوده است؟ بررسی‌های تاریخی نشان داده است که موقعیت جغرافیایی ژئوپلتیکی و همجواری با کانون شهری باب الیون در شمال شرقی مصر و رشد فزایندۀ نیروی انسانی به علت ورود قبایل متعدد عربی و نیروهای جهادگر مسلمان و ضرورت اسکان آنها برای تداوم عملیات نظامی در سرزمین‌های مجاور، عاملی تعیین کننده برای گسترش شهری فسطاط به حساب می‌آمد. علاوه بر این لزوم تشکیل مرکزیتی دینی و سیاسی در قالب دارالاماره‌ها و مساجد و یا ساخت بازار‌های پر رونق برای بهره‌گیری از سود اقتصادی را نیز باید به این عوامل افزود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Factors Affecting the Urban Extension of Fustat's City and Cairo establishment (20-358 AH)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mohammadpoor 1
  • Fatemeh Janahmadi 2
1 PhD student, Tarbiat Modares University
2 Associated Professor, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

The arrival of Muslim conquerors to Egypt has caused many developments in this land. One of these historical developments in Islamic urbanism was the construction of Fustat's city, which is located next to Bab Elion in the northeastern coast of the Nile River. Although Fustat was a temporary city and it had been built momentary tents of Muslim's conquerors, it has been recognized as a permanent and stable city in Egyptian history. Irrespective of the causes of durability and stability of the city, this paper is to answer this question that what were the factors behind the expansion and development of the city of Festus from its first time 20 AH to the Fatimid’s rise (358AH)? Using descriptive and analytical method this study indicates that the following factors were the determining one for the expansion of the Fustat's city: geopolitical location, its vicinity to Babil Elion in the northeast of Egypt, the increasing number of human resources because of the arrival of numerous Arab's tribes and Muslim jihadist forces, and the necessity of their settlement for the continuation of military operations in adjacent territories. The need for establishing a religious and political center in the form of castles and mosques and creating prosperous markets for economic benefit should be added to these factors, as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Egypt
  • Fustat
  • Fustat's Historical Geography
  • Islamic Urbanism
ابن ابی الحدید، (1379)، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه، ترجمه محمودمهدوی دامغانی، تهران، نشرنی.
ابن اعثم کوفی، ابومحمداحمد، (1411) الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء.
ابن عماد حنبلی، (1406)، شذرات الذهب فی اخبارمن ذهب، بیروت، دارالاحیاتراث العربی.
ابن تغری بردی، (بی تا) جمال الدین ابی المحاسن یوسف، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، مصر، وزارت الثفافه و الارشاد.
ابن دقماق، ابراهیم بن محمدبن ایدم العلایی، (بی‌تا) الانتصارلواسطه عقدالامصار، بیروت، دارالافاق الجدیده.
ابن زولاق، حسن بن ابراهیم، (بی تا)، فضایل مصر و اخبارها، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله، (1889) المسالک و الممالک، بیروت، دارصار.
ابن حوقل، (1938) ابوالقاسم محمد، (1938)، صوره الارض، بیروت، دارصار.
ابن خلدون، عبدالرحمن، (1391)، العبر و دیوان المبتداء و الخبر، بیروت، دارالعلمی.
ابن فقیه همدانی، احمدبن محمدبن اسحاق، (1416)،البلدان، بیروت، عالم الکتاب.
ابن عبدالحکم، ابوالقاسم عبدالرحمن بن عبدالله (1920)، فتوح المصر و اخبارها، لیدن.
ابن کثیر، ابوالوفا حافظ، (1409)، البدایه و النهایه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابوالفداء، (1392) تقویم البلدان، ترجمه عبدالعلی بیرجندی، تهران، سفیراردهال.
اجتهادی، ابوالقاسم، (1363) بررسی وضع مالی و مالیه مسلمین، تهران، سروش.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، (2004)، المسالک و الممالک، بیروت، دارصار.
انصاری دمشقی، (1382) نخبه الدهر فی عجائب البر و البحر، تهران، انتشارات اساطیر.
بکری، ابوعبید، (1992) المسالک و الممالک، بی‌جا، دارالغرب الاسلامی.
بلاذری، احمد بن محمد بن یحیی، (1404) فتوح البلدان، بیروت، دارالکتب العلمیه.
تکیه‌ای، مهدی، (1375)، مصر، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، تهران.
حدود العالم من المشرق الی المغرب، (1372)، تصحیح و حواشی، مریم میراحمدی، غلامرضاورهرام، تهران، دانشگاه الزهراء.
عبدالله السّلومی، عبدالعزیز، (1405) دیوان الجند نشأته و تطوره فی الدوله الاسلامیه حتی عصر المأمون، المملکه العربیه السعودیه، جامعه أم القری کلیه الشریعه و الدراسات الاسلامیه قسم الدرسات العلیا الحضاره.
سیوطی، جلال الدین، (1299)، حسن المحاضره فی اخبار مصرو القاهره، مصر، مطبعه اداره‌ الوطن.
قبادیانی مروزی، ناصرخسرو، (1381)، سفرنامه، تهران، انتشارات زوار.
قدامه بن جعفر، (1370) کتاب الخراج، ترجمه وتحقیق حسین قرچانلو، تهران، نشرالبرز.
کندی، محمدبن یوسف، (1958) تاریخ ولاه و قضات، بیروت، موسسه الکتب الثقافیه.
لوبون، گوستاو، (1387)، تمدن اسلام و عرب، ترجمه محمدتقی فخرداعی گیلانی، تهران، دنیای کتاب.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1358)، مروج الذهب و معادن الجواهر، بیروت، دارالاندلس، الطبعه الاولی.
مسکویه الرازی، ابوعلی، (1379) تجارب الامم، تهران، سروش.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1411)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره، مکتبه المدبولی.
مقریزی، تقی الدین ابی العباس احمد بن علی، (بی‌تا) المواعظ و الاعتبار بذکرالخطط و الآثار، قاهره، مکتبه الثقاوفه الدینیه.
یاقوت حموی، ابوعبدالله، (1995)، معجم البلدان، بیروت، دارصار.
یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب بن جعفربن الواضح، (1422)، البلدان، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ـــــــــــ، (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصار.