سیر تحول مفهوم و کارکرد سنت از زمان پیامبر اسلام (ص) تا پایان عصر خلفای راشدین با تاکید بر دوره حکومت امیرمؤمنان‌علی(ع)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

3 کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

سیره و سنت رسول خدا(ص) از صدر اسلام مورد توجه بوده است. توجه به سنت به عنوان مفهومی که می­تواند کلید فهم تاریخ، حدیث، فقه و اصول اعتقادات اسلامی باشد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. مسئله این پژوهش تکوین مفهوم و کارکرد سنت از زمان پیامبر اسلام(ص) تا پایان عصر خلفای راشدین با تاکید بر حکومت امیرمومنان علی(ع) است. برخی یافته­ها حاکی از آن است که سنت در عصر خلفای سه­گانه ابزاری برای توجیه مشروعیت خلیفه و ساماندهی حکومت بود، اما کارکرد­های اجتماعی سنت در دوره امیرمومنان(ع) صرفا منوط به مشروعیت حکومت نیست و به سوی مفهومی راه­گشا در حل معضلات و مخاطرات اجتماعی میل می­نماید. به صورتی که در مدت کوتاه حکومت ایشان سنت به یکی از مهم­ترین معیارهای شناخت حق از باطل، هدایت، بدعت­، فتنه­ و حکومت­داری در کنار کتاب خدا تبدیل شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Concept of Tradition and its Function from Islam's Prophet Age to Imam Ali Age

نویسندگان [English]

  • Majid Maaref 1
  • Asghar Qaedan 2
  • Hadi Khajavi 3
1 Prof., University of Tehran
2 Assistant Prof., University of Tehran
3 MA., History of Islamic Civilization, University of Tehran
چکیده [English]

The tradition of the Prophet (peace be upon him) has been one of the two sources of Islam since the beginning. Attention to "tradition" as a key concept to understanding the history, hadith, jurisprudence and principles of Islamic beliefs is very important. The purpose of this study is to explore the development and function of tradition from the time of the Prophet (peace be upon him) to the end of the Rashid Caliphate era, with an emphasis on the rule of Amir al-Mu'minān Ali. Some findings suggest that tradition in the era of the Three Caliphs was a means of justifying the caliphate's legitimacy and the organization of the state. However, the social functions of the tradition in the era of Amir al-Mu'minān did not depend solely on the legitimacy of the state and it tends to lead to a concept in solving social problems. Therefore, that in the short period of his reign tradition (Sunnah) became one of the most important criteria for the recognition of right from wrong, guidance, heresy, seduction, and governance alongside the Book of God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tradition
  • Innocence
  • Amir al-Mu'minān
  • Social Transformation
  • Nahj al-Balaghah
  • Caliphs
قرآن کریم
ابن ابی الحدید، عزالدین، شرح نهجالبلاغه، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
ابن اثیر جزری، مبارک، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، محمود محمد طناحی، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش‏.
ابن حنبل، احمد، مسند احمد، عبد الله بن عبد المحسن الترکی، بی‌جا، مؤسسه الرساله الطبعه، 1421ق.
ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق‏.
ابوحنیفه دینوری، احمد، اخبار الطوال، عبدالمنعم عامر، قاهره، دار إحیاء الکتب العربی، 1960م.
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، عطا محمد عبد القادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق.
ابن قتیبه دینوری، عبداﷲ، الامامه و السیاسه، علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1410ق.
ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
ابن ماجه قزوینی، محمد، سنن ابن ماجه، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیه، بی‌تا.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، جمال الدین میر دامادی، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، 1414ق.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، محمد زهیر بن ناصر الناصر، دمشق، دارطوق النجاه، 1422ق.
بلاذری، احمد، انساب الاشراف، سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
همو، فتوح البلدان، بیروت، دار ومکتبه الهلال، 1998م.
بیهقی، ابوبکر، سنن الکبری، محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ش.
پاکتچی، احمد، جوامع حدیثی اهل سنت، تهران، دانشگاه امام صادق، 1392ش.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، مصر، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی، 1395ش.
ثقفی کوفی، ابراهیم، الغارات، جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، 1353ش.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1104ق.
خضری، سید احمد رضا و سیدی، سید محسن، «ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی(ع)؛ چرا و چگونه»، تهران، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 25، 1394ش، صفحه 33ـ50.
ذهبی، شمس الدین، تذکره الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1998م.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، صفوان عدنان داوودی، بیروت، دمشق‏، دار القلم ـ الدار الشامیه، 1412ق.
زمخشری، محمودبن عمر، اساس البلاغه، بیروت، دار صادر، 1979م.
سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، صبحی صالحی، بی جا، هجرت، 1414ق.
شاخت، جوزف، درآمدی بر فقه اسلامی، یاسر میردامادی، تهران، نشر گام نو، 1387ش.
شولر، گریگور، شفاهی و مکتوب، نصرت نیل ساز، تهران، نشر حکمت، 1393ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد باقر ‏موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ی مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1393ش.
طبری، محمد، تاریخ الامم و الملوک، محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، 1387ق.
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تصحیح سید حسن موسوی خرسان، بی جا، دار الکتب الإسلامیّه، بی‌تا.
عسگری، مرتضی، نقش ائمه در احیای دین، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1382ش.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، موسسه الرساله للطباعه و النشر و التوزیع، 1426ق.
کرون، پاتریشیا، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، مسعود جعفری، تهران، سخن، 1394ش.
کلینی، محمد، الکافی، علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
گلدتسیهر، ایگناتس، «حدیث و سنت»،  تاریخ گذاری حدیث: روش­ها و نمونه­ها، سیدعلی آقایی، تهران، حکمت، 1394ش.
مالک بن انس، موطآ، محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1985م.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، عبدالزهراء علوی، بی جا، دار الرضا، بی تا.
مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
معارف، مجید، «بررسی تطبیقی روایات فریقین در تشریع عمره تمتع»، کاشان، نشریه علمی- پژوهشی حدیث پژوهی دانشگاه کاشان، 1388ش، صفحه 89 تا 104.
معمر بن راشد، الجامع، حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت، مجلس العالمی پاکستان، 1403ق. 
مفید، محمدبن نعمان، امالی، بی‌نا، بی‌تا.
مقدسی، ابونصر، البدأ و التاریخ ، بی‌جا، مکتب الثقافه الدینیه، بی‌تا.
منقری، نصر بن مزاحم، وقعه صفین، عبد السلام محمد هارون، قاهره، المؤسسة العربیه الحدیثه، 1404 ق.
موتسکی، هارالد، «مصنف عبدالرزاق صنعانی: منبعی برای احادیث قرن نخست هجری»، مترجم شادی نفیسی، نشریه علوم حدیث، 1385ش، شماره 40، ص 95 تا 122.
مهربانی، امین، «تطور شناسی واژه بدعت»، تهران، نشریه علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، 1392 ش، ص177 تا 209.
نعمان مغربی، دعائم الإسلام‌، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام‌، 1385ه‍.ق‌.
یعقوبی، احمد، تاریخ یعقوبی، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
Frye, Richard, the Golden Age of Persia, Phoenix, 2000.
Juynboll, G.H.A, Sunna in Encyclopaedia of Islam, Netherland: Brill, 1997.
Noble, Thomas F. X., Western Civilization: Beyond Boundaries, Wadsworth Publishing, Houghton Mifflin, 2007.
Voort , Nicolet Boekhoff-van, “The Concept of sunna Based on the Analysis of sīra and Historical Works from the First Three Centuries of Islam”, in The Sunna and its Status in Islamic Law, Palgrave Macmillan US, 2015.