تحلیل جامعه‌شناختی آداب خِلعت و جامه‌بخشی در دوره خلافت فاطمی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته پژوهش هنر دانشگاه هنر تهران

2 دانشیار دانشکده هنرهای کاربردی دانشگاه هنر تهران

چکیده

دوران خلافت شیعی فاطمی (297 – 567ق) در شمال آفریقا، شام و حجاز با گسترش و شکوفایی آداب خلعت بخشی در سده­های سوم تا پنجم در سرزمین­های اسلامی همزمان بود. جایگاه مهم صنعت نساجی در اقتصاد مصر، زمینه­ این شکوفایی را فراهم آورد و عنصری برای تحکیم قدرت سیاسی و نمایش شوکت دربار بود. مسئله اصلی این پژوهش چگونگی ارتباط آداب خلعت با طبقات گوناگون جامعه در دوره خلافت فاطمی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و بر پایه تحقیقات نظری برای نگارش پژوهش و مطالعه اسنادی برای گردآوری داده­ها استفاده شده­است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که فاطمیان برای تقویت رابطه خود با طبقات گوناگون جامعه از خلعت بهره می­بردند که ریشه در باورهای آنها داشت. خلعت و جامه­های فاطمی برای انتصابات، به عنوان عیدی در اعیاد، جشن­ها و مراسم آیینی و تشویق اقشار گوناگون اهدا می­شد و بسته به تفاوت طبقاتی، حاوی ویژگی­های گوناگون بود و نشانه­ای از منزلت اجتماعی طبقات و گروه­های مردم در دورۀ فاطمی محسوب می شد و تحولات اجتماعی آن دوره را بازتاب می‌­داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Sociological Analysis of the Robes of Honor Bestowment during the Fatimid Era

نویسندگان [English]

  • Amir Nima Elahi 1
  • Samad Samanian 2
1 PhD Student, Tehran University of Art
2 Associated Prof.,Tehran University of Art
چکیده [English]

The Fatimid era (909–1171 AD) was the flourishing period of the granting robe of honors tradition from 10th to 12th Century AD. The Egyptian textile industry allowed the Fatimids to grant the robes of honor for consolidating their political power by showing their glorious court. This study is a Sociological analysis of the relationship between social classes and the robes of honor. The study is based on a descriptive-analytical approach in the framework for theorizing and analyzing the data. The Fatimids had an ideology on the robes of honor that helped them strengthen their relationship with the various social classes. The Fatimid granted them on various occasions: the appointment of officials, ceremonies, and awards, which had different characteristics depending on the social class. A robe of honor was a sign of social status; hence, it could reflect the social situation in the Fatimid era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimid era؛ Robe of honor
  • Social status
ابن اَثیر، عز الدین علی، کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت، تهران: علمی، 22 ج، 1353.
همو ، تاریخ کامل، ترجمه حمیدرضا آژیر، تهران: اساطیر، 14ج، 1370.
ابن حوقل، ابو القاسم، صوره الارض، لیدن: بریل، 2ج، 1938.
احمد، عزیز، تاریخ سیسیل در دوره اسلامی، ترجمه نقی لطفی و محمد جعفر یا حقی، تهران: علمی و فرهنگی، 1362.
ادریسی، محمد بن محمد، نزهه المشتاق فی الإختراق الآفاق، بیروت: علم الکتب، 2ج، 1409.
البکری، ابو عبید،  المسالک و الممالک، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 2ج، 1992.
حافظ ابرو ، مجمع التواریخ سلطانیه، به کوشش محمد مدرسی (زنجانی)، تهران: اطلاعات، 1364.
حسن، زکی محمد، ، کنوز الفاطمیین (گنجینه فاطمیان)، ترجمه ندا گلیجانی مقدم، تهران: دانشگاه الزهراء(س)، 1382.
دُزی، راینهارت پیتر آن،  فرهنگ البسه مسلمانان، ترجمه حسینعلی هروی، تهران: دانشگاه تهران، 1345.
ذیلابی، نگار،  فاطمیان: از خشونت تا رواداری، تهران: علمی و فرهنگی، 1396.
رشید الدین فضل الله، جامع التواریخ: قسمت اسماعیلیان و فاطمیان و نزاریان و داعیان و رفیقان، به کوشش محمد تقی دانش­پژوه و محمد مدرسی (زنجانی)، تهران: علمی و فرهنگی، 1388.
صنهاجی، محمد، تاریخ فاطمیان: ترجمه کتاب اخبار ملوک بنی عبید و سیرتهم، ترجمه حجت الله جودکی، تهران: امیر کبیر، 1378.
طباطبایی، محمد حسین، سنن النبی صلی الله و آله و سلم، ترجمه محمد هادی فقهی، به کوشش سید هادی خسرو شاهی، قم: موسسه بوستان کتاب، 1389.
قاضی نعمان،  دعائم الاسلام و بیان حلال حرام و قضایا و احکام، ترجمه عبدالله امیدوار، به کوشش آصف بن علی اصغر فیضی، کابل: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 2ج، 1372.
همو، المجالس و المسایرات، بیروت: دار المنتظر، 1996.
همو، الهمه فی آداب اتباع الائمه، القاهره: دار الفکر العربی، (بی تا).
قلقشندی، احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، بیروت: دار الکتب العلمیه، 15ج، 1971.
کوئن، بروس، مبانی جامعه شناسی، تهران: سمت، 1372.
مَقدِسی، ابو عبدالله، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، 2ج، 1361.
مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفاء بأخبار لأئمه الفاطمیین الخلفاء، القاهره: جمهوریه مصر العربیه وزاره الاوقاف المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه لجنه احیاء التراث الاسلامی،3ج، 1996.
همو، المواعظ و الأعتبار بذکر الخطط و الآثار المعروف بالخطط المقریزیه، بیروت: دار الکتب العلمیه، 4ج، 1418.
همو، پندها و عبرت­ها از بناها و آثار تاریخی مصر؛ ترجمه خطط مقریزی، ترجمه پرویز اتابکی و محمدرضا عطایی، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، 4ج، 1397.
ناصرخسرو، سفرنامه، به کوشش محّمد دبیرسیاقی، تهران: دانشگاه تهران، 1354.
نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایه الأدب فی فنون الأدب، القاهره: وزاره الثقافه و الإرشاد القومی، المؤسسه المصریه العامه، 33ج، بی تا.
واکر، پُل، پژوهشی در یکی از امپراتوری‌های اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، 1383.
همدانی، سمیه، بین انقلاب و دولت: مسیر تشکیل دولت فاطمی، قاضی نعمان و توجیه مشروعیت حکومت فاطمی، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: فرزان، 1389.
 
Beha Ed-Din, The life of Saladin, London: Committee of the Palestine Exploration Fund, 1897.
Bloom, M. Jonathan, Arts of City Victorious: Islamic Art and Architecture in Fatimid Egypt and North Africa, Singapore: Yale University Press≈ New Haven and London in association with Institute of Ismaili Studies, 2007.
Daftary, Farhad, “The Ismaili Da'wa outside the Fatimid Dawla”in: Marianne Barrucand. (Dir.), L’Egypte Fatimide: son art et son histoire, Paris: Press de L universite de Paris-Sorbonne, 29-43, 1999.
al-Hamdani, Abbas H, The Sira of al-Mu’ayyad fi’d-Din ash-Shirazi, (Doctoral dissertation), The University of London, 1950.
Ivanow, W, Ismaili tradition concerning the rise of the Fatimids, London: Oxford University press, 1942.
Qaddumi, Ghada Hijjawi, A medieval Islamic book of gifts and treasures: Translation, annotation, and commentary on the “Kitab al-Hadaya wa al-Tuhaf”, (Doctoral dissertation), Harvard university, 1990.
Sanders, Paula. A, The court ceremonial of Fatimid Caliphate in Egypt (Doctoral dissertation), Princeton University, 1984.
Idem, “Robes of honor in Fatimid Egypt” in: Gordon S. (eds) Robes and Honor: The medieval world of investiture (The new Middle Ages), New York: Palgrave Macmillan, 2001.