نقش منصب وکیل الدوله در حکومت‌های افشاریه و زندیه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه جیرفت

چکیده

مقام وکالت در ساختار حکومتی و اجتماعی ایران عصر صفوی جایگاه خاصی داشت. با فروپاشی حکومت صفویه، مدعیان مختلف سلطنت، مقام منسوخ‌شدۀ وکالت دولت را احیا کردند و این مقام به‌تدریج با کسب اختیارات گسترده در سایر مشاغل دیوانی، حکومتی و نظامی رواج یافت. در پژوهش کنونی به این سوال پاسخ داده می‌شود که کدام مناسبات سیاسی ـ نظامی در دوره‌های افشاریه و زندیه، موجب افزایش نقش‌ منصب وکیل‌الدوله شد؟ در این پژوهش، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و طبقه‌بندی تحولات سیاسی ـ نظامی حکومت‌های افشاریه و زندیه، این ویژگی‌ها و آثار آن بر منصب وکیل الدوله را تحلیل و بررسی می‌کنیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مقام وکالت دولت نقش مهمی در تضعیف فرمانروایی شاهزادگان و همچنین نظام دیوان‌سالاری صفویه داشت و در مقابل، به اقتدار روزافزون مدعیان مختلف سلطنت یاری رسانید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of the Vakil al-Dawlah Position in the Afshariyeh and Zandieh Dynasty

نویسنده [English]

  • Mehdi Dehghani
Assistant Prof., University of Jiroft
چکیده [English]

The Position of attorney in the social and governmental structure of Iran during the Safavid era had a special place. With the collapse of the Safavid government, the abolished Official of vakil al-dawlah was restored by various monarchist claims and gradually gained authority in other civilian, governmental and military occupations. The question of the current research, is: which political-military relations in the Afshariyeh and Zandieh periods led to increasing the role of the office of Wakil al-Dawlah? Using the method of historical research and classification of political-military changes of Afshariyeh and Zandieh periods, the present study analyzes and interprets the features and their effects on the development of the office of Wakil al-Dawlah. The findings of the research show that the office of the vakil al-dawlah played an important role in weakness of the prince's rule as well as the Safavid bureaucracy, but help the growing authority of various claimants of the monarchy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vakil al-dawlah
  • Bureaucracy
  • Afshariyeh Period
  • Zandieh Period
قرآن کریم
استرآبادی، محمدمهدی بن محمدنصیر، جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، چ1، تهران: انجمن آثار ملی، 1341.
جزائری، عبدالله بن نورالدین، تذکره شوشتر، به کوشش محمدهدایت حسین، چ 1، کلکته، 1343 ق/1924م.
دروویل، گاسپار، سفر در ایران، ترجمه منوچهراعتماد مقدم، چ 4، تهران: شباویز، ‏1370.
رستم الحکماء، محمدهاشم آصف، رستم التواریخ، به کوشش میترا مهرآبادی، چ 1، تهران: دنیای کتاب، 1382.
سعادت نوری، حسین، «حاج محمدحسن شیرازی آشتیانی وکیل الدوله»، وحید، ش 39، صص 208-204، 1345.
سیستانی، ملکشاه حسین بن ملک غیاث‌الدین محمد بن شاه محمود، احیاءالملوک، تاریخ سیستان تا عصر صفوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ‏1383.
شاد، محمد پادشاه بن غلام یحیی الدین، فرهنگ جامع فارسی آنندراج، زیر نظرمحمد دبیر سیاقی، چ2، تهران: خیام، 1363.
شایسته، فریدون، میرجعفری، حسین و فروغی ابری، اصغر، «بررسی کارنامه وکیل نفس نفیس همایون در دورۀ سلطنت شاه اسماعیل و شاه‌طهماسب»، مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، س 43، ش 87، صص 119-107، پاییز و زمستان 1390.
غفاری، میرزا ابوالحسن، گلشن مراد، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، چ 1، تهران: زرین، 1369.
فسایی، حاج میرزاحسن حسینی، فارسنامه ناصری، چ 3، تهران: امیرکبیر، ‏1382.
فلور، ویلم، حکومت نادرشاه، ترجمه ابوالقاسم سری، چ1، تهران: توس، 1368.
قائم‌مقامی، جهانگیر، یکصدو پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، چ 1، تهران: ارتش شاهنشاهی، 1348.
قزوینی، ابوالحسن، فوایدالصفویه، به کوشش مریم میراحمدی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ1، 1367.
کلانتر فارس، میرزا محمد، روزنامه، مصحح عباس اقبال، چ1، تهران: سنایی و طهوری، 1362.
کروسینسکی، یوداشتادوش، ده سفرنامه، ترجمه مهراب امیری، چ1، تهران: انتشارات وحید، 1369.
گزارش کارملیت ها از ایران، ترجمه معصومه ارباب، تهران: نی، چ1، 1381.
گلستانه، ابوالحسن بن محمد امین،مجمل التواریخ، گردآورنده محمدتقی مدرس رضوی، چ1، تهران: ابن سینا، 1344.
مردوخ کردستانی، شیخ محمد، تاریخ مردوخ، تاریخ کرد و کردستان، سنندج: غریقی، چ1، 1351.
مروی، محمدکاظم، عالم‌آرای نادری، به کوشش محمدامین ریاحی، چ1، تهران: علم، 1364.
مستوفی، محمدحسن، زبده التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، چ 1، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار، 1375.
مسلمانیان ‌قبادیانی، رحیم، بهروز، اسنادی از روابط ایران و روسیه از صفویه تا قاجاریه، چ 1، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1387.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، چ 1، تهران: انتشارات سرایش، 1387.
موسوی اصفهانی، محمدصادق، تاریخ گیتی‏گشا در تاریخ زندیه، چ 2، تهران: اقبال، 1363.
نائینی، محمد جعفر بن محمد حسین، جامع جعفری، چ 1، تهران: انجمن آثارملی، ‏1353.
نیبور، کارستن، سفرنامه، ترجمه پرویزرجبی، چ 1، تهران: توکا، 1354.
واله قزوینی، محمدیوسف، ایران در زمان شاه صفی و شاه ‏عباس دوم، انجمن آثار و مفاخرفرهنگی، تهران، ‏1382
وزیری، احمدعلی‌خان، تاریخ کرمان، به‌کوشش محمدابراهیم باستانی پاریزی، چ 1، تهران: انتشارات علمی، 1364.
هاشم میرزا، زبور آل داود، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: میراث مکتوب، چ 1، 1379.
The Cambridge history of Iran, Volume 7, edited by Peter AVERY, London: Cambridge University Press, Third printing, 2007.