آموزش زنان در دوره‌ی صفویه؛ زنان بیوت علمای شیعه

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران؛

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

اطلاعات ما از زنان ایرانی در سراسر تاریخ دوره­ی اسلامی همواره کاستی­هایی داشته است و ساختارهای سیاسی و اجتماعی مردسالارانه، زنان را در جایگاه فروتری نسبت به مردان نشانده­اند. منابع تاریخی دوره­ی صفویه نیز به سبب برخی محدودیت­های عرفی و مذهبی از وضع آموزش زنان به ویژه بانوان بیوت علمای شیعه اطلاعات اندکی به دست می­دهند و زنان این دوره را کم­سواد و فاقد نقش اجتماعی نشان می دهند؛ حال آن­که گزارش­های برخی کتب تراجم و رجال از فعالیت­های علمی و تعلیمی بانوان بیوت علمای شیعه و آثار ارزشمند بازمانده از آنان، گواه سنت بنیادین آموزش در میان ایشان است. در این مقاله بر پایه­ی منابع خطی و چاپی تاریخی و کتب تراجم، کوشش شده است تا سهم بانوان در آموزش و تألیف در این دوره بررسی شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Pedagogical Situations for Women in the Safavid Era: Women in the Family of Shia Scholars

نویسندگان [English]

  • Somaye Karami 1
  • Fahime Mokhber Dezfuli 2
1 PhD in History and Civilization of Islamic Nations, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
2 Assistant Prof., Islamic Azad University, Science and Research unit
چکیده [English]

In the history of Islamic civilization, we encounter a lack of information about women, because of the patriarchal social and political structure which degraded women. The historical sources of the Safavid era, due to some civil and religious restrictions, don't provide us with adequate information on women, and in our case, women in the family of Shia scholars. As a result, they picture them as illiterate and socially inactive. On the other hand, it is possible to find some evidence, in biographical books, which inform us of a pedagogical tradition for women in the family of Shia scholars. The remaining works of these women are also another significant evidence. Our aim with this paper was to survey women's role in pedagogy and knowledge production based on manuscripts and published historical and biographical sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid era
  • Female education
  • Women in the family of Shia scholars
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالأضواء.
همو، طبقات اعلام الشیعه، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
همو، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، تصحیح احمد منزوی، تهران: عترت، 1337.
استادی، رضا، فهرست نسخه­های خطی کتابخانه مدرسه فیضیه قم، قم: چاپخانه مهر، 1396ق.
اسکندربیگ منشی،تاریخ عالم­آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، 1350.
افندی، عبدالله بن عیسی­بیگ، ریاض­العلماء و حیاض­الفضلاء، به تحقیق احمد حسینی اشکوری، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت­الله مرعشی نجفی، 1401ق..
امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1403ق..
امین، سید حسن، مستدرکات أعیان­الشیعه، بیروت: دارالتعارف، 1408ق..
براون، ادوارد گرانویل، تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر، بهرام مقدادی، تهران: مروارید، 1375.
بروجردی، حسین، خاندان آیت­الله بروجردی، ترجمه علی دوانی، قم: انصاریان، 1371.
بهبهانی، احمد بن محمدعلی کرمانشاهی، مرآت الأاحوال جهان­نما، به تحقیق مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، قم: انصاریان، 1373.
حرعاملی، محمدبن حسن، أمل­الآمل فی علماء جبل عامل، احمد حسینی اشکوری، بغداد: مکتبه­الاندلس.
حسون، محمد، أم­علی مشکور، أعلام النساء المؤمنات، تهران: أسوه، 1421ق..
خوانساری، محمدباقر، روضات­الجنات فی احوال علماء و السادات، قم: مکتبه اسماعیلیه.
دوانی، مفاخر اسلام: (استاد کل وحید بهبهانی)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ سوم، 1381.
ریاحی، محمدحسین؛ «نقش بانوان شیعه اصفهان در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام»، مباحث بانوان شیعه، ش10، 1385.
همو، «نقش و جایگاه علمی و ادبی زنان اصفهان در عرصه تمدن اسلامی»، فرهنگ اصفهان، ش36، 1386.
همو، «نقش و موقعیت زنان اصفهان از دوره صفوی تا عصر حاضر»، فرهنگ اصفهان، ش 37 و 38، 1386.
شیروانی، محمد، فهرست نسخه­های خطی کتابخانه­ وزیری یزد، تهران.
صدر، حسن، تکمله أمل­الأمل، محقق احمد حسینی اشکوری، به اهتمام محمود مرعشی، بیروت: دارالأضواء.
علم­الهدی، محمد بن محسن، معادن­الحکمه فی مکاتیب الأئمه(ع)، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، 1394.
غروی نائینی، نحله، محدثات شیعه، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1375.
فانی زنوزی، محمدحسن بن عبدالرسول، ریاض­الجنه، به کوشش علی صدرایی­خویی، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت­الله العظمی نجفی مرعشی(ره)، 1390.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الوافی، مقدمه ج 1، مصحح کمال فقیه ایمانی، اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین علی(ع) العامه، 1406ق..
فیض کاشانی، ملامحمدمحسن، کلیات علامه ملامحمدمحسن فیض کاشانی، تصحیح مصطفی و فیروزه کاشانی، قم: اسوه، 1381.
کرمی، سمیه؛ مخبردزفولی و عالم­زاده، «وضع آموزشی بانوان دربار صفوی براساس سفرنامه­ها و نگاره­ها»، پژوهشنامه تاریخ و تمدن اسلامی، ش2، 1396.
مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار(ع)، لبنان: دارإحیاءالتراث­العربی،1403ق..
محلاتی، ذبیح­الله، ریاحین­الشریعه در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1372.
مدیرشانه­چی، کاظم، دانش درایه­الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1380.
مهدوی، سیدمصلح­الدین، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان: کتابفروشی ثقفی، 1348.
ملک­الشعرای بهار، محمدتقی، سبک­شناسی، تهران: امیرکبیر، 1391.
نقیبی، ابوالقاسم، أقوال­العلماء­فی ترجمه المولی محسن فیض کاشانی، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری،1387.
Ferrier, R.W, Women in Safavid Iran; the evidence of European travellers, G.R. Hambly(ed.), Women in the medieval Islamic world; power, patronage and piety, New York, 1998,St Martin Press.
Mokhber Dezfoui, Fahimeh,”Amina Beigum, Bintul Majlisi, on the chain of the ‘Alimat and Muhaddithat in Safavid Isfahan”, of 'Ālimahs, Muhaddithahs, and Mujtahidahs: The Past and Present of Female Religious Authority in Shi‘i Islam, Princeton University, March 2014.