مکان‌یابی شهر آذِیوجان بر پایه مطالعه متون تاریخی و شواهد باستان‌شناسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

چکیده

نام «آذِیوجان»، از شهرهای کم‌شناختۀ سده‌های نخست دوران اسلامی در غرب ایران، در گزارش‌های جغرافی‌نویسان اسلامی و سکه­های این شهر از سدۀ 4ق آمده است. حدود جغرافیایی این شهر ناحیه­ای در ایالت «ماسبذان» در غرب ایران بوده و علی­رغم مطالعات و تحقیقات باستان­شناسی در محدودۀ ایالت ماسبذان، شهر آذیوجان و موقعیت مکانی­ آن ناشناخته باقی­مانده است. هدف این نوشتار، بررسی و شناخت محدودۀ جغرافیایی شهر آذیوجان بر اساس آگاهی­های موجود در منابع نوشتاری دست اول و انطباق آن با شواهد باستان­شناسی، به منظور دستیابی به موقعیت مکانی این شهر در جغرافیای امروزی منطقه است. رویکرد پژوهش، «جغرافیای تاریخی» است و یافته‌ها با مطالعات میدانی و اسنادی سنجیده شده است. بنا بر نتایج، شهر آذِیوجان در شهرستان امروزی «ایوان» در شمال استان ایلام در امتداد رود «کنگیر» قرار داشته است. از مقایسۀ آگاهی‌های باستان‌شناسی با آگاهی‌های متون تاریخی، محوطۀ «جوی زر» در ساحل رودخانه کنگیر برای موقعیت مکانی آن پیشنهاد می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Locating of city of Azyvjān Based on the Study of Historical texts and Archaeological Evidence

نویسندگان [English]

  • Yuones Yuosefvand
  • Javad Neyestani
  • Seyyed Mahdi Mousavi Kohpar
Department of Archeology, Faculty of Literature and Human Sciences, Tarbiat Modarres University, Tehran
چکیده [English]

Azyvjān« is one of the less known cities of early Islamic era in western Iran. We are familiar with it through the reports of the early and middle Islamic centurie's geographers and also coins of this city belong to the fourth century AH. This city has been geographically in the »Masbazan« province in the west of Iran. Despite the studies and archaeological research carried out in this area, so far the city of Azyvjān and its location has been remained unknown in the present-day geography of the region. The purpose of this paper is investigating the geographical scope of the city of Azyvjān based on the knowledge of the historical resources and adaptation this data to archaeological evidence in order to achieve an understanding of the location of this city in the present-day geography of the region. The research approach is "historical" and the findings are gathered with documentary and field studies. The results show that the area which we should look for the city of Azyvjān is in the modern city of »Evān« in the north province of Elam and along the »Kangir « river. By comparing archaeological data with descriptions of historical texts about the city of Azyvjān and its location, the "Joey Zar" on the shores of Kangir River proposed for its location.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evan
  • Azyvjān
  • Joey Zar
  • Historical Geography of Azivjan
  • archaeological evidence
آذرنوش، آذرتاش، ذیل مدخل آذین بن هرمزان، دایره­المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی، جلد 1، 268.
ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالصدرا، جلد 12، 1399ق.
ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله ابن عبدالله، المسالک و الممالک، بریل، 1899م.
ابن­جعفر، قدامه، الخراج، تحقیق م دخویه، لیدن: بریل، 1889.
ابن حوقل، صوره­الأرض، بیروت: داراصدرا، جلد 2، 1342ه‍.
ابن­رسته، احمد ابن­عمر، الاعلاق النفسیه، لیدن: بریل، جلد 2، 1891م.
ابن فقیه همدانی، البلدان، لیدن: بریل، 1302ق.
خزرجی، ابودلف مسعر بن مهلهل، رساله­الثانیه، تصحیح محمد منیر مرسی، قاهره: علم­الکتب، 1970م.
استخری، ابراهیم بن محمد، المسالک الممالک، تحقیق محمد جابر عبدالعال الحسینی، لیدن: بریل، 1381ق/ 1961م.
ابن­عنبه، جماالدین احمد، الفصول الفخریه، به اهتمام سیدجلال­الدین محدث ارموی، تهران: علمی و فرهنگی، 1363ش.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی، مِرآت البلدان، تهران: نشر ایفار، چاپ اول، 1364ش.
الفخری، محمد بن علی بن طبا طبا (بن­طقطقی)، تاریخ فخری در آداب ملکداری و دولت­های اسلامی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1350ش.
ایزدپناه، حمید، آثار باستانی و تاریخی لرستان، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اول، 1363ش.
پیرانی، بیان، پرونده ثبتی محوطه جوی­زر ایوان، تهران: مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی کشور، منتشز نشده، 1381ش.
سمعانی، ابی سعد عبدالکریم بن محمد بن منصور، الانساب، تصحیح عبدارحمان الیمانی، حیدر آباد دکن: چاپ دایره المعارفه العثمانیه، جلد1، 1962م.
نورالهی، علی و همکاران، « قوم­باستان­شناسی راه­کارهای شکار حوزه رودخانه کنگیر در غرب زاگرس مرکزی»، مجله جامعه­شناسی تاریخی، دوره 8، شماره 2، صص 198ـ230 پاییز و زمستان 1395.
حسن­پور، عطا، گزارش فصل سوم کاوش­های باستان­شناختی محوطه باستانی قلعه گوری رماوند، خرم­آباد، مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و جهانگردی استان لرستان، 1393.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین حسینی، تاریخ حبیب­السیر فی الخبار افراد بشر، تهران: انتشارات کتابخانه خیام، جلد دوم، 1373.
خانزادی، علی، گزارش بررسی باستان­شناسی شهرستان ایوان، تهران: پژوهشکده باستان­شناسی، 1385.
راولینسون، هنری کرزیک، سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان)، ترجمه سکندر امان­اللهی بهاروند، تهران: نشر آگاه، 1362.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بریل، جلد5، 1964م.
گلستانه، ابوالحسن بن محمد امین، مجمل التواریخ، به کوشش محمد تقی مدرس رضوی، تهران: نشر ابن سینا، 1344.
لسترنج، گای، جغرافیایی تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1337.
مارکوارت، یوزف، ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس، ترجمه مریم میر احمدی، تهران: طهوری، 1382.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، تصحیح محمد محیی­الدین عبدالحمید، بیروت: دارالفکر،  1409ق.
همو، التنبیه و الاشراف، بیروت: دار و مکتبه­الهلال، 1421ق.
مقدسی، محمدبن احمد، احسن التقاسیم فی المعرفة الاقالیم، بریل، 1906م.
مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1339.
مجمل التواریخ و القصص، به تصحیح ملک‌الشعرای بهار، تهران: چاپخانه خاور، 1318.
محمدی­فر، یعقوب و الناز طهماسبی، «طبقه­بندی­ سفال ساسانی دره سیمره، مطالعه موردی: قلعه سیرم­شاه»، مجله پژوهش‌های باستان­شناسی ایران، شماره 7، دوره چهارم، پاییز و زمستان 1393. ص 133 تا 152.
یاقوت حموی، شهاب­الدین ابو عبدالله، المجمل­البلدان، تحقیق ووستنفلد، بیروت: دارالصدرا، 1977.
یعقوبی، احمد ابن اسحاق، تاریخ، بیروت، 1970م‌ ـ 1390ه‍.
یعقوبی، احمد بن محمد، البلدان، بریل، 1891م.
یوسف­وند، یونس، «بررسی باستان­شناسی شهرهای صدر اسلام استان ایلام»، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر سید هاشم حسینی، دانشگاه محقق اردبیلی، 1389.
Keall, E.J. and M.J. Keall, “The Qal’eh-I Yazdigird Pottery: A Statistical Approach”, Iran, 19, 1981, pp. 33-80.