نقدی بر نظریه ادعای الوهیت شاه اسماعیل اول صفوی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

شاه اسماعیل اول صفوی با شخصیتی پیچیده و جذاب، توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. تمجید فوق‌العاده از وی از سوی هوادارانش در دوره صفویه، موجب شده است که سخنان نادرستی درباره او و عقایدش گفته شود. یکی از مهم‌ترین مطالبی که به وی نسبت داده شده این است که وی ادعای الوهیت داشت. این موضوع را برخی از پژوهشگران غربی مطرح کرده‌اند و عده‌ای از محققان ایرانی نیز دنباله آن را گرفته‌اند. در این مقاله، با ارائه مستنداتی، نظریه ادعای الوهیت به‌توسط شاه اسماعیل نقد و بررسی شده است. صفوی‌‌پژوهان غربی به‌سبب ناآگاهی از اوضاع فرهنگی و اجتماعی ایران عصر صفوی، چنین نسبت ناروایی به شاه‌اسماعیل داده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد که نظر معتقدان به ادعای الوهیت به‌توسط شاه اسماعیل اول صفوی، با گزارش‌های تاریخی همخوان نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critique of the Claim to Divinity by Safavid Shah Ismaʻīl I

نویسندگان [English]

  • Saeed Najafinezhad 1
  • Naser Jadidi 2
  • Mohammadkarim Yousefjamali 3
1 PhD student, Department of History, Najafabad, Islamic Azad University
2 Assistant professor, Department of History, Najafabad, Islamic Azad University
3 Associated professor, Department of History, Najafabad, Islamic Azad University
چکیده [English]

Throughout the pre-modern history and almost in all regions, kings have enjoyed special privileges in their people’s view, due to some special features and abilities. Shah Ismaʻīl I, is one of those historical figures who have attracted the attention of many researchers to his sophisticated, and engaging personality.
The extraordinary praise of his supporters during the Safavid period has led to some incorrect opinions about his ideas and motives. One of these views is the claim to divinity attributed to Shah Ismaʻīl. These opinions proposed mostly by Western scholars, were endorsed by some Iranian scholars.
In this research, we try to critically examine the evidence of the claim to divinity by Shah Ismaʻīl. Western scholars of Safavids seem to have proposed such opinion for some reason, including lack of knowledge of the cultural and social conditions of Iran during the Safavid era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shah Ismaʻīl I
  • Safavid
  • the Claim to Divinity
  • Sufis
  • Safavists
  • khataee nameh
احمدی، نزهت، در باب اوقاف صفوی، تهران: نشرکتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، 1390.
همو، رؤیا و سیاست در عصر صفوی، تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1388.
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف،انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، چاپ رسول جعفریان، قم: انتشارات دلیل، چاپ اول، 1379.
امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم، فتوحات شاهی، چاپ محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، 1383.
آقاجری، هاشم، کنش دین و دولت در ایران عصر صفوی، تهران: انتشارات مرکز بازشناسی اسلام و ایران، چاپ اول، 1380.
آقانوری، علی و فتاحی اردکانی، محسن، «ناکارآمدی فرهنگی و اجتماعی تصوف در عصر صفوی و نقش آن در تحکیم موقعیت فقیهان شیعه»، دو فصلنامه پژوهش نامه امامیه، شماره دوم، صفحات 67ـ84، 1394.
بلو، دیوید،شاه عباس پادشاه بی رحمی که به اسطوره مبدل گشت، ترجمه خسرو خواجه نوری، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، 1395.
بهرام نژاد، محسن، «هویت سیاسی دولت صفوی»، مجموعه مقالات همایش ایران زمین در گستره تاریخ صفویه، تبریز: انتشارات ستوده، چاپ اول، 1384.
پورامینی، محمدباقر، حاکمان شیعه، قم: انتشارات نورالسجاد، چاپ اول، 1385.
جعفریان، رسول،تاریخ ایران از آغاز اسلام تا پایان صفویه، تهران: نشرعلم، چاپ اول، 1393.
همو، دین و سیاست دردوره صفوی، قم: انتشارات انصاریان، چاپ اول، 1370.
حسینی استرآبادی، سید حسن بن مرتضی،از شیخ صفی تا شاه صفی، چاپ احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی، 1364.
حسینی، سیدعلی، نقش مشایخ صفوی در روی کارآمدن صفویان، گرگان: انتشارات نوروزی، چاپ اول، 1391.
حسینیان، روح الله، تاریخ سیاسی تشیع، تهران: نشر علیون، 1390.
خنجی اصفهانی، فضل الله روز بهان، تاریخ عالم آرای امینی، چاپ محمد اکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب، چاپ اول، 1382.
خورشاه بن قبادالحسینی، تاریخ ایلچی نظام شاه، چاپ محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول، 1379.
رنجبر، محسن، جریانشناسی تاریخی قرائت ها و رویکردهای عاشورا از صفویه تا مشروطه، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1389.
رویمر، هانس روبرت،ایران در راه عصر جدید، ترجمه آذر آهنچی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1385.
همو، تاریخ ایران دوره صفویان، تهران: انتشارات جامی، چاپ اول، 1380.
سانسون، سفرنامه سانسون، ترجمه تقی تفضلی، تهران: انتشارات ابن سینا، 1346.
سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (شش سفرنامه)، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ اول، 1349.
سومر، فاروق، نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ترجمه احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران: نشر گستره، چاپ اول، 1371.
سیوری، راجر،ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1372.
همو، صفویان، تهران: انتشارات مولی، چاپ اول، 1380.
شیبانی، نظام الدین مجیر، تشکیل شاهنشاهی صفویه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1346.
صدری‌نیا، باقر، «عهد صفوی، دوران بازیابی هویت ایرانی»، مجموعه مقالات نقش آذربایجان در تحکیم هویت ایران، تهران: نشر دفتر برنامه ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1387.
صفوی، شاه اسماعیل، خطایی شاه اسماعیل صفوی، چاپ رسول اسماعیل زاده، بی جا: انتشارات الهدی، بی تا.
عالم آرای صفوی، چاپ یدالله شکری، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، 1363.
عبادی، مهدی، تاریخ تشیع در آذربایجان از ایلخانان تا رسمیت یافتن شیعه در ایران، تهران: انتشارات منشور سمیر، چاپ اول، 1394.
عبدی بیگ شیرازی، زین العابدین علی، تکمله الاخبار، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران: نشرنی، چاپ اول، 1369.
قاسمی حسینی گنابادی، شاه اسماعیل نامه، چاپ جعفر شجاع کیهانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ اول، 1387.
کمپفر، انگلبرت، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم، 1360.
لک زایی، نجف، چالش سیاست دینی و نظم سلطانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1389.
معظمی، عبدالعلی، خودکامگی و خودکامگان در تاریخ ایران، تهران: نشر علم، چاپ اول، 1395.
مورگان، دیوید، ایران در قرون وسطی، ترجمه عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ اول، 1373.
نیازمند، سیدرضا، شیعه در تاریخ ایران شیعه چه می‌گوید و چه می‌خواهد؟، تهران: انتشارات حکایت قلم نوین، 1383.
هالم، هاینس، تشیع، ترجمه محمدتقی اکبری، قم: نشر ادیان، 1389.