درآمدی بر مواجهه مسیحیان ایران با فاتحان مسلمان در سده نخست هجری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران، (نویسنده مسئول)

چکیده

حمله عربها به ایران، واکنش‌های متفاوت گروه‌های قومی و دینی ساکن در قلمرو ساسانی را در پی داشت. یکی از اقلیت‌های مهم در ایران، مقارن با ورود عربها، مسیحیان بودند. این گروه نیز همانند پیروان سایر ادیان و نحله‌های رایج در ایران، تحت تأثیر فتوحات مسلمانان قرار گرفتند و واکنش‌هایی نسبت به آن داشتند. واکنش مسیحیان در برابر فتوحات، بسته به زمان و مکان فتوحات به دو شکل، تعامل و تقابل، ظهور و بروز کرد. مسیحیان در نواحی غربی ایران و کوره عراق به‌واسطه اشتراکات قومی و زبانی با فاتحان و رقابت با مسیحیان مناطق داخلی ایران، بیشتر به تعامل با فاتحان عرب روی آوردند. اما مسیحیان ساکن در مناطق شرقی به‌سبب قرار داشتن در اقلیت و نیز افتراق قومی و زبانی با فاتحان، به تقابل با آنان پرداختند. این مقاله واکنش تعاملی و تقابلی مسیحیان با عربها و علل و اسباب آن را در سده نخست هجری قمری بررسی کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Beginning of the Encounter of Christians of Iran against the Conqueror Muslim Arabs in the First Century AH

نویسندگان [English]

  • Azam Fooladi-Panah 1
  • Mohsen Masumi 2
1 PhD student, University of Tehran
2 Associater Prof., University of Tehran
چکیده [English]

The arrival of the Arabs on the Sassanidʼs regality was confronted with the reaction of various groups of Iranian society. One of Iran's major minorities was Christians, who had a particular confrontation with the Arab conquerors. These reactions, which were often interactive and contradictory, occurred in different parts of Sassanid Iran. The interaction of Christians in the western regions of Iran and Iraq was due to their ethnicity and Arabic language and rivalry with the Christians in the inner regions of Iran. But the approach of Christians in the inner regions of Iran due to the existence of ethnic and linguistic differences with the conquerors, were often supported by Muslim protesters such as Khawarij to confront and oppose Arab conquerors. This article explains how Christians of Iran reacted to the arrival of Muslim conquerors in the first century AH.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Christians of Iran
  • Sassanid rule
  • The Arab conquerors
  • interactions
  • contradictions
آذری، علاءالدین، روابط ایران با دربار واتیکان تا اول عصر صفوی،رساله دکتری، به‌راهنمایی خانبابا بیانی، دفاع شده در 1347ش، دانشگاه تهران.
آملی، اولیاء الله، تاریخ رویان،چاپ منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1348ش.
آملی، شمس الدین محمد بن محمود، نفائس الفنون فی عرائس العیون، چاپ ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیه، 1381ش.
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید، قم: مکتبه آیه الله المرعشی، 1378.ق/1383ش.
ابن اثیر، عز الدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، 1965م.
ابن حمدون، محمد بن حسن بن محمد بن علی، التذکره الحمدونیه، چاپ احسان عباس و بسکر عباس، بیروت: دار صادر، 1996م.
ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه،1410ق.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، الشعر و الشعراء، چاپ احمد محمد شاکر، قاهره: دارالحدیث، 1423ق.
اصطخری، ابراهیم بن محمد، مسالک الممالک، چاپ احمد بن سهل ابو زید، بیروت: دار صادر، 1927م.
اسمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد بن منصور، الانساب سمعانی، چاپ عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدرآباد: مجلس دائره المعارف العثمانیه، 1382.ق/1962م.
عوتبی الصحاری، ابوالمنذر سلمه بن مسلم، الأنساب صحاری، چاپ محمد احسان نص، عمان: مطبعه الالوان الحدیثه، 2006م.
اولیری، دلیسی، انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، 1374.
باسورث، کلیفورد ادموند، تاریخ سیستان؛ از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان، ترجمه حسن انوشه، تهران، سپهر، 1370.
بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، چاپ سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر، 1996م/ 1417ق.
همو، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 1988م.
بویل، جی.آ، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج3، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1368.
بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، چاپ پرویز اذکایی، تهران: میراث مکتوب، 1380.
پیگولوسکایا، نینا ویکتورونا، عربها حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده‌های چهارم ـ ششم میلادی، ترجمه عنایت‌الله رضا، تهران: مؤسسه اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
پیگولوسکایا، ن. و، یاکوبوسکی، آ.یو، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام، 1353.
تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، تهران: پدیده خاور، 1366.
چلونگر، محمدعلی، سلیمانی، مریم، «بررسی جایگاه قبایل عرب مسیحی ایران در روند فتوحات مسلمانان در عراق»، فصلنامه تاریخ اسلام، شماره 32، 41ـ68، سال هشتم، زمستان 86.
حمیدی، جعفر، تاریخ اورشلیم(بیت المقدس)، تهران: امیرکبیر،1381.
حمید الله، محمد، الوثائق السیاسیه للعهد النبوی و الخلافه الراشده، بیروت: دارالنفائس، 1985.م/1405ق.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، 1417ق.
خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین، تاریخ حبیب السیر، تهران: خیام، 1380.
شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1386.
شریف مرتضی، علی بن الحسین الموسوی، امالی المرتضی ؛ غرر الفوائد و درر القلائد، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دارالفکر العربی، 1998م.
طباطبایی، محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، 1967م.
جواد علی، المفصل فی تاریخ قبل الاسلام،بغداد: جامعه البغداد، 1993م/1413ق.
احمد‌محمد‌عیسی، «مخطوطات و وثائق دیر سانت کاترین‏ بشبه جزیره سیناء»، المجله التاریخیه المصریه، 5، 105ـ124، 1965م.
فرای، ریچارد، میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
کریستین سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب، 1377.
ابن اعثم، احمد، الفتوح، چاپ تحقیق علی شیری، بیروت:دارالاضواء، 1991/1411ق.
مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، چاپ اسعد داغر، قم: دارالهجره، 1409ق.
میلر، و.م، تاریخ کلیسای قدیم در امپراتوری روم و ایران ، ترجمه علی نخستین، به اهتمام آرین‌پور، تهران: انتشارات حیات ابدی، 1360.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره: مکتبه مدبولی، 1411ق/1991م.
نفیسی، سعید، مسیحیت در ایران تا صدر اسلام، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران: انتشارات اساطیر، 1383.
ولوی، علی محمد، برومند، صفورا، «بنوناجیه و طبرستان:روایتی از یک تناقض تاریخی»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهراء، ش 71، 147ـ159، سال 17، بهار 1387.
یاقوت حموی، معجم الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1993م.
همو، معجم البلدان، بیروت: دار صادر، 1995م.
یانگ، کایلر و گیرشمن، رومان، ایران باستان، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی، 1385.
یعقوبی، البلدان، چاپ محمد امین ضاوی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1422ق.
همو، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
Arnold, Thomas Walker, The Preaching of Islam; A History of the Propagation of the Muslim Faith, London: Constable & Company Ltd., 1913.
Atiya, Aziz S., “The Monastery of St. Catherine and the Mount Sinai Expedition”, Philadelphia, Proceedings of the American Philosophical society, Vol. 96, No. 5, 578-586, (Oct. 15, 1952).
Caetani, Leone, Annali DellʼIslam, vol.VII, Milano: Ulrico Hoepli, 1914.
Christian-Muslim Relations; Abibliographical History, Vol 3(1050-1200), edited by David Thomas and Alex Mallett, leiden: Brill, 2011.
Cross, F.l, Livingstone, E.A, Oxford Dictionary of  the Christian Church, Oxford: Oxford University Press, 1997.
Donner, McGrave Fred, The Early Islamic Conquests, Princeton: Princeton University Press, 1981.
E.Porter, Stanley, Constantine Tischendorf; The Life and Work of a19th Century Bible Hunter, London: Bloomsbury Publishing, 2015.
Griffith, Sidney, The Church in the Shadow of the Mosqu; Christians and Muslims in the World of Islam Princeton: Princeton University Press, 2008.
Ludolph von Suchem, Description of the Holy Land, translated by Aubrey Stewart, London: PPTS, 1895.
McGuckin, John Anthony, The Orthodox church; An Introduction to Its History, Doctrine, and Spiritual Culture, Oxford: Black Well Publishing, 2008.
Meyendorff, John, The Orthodox Church; Its Past and Its Role in the World today, Crestwood NY: St Vladimirʼs Seminary Press, 1996.
Noble, Samuel, Treiger, Alexander, The Orthodox Church in the Arab world 700-1700(An Anthology of Sources), Illinois: Northern Illinois University Press, 2014.
Parker, Kenneth Scott, The Indigenous Christians of the Arabic Middle East in an Age of Crusaders, Mongols, and Mamlūks (1244-1366), Thesis Submitted for the Doctorate of Philosophy under the Supervision of Professor Jonathan Harris, Royal Holloway College, University of London, September 2012.
Rassam, Soha, Christianity in Iraq; Its Origins and Developments to the Present Day, Herefordshire: Gracewing Publishing, 2005.
Spuler, Bertold, Iran in the Early Islamic Period; Politics, Culture, Administration and Public life Between the Arab and the Seljuk Conquests (Iran studies. Vol.12), Editted by Robert G.Hoyland, Translated by Gwendolin Golldbloom & Berenike Walburg, Leiden: Brill, 2015.
The Cambridge History of Christianity, Vol 5 (Eastern Christianity), edited by Michael Angold, Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
The Oxford Dictionary of the Christian church, edited by F.L.Cross & E.A. Livingstone, Oxford: Oxford University Press, 1997.
Thomas, David, Syrian Christian under Islam; The First Thousand Years, Leiden: Brill, 2001.
Trimingham, John Spencer, Christianity among the Arabs in Pre-Islamic Times, Beirut: Librairie du Liban, 1979.
Van Gorder, A. Christian, Christianity in Persia and The Status of Non-Moslem in Iran, Maryland (Lanham): Lexington Books Publishing, 2010.
Waterfield, Robin. E, Christians in Persia, London: George Allen & Unwin, 1973.