وضع آموزشی بانوان دربار صفوی بر اساس سفرنامه‌ها و نگاره‌ها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران

چکیده

وضع زنان حرم‌سرای شاهی در دورۀ صفوی از موضوعات مورد توجه سفرنامه‌نویسان اروپایی بوده است که بیشتر در قالب هیأت‌های سیاسی و مذهبی به دربار ایران رفت و آمد داشتند. برخی از آنها، بانوان عصر صفوی، به‌ویژه بانوان حرم‌سرای شاهی را زنانی تنگ‌نظر و تن‌پرور دانسته‌اند که قادر به انجام هیچ کار مهمی نبوده و صرفاً ابزار کامجویی مردان و انجام وظیفۀ فرزندآوری بودند. از نظر آنها، زنان محصور در دربار به هیچ نوع آموزش و کسب مهارت دسترسی نداشتند و اوقات مرارت‌بار خود را به بطالت می‌گذراندند؛ اما در گزارش‌های برخی از مورخان عصر صفوی و سفرنامه‌نویسان اروپایی، به تلاش و تکاپوی بانوان حرم‌سرا برای کسب علوم و فنون عصر خویش و آموزش‌های نظری و عملی آنها در حوزه‌های گوناگون علمی اشاره شده که بیانگرحضور زنانی فرهیخته و خیّر در دربار صفوی است؛ چنان‌که برخی از نگاره‌های عصر صفوی نیز مؤیّد این دیدگاه است. در این مقاله با تکیه بر گزارش‌های جهانگردان و تطبیق آن‌ها با برخی از نگاره‌های عصر صفوی، به مقایسه‌ بین دو دیدگاه پرداخته و وضع آموزشی بانوان حرم‌سرا بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Educational situation of women in the Safavid court; based on Safavid European travelers journals and paintings

نویسندگان [English]

  • Somaye Karami 1
  • Fahimeh Mokhber Dezfuli 2
  • Hadi Alemzadeh 3
1 PhD Student, Faculty of Theology and Philosophy, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Prof., Faculty of Theology and Philosophy, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Prof. of Faculty of Theology and Philosophy, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The situation of women in Safavid court and haram drew the attention of the European travelers who had come to Iran for political or religious missions. Some of those travelers described the women in Safavid haram as lazy and useless people that their duty was just for giving pleasure to the king and bringing up his children. So, they did not have any kind of education or learning skills and spent their life in vain. But there are other reports by the Safavid historians and European travelers which indicated that many haram women were educated and had social activities. Moreover, there are a number of Safavid paintings that supported the latter point of view. This paper examines and compares these two views to understand the situation of a significant class of women in Safavid era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid travelers
  • Women
  • haram
  • Safavid Painting
انصاری، قدرت­الله، موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، 1369.
اسکندر بیگ منشی، تاریخ عالم­آرای عباسی، چاپ ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، 1350.
الیویه، گیوم آنتوان، سفرنامه الیویه، ترجمه محمدطاهرمیرزا، به‌کوشش غلامرضا ورهرام، تهران:
اطلاعات، 1371.
امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1403ق.
بدلیسی، شرف­الدین بن شمس­الدین،  شرف­نامه: تاریخ مفصل کردستان، تهران: 1364.
بیانی، مهدی،  احوال و آثار خوشنویسان، تهران: علمی، 1363.
تاورنیه، ژان­باتیست. سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، تصحیح حمید شیرانی، تهران: سنایی و تایید، 1369.
تاجبخش، احمد، تاریخ صفویه، شیراز: نوید، 1372.
تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران: علمیه اسلامیه، 1364.
حجازی، بنفشه، ضعیفه (بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی)، تهران: قصیده­سرا، 1392.
دلاواله، پیترو، سفرنامه دلاواله، ترجمه شجاع­الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی، 1370.
دوسرسو، ژان آنتوان، علل سقوط شاه سلطان حسین، ترجمه ولی­الله شادان، تهران: کتاب­سرا، 1364.
ریاحی، محمدحسین، مشاهیر زنان اصفهان از گذشته تا عصر حاضر، اصفهان: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان، 1375.
ریاضی، حشمت­الله، گل­هایی از گلستان شعر فارسی، تهران: پردیس، 1380.
سانسون، رافائل، سفرنامه سانسون: وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، ترجمه تقی تفضلی، تهران: ابن­سینا، 1346.
شاردن، ژان، سیاحتنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، تهران: توس، 1374.
شرلی، آنتونی و رابرت، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، تهران: نگاه، 1387.
شیرازی، عبدی بیگ، تکملة الاخبار، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نی، 1369.
فلسفی، نصرالله، زندگانی شاه عباس اول، تهران: دانشگاه تهران، 1353.
فیگوئروا، دن­گارسیا دسیلو، سفرنامه دن­گارسیا، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو، 1363.
قمی، قاضی احمد، خلاصة التواریخ، چاپ احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران، 1383.
کاترینوزنو، سفرنامه­های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: خوارزمی، 1349.
کروسینسکی، تادوزیوا، سفرنامه کروسینسکی، ترجمه عبدالرزاق دنبلی، به کوشش مریم میراحمدی، تهران: توس، 1363.
کمپفر، انگلبرت، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی، 1363.
کنبی، شیلا، هنر و معماری صفویه، مزدا موحد، تهران: متن، 1388.
گلشنی، عبدالکریم، «تاریخ: تشکیلات آموزشی ایران در دوره­ی صفویه(2)»، خرد و کوشش، ش6، 1349.
گودرزی، حسین، «موقعیت زبان و ادبیات فارسی در ایران عصر صفویه و رابطه­ آن با زبان رسمی و ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، ش3، 1390.
محجوب، محمدجعفر، «مطالعه در داستان­های عامیانه فارسی»، مجله دانشکده ادبیات، ش1، 1341.
محلاتی، ذبیح­الله، ریاحین­الشریعه در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1372.
محمدی، محمدهادی، قاییتی، زهره، تاریخ ادبیات کودکان ایران، تهران: چیستا، 1382.
مشیرسلیمی، علی­اکبر، زنان سخنور. تهران، مؤسسه مطبوعاتی علی­اکبر علمی، 1335-1337.
مهدوی، سید مصلح­الدین، رجال اصفهان، اصفهان: گلدسته، 1384.
ـــــــــــــــ ، اصفهان دارالعلم شرق: مدارس دینی اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386.
نوایی، عبدالحسین، شاه تهماسب صفوی، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه  با یادداشتهای تفصیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1350.
ولش، استوارت کری، نقاشی ایرانی: نسخه نگاره­های عهد صفوی، ترجمه احمدرضا تقاء، تهران:
متن، 1389.
ولش، آنتونی، نگارگری و حامیان صفوی، ترجمه روح­الله رجبی، تهران: فرهنگستان هنر، 1385.
هنرفر، لطف­الله، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتابفروشی ثقفی، 1344.