بررسی انعکاس گرایش‌های قومی، دینی و سیاسی در متون جغرافیایی: بررسی موردی المسالک و الممالک اصطخری و احسن التقاسیم مقدسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

2 استاد گروه ادبیات عرب، مرکزدایره المعارف بزرگ اسلامی

3 دانشیار گروه تاریخ تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

از متون جغرافیای انسانی اطلاعات و آگاهی‌های ارزشمندی در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی به دست می‌آید. در این متون، جغرافی نگاران مسلمان به وصف اوضاع اجتماعی، خُلق و خو، آداب و رسوم، اوضاع دینی و سیاسی اقوام و ساکنان مناطق گوناگون جهان اسلام پرداخته‌اند. وصف اصطخری و مقدسی دو جغرافی نگار برجسته ایرانی و عرب قرن چهارم، علاوه بر بیان امور واقع جغرافیایی ـ تاریخی، تحت تأثیر گرایشهای قومی، دینی و سیاسی آنان نیز قرار داشته است. در این مقاله، به روش توصیفی ـ تحلیلی نمونه‌هایی از انعکاس گرایشهای مذکور در آثار دو دانشمند جغرافی نگار بررسی خواهد شد. نتیجه نشان می‌دهد که در بهره‌گیری از متون جغرافیایی و نیز تاریخی، همواره باید جانب احتیاط را نگاه داشت و ارزیابی، تهذیب و نقد محتویات در استناد به آنها می‌باید در نظر گرفته شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Reflection of Ethnic, Religious, and Political Orientations in Geographic Texts: A Case Study of Al-Kitāb Al-Masālik Wa L-Mamālik by al-Iṣṭakhrī and Kitāb Aḥsan al-Taqāsīm by al-Maqdisī

نویسندگان [English]

  • Sobheh Ebadi 1
  • Azartash Azarnoosh 2
  • Ali Bayat 3
1 PhD Student, University Of Tehran, Faculty of Theology and Islamic Studies, Department of the History of Civilization of Islamic Nations
2 Prof., The Arabic Literature Department, The Center for the Great Islamic Encyclopaedia
3 Associated Prof., University Of Tehran, Faculty Of Theology and Islamic Studies, Department Of the History Of Civilization Of Islamic Nation
چکیده [English]

Historical anthropogeographical Books contain valuable information about the social, cultural, and historical aspects of human life. In these documents, Muslim geographers described the social situation, morality, customs, religious and political situation of the people in various regions of Islamic civilization. The descriptions of al-Iṣṭakhrī and al-Maqdisī, two prominent 4th-century Muslim geographers, in mentioning the geographic-historical facts, have been influenced by their ethnic, religious, and political tendencies. This article tries to investigate various cases of such tendencies in a descriptive-analytical way, in order to show that the geographic and historical evidence should always be taken into account cautiously and should never be cited without proper evaluation, refinement, and criticism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • al-Iṣṭakhrī
  • al-Maqdisī
  • ethnic orientation
  • religious orientation
  • political orientation
  • Arabic Nationalism
  • Iranian Nationalism

مراجع

آذرنوش، آذرتاش، چالش میان فارسی و عربی، چاپ دوم، تهران، 1385 ش .
همو، «کشاکش بر سر زبان بهشت»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 77، ص 11ـ20، بهار و تابستان 1384 ش.
ابن حوقل، محمد‏، صورة الأرض‏، چاپ دوم، بیروت، 1938م.
ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله‏، المسالک و الممالک، چاپ اول، بیروت‏، 1992 م‏.
ابن رسته، احمد بن عمر، الأعلاق النفیسة، چاپ اول،‏ بیروت، 1892 م‏.
ابن فقیه، احمد بن محمد، البلدان، به کوشش یوسف الهادی، چاپ اول، بیروت، 1416 ق.
اصطخری، ابراهیم بن محمد، المسالک و الممالک، مصحح: محمد جابر عبدالعال حینی‏، چاپ اول، قاهره،‏ 2004م.
همان، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، 1361.
بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد، تاریخ نامه طبری، تحقیق محمدروشن، تهران: سروش، 1378.
بلخی، عبدالله، فضایل بلخ، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1350ش.
رضا، عنایت الله، «اصطخری»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 9، ص 149ـ151.
شجری قاسم خیلی، ر.، تداوم یا تحول هویت ایرانی؛ علل و عوامل آن(از قرن اول تا اواخر قرن چهارم هـ ق)، پایان نامه دکتری رشته تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس: 472 صفحه، 1389.
العمید، طاهر مظفر، «بناء مدینه زبید فی الیمن»، مجلة کلیة الأداب جامعة بغداد، العدد 13، ص 340ـ360، نیسان 1970م.
گنجی، محمد حسن؛ انوری، امیرهوشنگ؛ «نقشه و نقشه نگاری درتمدن اسلامی»؛ مطالعات تاریخ اسلام؛ شماره 9، ص 97ـ 126، تابستان 1390ش.
محمدی ملایری، محمد، تاریخ و فرهنگ ایران (جلد دوم دل ایرانشهر)، چاپ اول، تهران، 1375ش .
مقدسی، شمس الدین محمد بن احمد، أحسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی‏، چاپ اول،‏ تهران، 1361ش .
یعقوبی، احمد بن اسحاق‏، البلدان‏، مصحح: محمد امین ضناوی، چاپ اول، بیروت، 1422 ق.
Miquel, A., “al-Iṣṭak̲h̲rī”, EI2, V4, 222-223.
Miquel, A., “al-Muḳaddasī”, EI2, V7, 492-493.
پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی
دوره 53، شماره 1
شهریور 1399
صفحه 73-93

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 28 اردیبهشت 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار