معنا‌کاوی نقش سیاسی مردم در خطابه‌های امام حسین(ع) در کربلا از منظر روابط معنایی میان مفاهیم و مقوله‌ها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء

چکیده

شناخت تفکر و اندیشۀ امام حسین (ع) در واقعۀ کربلا  به سبب تأثیر بر ذهنیت­ شیعیان اهمیت دارد. این مهم از منظر معناکاوی خطابه­‌ها که بازتاب اندیشۀ سیاسی ایشان است، امکان­‌پذیر است. خطابه‌­ها امکان آگاهی دقیق­‌تر نسبت به تفکر ایشان را در ارتباط با نقش سیاسی مردم ــ که یکی از مؤلفه ­های مهم در مبانی فکری اسلام و روشنگر جایگاه آنان در عرصۀ قدرت و سیاست است ــ فراهم می­‌کند. در مقاله پیش رو کوشش شده است با استفاده از روش معناشناسی که امکان بررسی مفاهیم و مقوله‌­ها از منظر روابط معنایی را فراهم می­‌آورد، نقش سیاسی مردم در اندیشۀ  امام حسین(ع) بر اساس خطابه­‌های ایشان بررسی و تحلیل شود .
بر اساس یافتۀ پژوهش، بر نقش سیاسی مردم به عنوان مقوله‌­ای محوری در تمامی خطابه‌­های امام حسین(ع) در کربلا تأکید و در ارتباط با آن، این عناصر مطرح شده است: «ثبات در تصمیم‌­گیری»، «شناخت حق»، «نقد حاکمیت»، «پرهیز از انفعال اجتماعی» و «پرهیز از شتاب زدگی». ارتباط معنایی میان این عناصر و مقوله محوری، نقش سیاسی مردم را در اندیشه و کلام امام حسین(ع) آشکار کرده است و در آن مردم به عنوان نقطه کانونی و مرکزی در امور سیاسی معرفی شده‌­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Political Role of People in Imam Husayn’s (Peace Be Upon Him) Sermon in Karbala: The Semantic Relations between Concepts and Categories

نویسنده [English]

  • Hedieh Taghavi
Assistant Prof., al-Zahra University
چکیده [English]

Imam Husayn's (Peace be upon him) sermon in Karbala has a pivoting role in the mentality of Shiites. From a semantic point of view, this speech could reflect his political thought; and, in this case, the political role of the people as an essential component of the intellectual foundations of Islam. The present article aims to study the political role of people represented in his terms as consistency in decision making, recognition of the truth, critique of the power. We can understand the people stands in the center of Imam Husayn's political thought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Husayn (Peace be upon him)
  • Sermon
  • the political role of the people
  • Karbala
  • Semantic relations
ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی تا.
 ابن اعثم کوفی، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالأضواء، 1411ق.
 ابن منظور، لسان العرب، بیروت: داراحیاء التراث العربی،  1408ق.
اسفندیاری، محمد، مروری بر کتاب عاشوراشناسی: پژوهشی درباره هدف امام حسین(ع)، تهران: نشر نی، بی­تا.
ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار،  1388.
بستانی، فواد افرام، فرهنگ ابجدی، ترجمه رضا مهیار، تهران: انتشارات اسلامی، 1375.
پاکتچی، احمد،« نوع معنایی عزم نزد مفسران و مترجمان قرآن کریم و ارزیابی گونه­ها»، مطالعات قرآن و حدیث، شماره 2( صص147-175)،  بهار و تابستان 1396.
همو، «معناشناسی قبح و حسن در قرآن و احادیث»، دو فصلنامه مطالعات روش شناسی دینی، شماره 2، ( صص 10-22)، پاییز و زمستان 1393.
جاحظ، عمروبن­بحر، البیان و التبیین، تصحیح علی ابوملحم، بیروت: دارالمکتبه الهلال، 2002م.
جعفریان، رسول، تاملی در نهضت عاشورا، تهران: نشر علم، 1391.
حسین یوسف، موسی و عبدالفتاح صعیدی، الافصاح فی فقه اللغه، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی، 1404ق.
داود آبادی فراهانی، مهدی، « تحلیل نشانه معناشناختی خطبه زینب کبری(س) در کوفه بر اساس طرح واره تنشی»، علوم قرآن و حدیث، شماره 103،( صص 97-112)،  پاییز و زمستان 1398.
دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، 1368.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، 1412ق.
زرگری نژاد، غلامحسین، نهضت امام حسین و قیام کربلا، تهران: انتشارات سمت، 1398.
شریعتی، علی، حسین وارث ادم، تهران: انتشارات سپیده باوران، 1398.
شهیدی، سید جعفر، پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین علیه السلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1394.
صالحی نجف آبادی، نعمت الله، شهید جاوید: حسین بن علی، تهران: انتشارات امید فردا، 1386.
صفوی، کوروش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، 1383.
طبری، محمد بن جریر ، تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم،  بیروت: دارالتراث، 1378.
طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران: انتشارات مرتضوی، 1375.
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ]بی­جا[، موسسه دارالهجره، 1424ق.
فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دارالهجره، بی­تا.
قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1361.
مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجره، 1409ق.
همو، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دارالصاوی، بی­تا.
مشایخ ، حمیدرضا و فاطمه خرمیان، «معناشناسی اسلوب کنایه در نهج البلاغه (خطبه 5-1)»، فصلنامه ادبیات دینی، شماره 7،( صص 93-110)، پاییز  1393.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،  بیروت: دارالکتب العلمیه، 1430ق.
مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، تهران: انتشارات صدرا، 1387.
یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، بی­تا.