سیمای زنگیان در التاریخ الباهر ابن اثیر: جانبداری یا بی‌طرفی؟

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان

چکیده

التاریخ­الباهر فی‌­الدولة­الاتابکیة نوشتۀ ابن اثیر (د.۶۳0 ﻫ.) یکی از نمونه­های برجستۀ تاریخ­های دودمانی در سنت تاریخ­نگاری اسلامی است و در آن، زندگی و شخصیت اتابکان زنگی و رویدادهای عصر ایشان در جزیره و شام گزارش شده است. در این مقاله گزارش­های ابن اثیر از اتابکان زنگی، به صورت جدا از یکدیگر ارزیابی شده تا نشان داده شود که تصویر وی از زنگیان بی­طرفانه است یا جانبدارنه؟ بنابر یافته­های این پژوهش می­توان گفت که اطلاعات ابن اثیر از زندگی و کارنامۀ زنگیان، جعل و خلاف‌گویی نیست، امّا در آن بزرگ­نمایی و جانبداری دیده می­شود: دو سلطان بزرگ زنگی، عمادالدین و نورالدین، به­عنوان طلایه داران جهاد ضد صلیبی، در سیمای حاکمانی آرمانی در قوارۀ خلفای صدر اسلام تصویر شده­اند. گزارش­های ابن اثیر از دیگر امیران زنگی، خالی از مبالغه و گزافه­گویی است و افزون بر مدح و ذکر نیکی­ها، متضمن  ذمّ و ذکر ضعف­های آنان نیز هست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Image of Zangīds in Ibn al-Athīr"s Al-Tārīkh al-Bāhir: Partiality or Impartiality?

نویسندگان [English]

  • Maryam Nejadmohamadi 1
  • Masoumali Panjeh 2
  • Gْhanbarali Roodgar 3
1 PhD student, Department of History & Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of History & Civilization of Islamic Nations, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Farhangian University
چکیده [English]

Al-Tārīkh al-Bāhir fī al-Dawlah al-Atābakīyah written by ibn al-Athīr (d. 630 AH) is one of the distinguished examples of dynastic histories in Islamic historiography. The life, personality, and events of Zangīd Atābaks (Atabegs) at the Syria (Shām) and Upper Mesopotamia (Jazīra) have been reported in this book. In this article, all Ibn al-Athir's reports of Zangid Atābaks were evaluated one by one in order to show whether the image of Zangīds is partial or impartial? According to the results of this study, Ibn al-Athīr's reports of Zangīds" life and actions do not contain manipulation, but they include grandiosity and partiality. Two great Zangīd sultans, Imād al-Dīn and Nūr al-Dīn, as the forerunners of Anti-Crusade, in the face of ideal ruler are pictured in the shape of the Rāshidūn Caliphs. Ibn al-Athīr's report of other Zangīd Emirs has no exaggeration, and it is included their dispraise and weaknesses in addition of praise and goodness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Historiography
  • Dynastic Historiography
  • Ibn Athīr
  • Al-Tārīkh al-Bāhir fī al-Dawlah al-Atābakīyah
  • Zangīds
ابن‌اثیر، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ ابی‌ الکرم‌، تاریخ الباهر فی الدولة الاتابکیه بالموصل، به‌کوشش عبدالقادر طلیمات، قاهره: دارالکتب الحدیثة، بی­تا.
همو، الکامل فی التاریخ، به کوشش عبد الوهاب النجار، قاهره: إدارة الطباعة المنیریة، 1357ق/ 1938م.
ابن عساکر، أبو القاسم علی بن الحسن بن هبة الله، تاریخ دمشق، به کوشش عمرو بن غرامة العمروی، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415 ق / 1995 م.
ابن قلانسی، حمزة بن أسد بن علی بن محمد، أبو یعلی التمیمی، تاریخ دمشق، به کوشش د سهیل زکار دمشق: دار حسان للطباعة والنشر، 1403 ق / 1983م.
ابن واصل، جمال‌الدین محمد، مفرج الکروب فی أخبار بنی أیوب، به کوشش جمال الدین الشیال، حسنین محمد ربیع و سعید عبد الفتاح عاشور، دار الکتب والوثائق القومیة، 1957م.
ابوشامه، شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل، الروضتین فی اخبار الدولتین النوریة و الصلاحیة، به کوشش ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۲م.
استنفورد، مایکل، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران: دانشگاه امام صادق و سمت، 1388ش.
حموی، شهاب الدین أبوعبدالله یاقوت بن عبد الله، معجم البلدان، بیروت: دار صادر، الطبعة الثانیة، 1995م.
زریاب، عباس، «آق سنقر»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1367ش.
سجادی، صادق و هادی عالم زاده، تاریخنگاری در اسلام، تهران: سمت، 1375ش.
شکوری، ابوالفضل، جریان شناسی تاریخ نگاری‌ها در ایران معاصر، تهران: بنیاد تاریخ معاصر، 1371ش.
عمادالدین الکاتب الأصبهانی، محمدبن محمد صفی‌الدین، برق الشامی، به کوشش فالح حسین، عَمان، مؤسسة عبد الحمید شومان، عمان و الأردن، 1987م.
کندی، ابوعمر محمد بن یوسف، کتاب­الولاة و کتاب­القضاة، به کوشش رفن گست، بیروت: مطبعة الآباء الیسوعیین، 1958م.