میراث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ناصر اُطروش در دیلمان، گیلان و طبرستان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر عباس

4 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل

چکیده

حضور علویان در نواحی شمال ایران از اواسط سدۀ سوم قمری آثار عمیق، گسترده و پایداری در اوضاع این مناطق برجای نهاد. در پژوهش حاضر میراث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ناصر اُطروش و پیامدهای فعالیت وی در آن نواحی با تکیه بر منابع معتبر و تحقیقات جدید به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کرامت انسانی، مبنای اندیشه و اخلاق سیاسی، وحدت اجتماعی عامل اصلی در اجرا و تحقق آرمانهای سیاسی، روا داری نسبت به مخالفان، عفو خطاکاران و اغماض نسبت به زیردستان از مشخصات اندیشه و حیات سیاسی ناصر اطروش بود و او از این طریق توانست قدرت سیاسی از دست رفتۀعلویان و آموزه‌های فکری، فرهنگی و سیاسی تشیّع را میان ساکنان بومی منطقه احیاء کند. همچنین، تعالیم فقهی وی حاکی از تقریب فقه زیدیه به امامیه بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political, Cultural and Social Heritage of Nasser al-Dorouch in Dylan, Gilan and Tabarestan

نویسندگان [English]

  • Rajab Ali Alizadeh 1
  • Ali Bayat 2
  • Mostafa Majd 3
  • Abd-Allah Rajaei litkuhi 4
1 PhD student, Maaref Islami University
2 Associated Prof., University of Tehran
3 Assistant Prof., Islamic Azad University-Bandar Abbas
4 Assistant Prof., Islamic Azad University-Babol
چکیده [English]

The presence of the Alawis in the north of Iran and the spread of their thoughts has had a profound influence on the regions. The present study will provide a descriptive analysis of the socio-political heritage of Nāsir al-Utrūsh and the effect of his activities during his settlement in the very regions. Through the promotion of Shia political doctrines, Nāsir al-Haqq restored the political authority of the Alawis. He emphasized on the significance of cherishing human dignity in political ethics, tolerance with the opponents, forgiveness of the wrongdoers, and mercy toward the subordinate. He considered social unity as an important factor in achieving his highest aspirations. His jurisprudential instructions implied the attempts to accord Zaidi jurisprudence with Imami Jurisprudence. He was also the founder of the first madrasa for Islamic instructions, and had the most effective role in converting the people of the regions to Islam.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Alevis
  • Nāsir al-Haqq
  • Tabaristan
  • Gilan
  • Deylaman
  • Zaidi
قرآن کریم
آملی، اولیاء الله، تاریخ رویان، تصحیح و تحشیه دکتر منوچهر ستوده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1348 ش.
ابن اسفندیار، بهاءالدین محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، تهران: پدیده خاور، 1366 ش.
ابن الاثیر، عزالدین، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، 1385/ 1965.
ابن النّدیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، اَعتنی بها و علّق علیها الشیخ ابراهیم رمضانی، بیروت: دارالمعرفه، 1417/ 1997.
ابن خلدون، عبد الرحمن، العبر، ترجمه عبد المحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363 ش.
ابن منظور، محمد بن مکرم، ابوالفضل جمال الدین، لسان العرب، جلد پنجم، بیروت: دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.
اصفهانی، حمزه بن الحسن، تاریخ سنی الملوک الارض و الانبیاء، منشورات دارمکتبه الحیاه، بی تا.
 اطروش، اَلامام اَلناصر للحق الحسن بن علی، اَلبساط، تحقیق، عبدالکریم احمد جدبان، صعده: مکتبه التراث الاسلامی، 1418 / 1997.
همو، اَلاحتساب، تحقیق عبدالکریم احمد جدبان، صعده: مکتبه التراث الاسلامی، 1423/ 2002.
امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسن الامین، المجلد الخامس و المجلد الثامن، چاپ بیروت، 1403.
باسانی،تاریخ ایران، پژوهش دانشگاه کمبریج، ج 5، ترجمه حسن انوشه، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، 1371 ش.
جدبان، عبدالکریم احمد، مقدمه الاحتساب، اَلامام اَلناصرللحق اَلحسن بن علی  اطروش، صعده: مکتبه التراث الاسلامی، 1423/ 2002.
جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران: سازمان جغرافیایی نیروی مسلح، 1387 ش.
حسنی، ابوالعباس،المصابیح،صنعاء:مؤسسه الامام زید بن علی الثقافیه، 1422.
حکیمیان، ابوالفتح،علویان طبرستان،تهران: انتشارات الهام، چاپ دوم، 1368.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین، حبیب السّیر، جلد دوم، انتشارات خیام، بی تا.
رابینو، یا سنت لوئی، ولایات دارالمرز ایران، گیلان، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، رشت: انتشارات طاعتی، 1386ش.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، مصحح، داودی، صفوان عدنان، ترجمه حسین خداپرست، جلد چهارم، قم: دفتر نشر نوید اسلام، 1390ش.
رحمتی، محمدکاظم، زیدیه در ایران، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام، چاپ اول، 1392 ش.
ستوده، منوچهر، از آستارا تا استراباد، جلد دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380ش.
شریف المرتضی، علم الهدی اَلسیّد علی بن الحسین بن موسی، مسائل الناصریات، تهران: مؤسسه الهدی، 1417/ 1997.
شورمیج، محمد، ولی الله مرادیان، رمضان رضایی، «نقش و عملکرد ناصر کبیر در نشر اندیشه شیعی در طبرستان»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، قم، شماره 26، سال هشتم، بهار 1396.
شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المومنین، جلد دوم، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1354 ش.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، الملل و النحل، ترجمه مصطفی خالقداد‌هاشمی، جلد اول، با مقدمه و حواشی و تصحیح و تعلیقات محمد رضا جلالی نائینی، تهران: اقبال 1373ش.
شیخ مفید، محمدبن نعمان، اَلارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، تصحیح محمد باقر بهبودی، تهران: اسلامیه، 1376ش.
صدیق، عیسی، تاریخ فرهنگ ایران، تهران: چاپ زیبا، 1354ش.
طبری، ابوجعفرمحمدبن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، 1387/ 1967.
طوسی، شیخ الطائفه ابی جعفر محمدبن الحسن، رجال، قم: منشورات الرضی، بی‌تا.
عمادی حائری، سیدمحمد، مقدمۀ اَلاِبانه، تألیف ابوجعفر محمدبن یعقوب هوسمی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389ش.
فلاح، ابراهیم، «تحلیلی از زندگی ناصرکبیر»، مجموعه مقالات همایش ناصرکبیر، قم: مجمع جهانی اهل بیت، 1392.
قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی حسن عبدالملک قمی، تصحیح و تحشیه سید جلال الدین تهرانی، تهران: انتشارات توس، 1361ش.
قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، جلد دوم، قم: دارالاسوه، بی‌تا.
کاظم بیکی، محمد علی، «نابودی آثار تاریخی آمل»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ و تمدن اسلامی، دانشگاه تهران، شماره 1، تابستان 1384.
گیلانی، ملاشیخعلی، تاریخ مازندران، مصحح منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1352ش.
مادلونگ، ویلفرد، اخبار ائمّه الزیدیه فی طبرستان و دیلمان و جیلان، بیروت، اَلمعهد الامانی للابحاث الشرقیه، 1987.
همو، فرقه‌های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران: انتشارات اساطیر، 1381.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، جلد بیستم، محقق محمد رضا و محی الدین مامقانی، قم: مؤسسه آل البیت، لاحیاء التراث، 1389 ش.
مجد مصطفی، ظهور و سقوط علویان طبرستان، نشر رسانش، چاپ اول، 1386ش.
همو، مرعشیان، ظهور و سقوط، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندر عباس، چاپ دوم، 1388.
مرعشی، سید ظهیرالدین، تاریخ گیلان و دیلمستان، به سعی و اهتمام ه ل. رابینو، مطبعه عروه الوثقی، 1330ق.
همو، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، مقدمه دکتر محمدجواد مشکور، به کوشش محمدحسین تسبیحی، تهران: انتشارات شرق، 1368ش.
مرعشی، میرتیمور، تاریخ خاندان مرعشی، تصحیح دکتر منوچهر ستوده، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم 1364ش.
مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت علمی و فرهنگی، چاپ چهارم 1370.
مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه و توضیحات کاظم مدیر شانچی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ پنجم، 1386ش.
موسوی نژاد، سیدعلی، مقدمه، مجموعه مقالات همایش بین المللی شخصیت و افکار ناصر کبیر، قم: مجمع جهانی اهل البیت، زمستان 1392ش.
موسوی نژاد، سیدعلی و سیداکبر موسوی تنیانی، «بررسی انتقادی دیدگاه‌ها دربارۀ مذهب ناصر کبیر و خاندان وی»، مجله تاریخ اسلام باقرالعلوم، سال شانزدهم، شماره دوم، مسلسل 62، تابستان 1394.
نجاشی، اَبی العباس احمدبن علی، رجال النجاشی، اَلمحقق اَلسید موسی الشبیری الزنجانی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی تابعه لجماعه المدرسین، 1416ق.
نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1417ق.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ترجمه و تعلیقات دکتر محمد جواد مشکور، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1381.
نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، جلد سوم، قم: مؤسسه آل البیت لاحبّاء التّراث، 1420 ق.
نسائی، حسین بن ناصر، مطمح الآمال، تحقیق عبدالله بن عبدالله الحوثی، اردن: مؤسسه الامام زید بن علی الثقافیه ، 1420 ق.
هارونی، ابوطالب یحیی بن حسین، الافادۀ فی تاریخ الائمۀ السادۀ، صعده: مرکز اهل البیت للدراسات الاسلامیۀ، 1422ق.
هوسمی، ابو جعفر محمدبن یعقوب، اَلابانه، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389ش.