پژوهشی پیرامون کتاب تذکره الملوک نوشته رفیع‌الدین ابراهیم شیرازی، مورّخ دربار عادل‌شاهیان: براساس نسخه خطی کتابخانه ملی پاریس

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

عضو گروه مطالعات شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا، بنیاد دایره المعارف اسلامی

چکیده

یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فارسی درباره تاریخ سلسله بهمنیان و عادل­شاهیان تذکره الملوک، نوشته رفیع‌الدین ابراهیم شیرازی، مورخ دربار عادلشاهیان است. نسخه­هایی از این اثر در موزه و کتابخانه سالارجنگ، کتابخانه آصفیه، کتابخانه بریتانیا و کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود. در این مقاله تنها به معرفی نسخه موجود در کتابخانه ملی پاریس و ویژگیهای آن پرداخته شده است. در این نوشتار کوشیده‌ایم پس از بررسی شرح حال و آثار رفیع الدین ابرهیم شیرازی، اهمیّت و جایگاه کتاب تذکره الملوک در مطالعات تاریخ دکن و همچنین تأثیر وی بر مورخان بعدی را مطالعه کنیم. سپس به ویژگی‌های کتابتی و رسم الخطی نسخه یعنی شکل خط به کار رفته در آن، ویژگی‌های تزئینی اثر، نوع صامت‌های واژگان و ویژگی‌های نثر فارسی آن، اشاره شده است. همچنین این پژوهش می‌کوشد نشان دهد که آیا این نسخه به خط نویسنده است یا کاتب و اینکه درباری و با حامی یکی از اشراف کتابت شده یا انگیزه­های شخصی در کتابت آن نقش داشته است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tadhkirat -al-Mulūk by Rafīʻal-Dīn Ibrāhīm Shīrāzī, an Ādil Shāhīs Historian: on Manuscript of National Library of Paris

نویسنده [English]

  • Mohammad Abbasi
Department of Indian Subcontinent and Southeast Asian Studies, Encyclopaedia Islamica Foundation
چکیده [English]

One of the most important Persian works about the history of the Bahmanī and Ādil Shāhī dynasties, is the book of Tadhkirat al-Mulūk written by Rafīʻal-Dīn Ibrāhīm Shīrāzī, the historian of Ādil Shāhī Court. There are manuscripts of this work in the Sālār Jung Museum and Library, the Āsafīa Library, the Library of the British Museum, and the National Library of Paris. In this paper, only the manuscript in the National Library of Paris will be introduced and discussed. This article will first have a look at the biography and work of Rafīʻal-Dīn, and will then consider the importance and position of Tadhkirat al-Mulūk in the studies of the history of Deccan as well as the effect of Rafī al-Dīn on the latter historians, who wrote about the history of Ādil Shāhī dynasty.Presenting the manuscript, its main features, such as the script type, the types of consonants used and the style of its Persian prose will be discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tadhkirat al-Mulūk
  • Rafī al-Dīn Ibrāhim Shīrāzī
  • Bahmanīds
  • Ādil Shāhīds
  • National Library of Paris
قرآن کریم
خواندمیر، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران: کتابفروشی خیام، زمستان 1362(چاپ سوم).
خورشاه بن قباد الحسینی، تاریخ ایلچی نظام شاه، چاپ محمدرضا نصیری‌- کوئیچی هانه­دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
زبیری، میرزا ابراهیم، تاریخ بیجاپور مسمی به بساتین‌السلاطین، حیدرآباد دکن: 1223 ق.
سعدی، گلستان، چاپ خطیب رهبر، {بی نا}، {بی تا}.
شیرازی، رفیع­الدین ابراهیم، تذکره الملوک، نسخه خطی موجود در کتابخانه ملی پاریس، به شماره 619.
علامی، ابوالفضل، اکبرنامه، چاپ مولوی آغا احمد علی و المولوی عبدالرحیم، کلکته: مطبع مظهر العجائب المعروف به اردوگائید پریس، ،۱۸۸۷-۱۸۷۷م.=۱۲۶۶-۱۲۵۶.    
فردوسی، ابوالقاسم ، شاهنامه فردوسی، چاپ م. ن. غثمانوف، زیر نظر ع. نوشین، مسکو: اداره انتشارات دانش، 1968.
فزونی استرآبادی، میرهاشم بیگ ، فتوحات عادلشاهی، نسخه خطی موجود در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، به شماره 5289.
میر عثمان علی خان بهادر، فهرست مشروح بعض کتب نفیسه قلمیه مخزونه کتب خانه آصفیه سرکار عالی، حیدرآباد دکن: ۱۳۵۷ق.
نظامی گنجوی، خسرو و شیرین، چاپ برات زنجانی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، پاییز 1376(چاپ اول).
همو، کلیات خمسه نظامی گنجوی: مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر(بهرام نامه-هفت گنبد)، اسکندرنامه (شرفنامه- اقبالنامه)، مقدمه و شرح حال از شبلی نعمانی، با اهتمام م. درویش، تهران: انتشارات جاویدان، 1366.
 A catalogue of the Persian manuscripts in the Salar Jung Museum & Library, Compiled by Muhammad Ashraf With a foreword by Pattom A. Thanu Pillai, introd. By Zakir Husain, Salar Jung Museum and Library Hyderabad, Andhra Pradesh: 1965.
Bibliotheque Nationale: Catalogue des Manuscripts Persans; Paris: par E. Blochet, Imprimerie Nationale, 1905.
Encyclopaedia Iranica, Edited by Ehsan Yarshater, California, Mazda Publisher, 1998. 
Joshi, P. M. & Sherwani, H. K. "Contemporary source material" History of Medieval Deccan (1295-1724), ed by H. K. Sherwani & P. M. Joshi, Andhra Pradesh: 1974.
Khan, I. A., “The Tazkirat al-Muluk by Rafiuddin Ibrahim Shirazi as a Source on the History of Akbar’s Reign” Studies in History 2, 1980.
King, Major, The History of Bahmani Dynasty, founded on Burhan- i Ma,asir, London: 1900.
Naqvi, Sediq, The Iranian Afaquies Contribution to the Qutb Shahi and Adil Shahi Kingdoms, Hyderabad: 2003.
Natu, V.R., “A History of Bijapur by Rafiuddin Shirazi,” Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society 22, 1905-08.
Taḏkirat al-mulūk,  partial edition by H. S. S. Qāderī, Tārīkh (Hyderabad), 3/9, suppl., January-March 1931, pp. 2-41, complete edition by A. N. M. Ḵālidī.
The Encyclopaedia of Islam Edited by C.E Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heirichs and the late G. Lecomte, Leiden, Brill, 1997.