بررسی تطبیقی «حُسن ‌وضع» در قطعات نستعلیق میرعماد حسنی‌سیفی‌قزوینی و علی‌رضا عباسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ ارشد رشته صنایع‌دستی، دانشکده هنر، دانشگاه سوره، تهران

2 دکتری زبان و ادبیات فارسی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران

3 گروه مرمت آثار تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل

چکیده

میرعماد حسنی­سیفی­­قزوینی و علی­رضا عباسی از خوشنویسان مطرح دوره صفوی بوده‌اند. میرعماد در ­نستعلیق  تبحر داشت و علی‌رضا عباسی در سه قلم نسخ، ثلث و نستعلیق.  در پژوهش حاضر به بررسی تفاوت­های­ ترکیب­بندی در قطعات نستعلیق این دو خوشنویس، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی- تطبیقی پرداخته شده و هدف اصلی، شناسایی و مقایسه قاعدۀ حسن­وضع، از طریق بررسی قواعد ترکیب و کرسی است. به همین سبب، 10 قطعه از آثار نستعلیق در قالب‌های چلیپا و سطرنویسی، تطبیق داده شده اند. بنابر مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش، میرعماد در مقایسه با علی‌رضا عباسی، به قاعدۀ «حُسن وضع» پای­بندی بیشتری داشته است. وجوه تمایز در تحریر این قطعات، ناشی از اختلافات جزئی‌ در رعایت کرسی­بندی­ها­، نحوۀ اجرای مدّات، حروف و کلمات، زاویۀ نقطه‌گذاری، شیوۀ ترکیب­بندی و پراکندگی مدّات و نیز نحوۀ رقم­زنی دو خوشنویس است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Good Layout (ḥosn-e ważʿ) in nastaʿlīq Pieces by Mīr ʿEmād Ḥasanī and ʿAlīrizā ʿAbbāsī

نویسندگان [English]

  • Ameneh Golestan 1
  • Hamid Reza Ghelichkhani 2
  • Fateme Ghamari 3
1 MA Student, Soore University, Tehran, Iran
2 PhD in Persian Literature, National Library of Iran
3 Department of restoration of historical monuments, Faculty of Arts and Architecture, Zabol University, Zabol
چکیده [English]

Mīr ʿEmād Ḥasanī and ʿAlīrizā ʿAbbāsī are both calligraphers form the Safavid era. Mīr ʿEmād Ḥasanī was renowned for his expertise in nastaʿlīq script, and ʿAlīrizā ʿAbbāsī’s fame was due to his works in nasḵ, ṯolṯ, and nastaʿlīq. This study explores the dissimilarities in the composition of nastaʿlīq pieces by the two afore-mentioned calligraphers. This research purpose is to compare the composition (tarkīb) and seating (korsī) to have a good layout (ḥosn-e ważʿ). In this article, ten pieces of nastaʿlīq works in the forms of four diagonal sentences (chalīpā) and one sentence were analyzed. Mīr ʿEmād Ḥasanī had a better commitment to the rules and principles of calligraphy in comparison with ʿAlīrizā ʿAbbāsī. In addition, minor differences between the two artists’ works were detectable: the differences in the seating of letters, execution of stretched letters, words and letters, the angel between calligraphy pen and the paper while writing dots, composition methods, and dispersion of stretched letters, and the signature of each calligrapher.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid era
  • nastaʿlīq
  • good layout
  • Mīr ʿEmād Ḥasanī
  • ʿAlīrizā ʿAbbāsī
اصفهانی، میرزاحبیب، تذکره خط و خطاطان، ترجمه رحیم چاوش اکبری، چ1، تهران: مستوفی، 1369.
افشار، ایرج، «نسخه­شناسی: مقام انجامه در نسخه»، نامه بهارستان، (5)، 39-100، 1381.
امیرخانی، غلام­حسین، آداب­الخط امیرخانی، چ 6، تهران: انجمن خوشنویسان ایران، 1379.
ایران­پور، امین و شیرازی، علی­اصغر، «ارتباط دست برتری با مبانی حرکتی در خط نستعلیق»، نگره، 8 (28)، 14- 25، 1392.
باباشاه الاصفهانی، رساله آداب­المشق، پژوهش حمیدرضا قلیچ­خانی، چ1، تهران: پیکره، 1391.
بلر، شیلا، خوشنویسی اسلامی، ترجمه ولی­الله کاووسی، چ1، تهران: فرهنگستان هنر، 1396.
بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان (جلد اول و دوم)، چ2، تهران: علمی، 1363.
جباری­کلخوران، صداقت، «تکوین و تطورخط نستعلیق در سده هشتم و نهم هجری قمری»، هنرهای زیبا، (33)، 77-84، 1387.
حسینی، سیدسعید و نادعلیان، احمد، «مقایسه شیوه جعفر تبریزی، میرعماد حسنی و محمدرضا کلهر در قالب کتابت نستعلیق»، نگره، 12 (43)، 89– 101، 1396.
دوغلات، میرزا محمدحیدر، تاریخ رشیدی، به کوشش عباس­قلی غفاری فرد، چ1، تهران: میراث مکتوب، 1383.
سلوتی، رحیم، میراث جاوید: پژوهشنامه خط نستعلیق. چ1، تهران: گنجینه فرهنگ، 1382.
سنگلاخ­ قوچانی، محمدعلی، تذکره­الخطاطین، به کوشش غلام ابی‌­عبدالله ­الحسین منشی، تبریز، 1291.
شفیعی سرارودی، مهرنوش و کرمی، نورالدین، «مطالعه تطبیقی ساختار و چلیپای خط از میرعمادالحسنی سیفی قزوینی و محمداسعد الیساری»، پژوهش هنر، 5( 9)، 27– 35، 1394.
فردی، محمدحسن و فردی، محمدحسین، قطعات منتخب استاد بزرگ خط نستعلیق میرعماد حسنی­سیفی­قزوینی، چ1، تهران: یزدانی، 1382.
فرید، امیر، «بررسی ویژگی­های بصری حروف در نستعلیق»، پژوهش هنر، 5 (10)، 101– 113، 1394.
فضائلی، حبیب‌الله، اطلس خط تحقیق در خطوط اسلامی، چ1، اصفهان: مشعل، 1362.
قلیچ­خانی، حمیدرضا، علی­رضا عباسی، چ1، تهران: پیکره، 1395.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، چ3، تهران: روزنه، 1390. 
کریم­زاده تبریزی، محمدعلی، احوال و آثار میرعماد الحسنی السیفی القزوینی، چ1، لندن: بین، 1380.
لطفی خزائی، رضوان، «جایگاه خط نستعلیق در عصر قاجار»، پایان نامه کارشناسی ارشد، علوم انسانی، دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا، 1392.
مایل هروی، نجیب، کتاب­آرایی در تمدن اسلامی، چ1، مشهد: آستان قدس رضوی، 1372.
مشهدی، سلطان­علی، صراط­السطور در کتاب­آرایی در تمدن اسلامی، به‌کوشش نجیب مایل هروی، چ1، مشهد: آستان قدس رضوی، 1372.
منجم، ملاجلال­الدین، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال منجم، به‌کوشش سیف­الله وحیدنیا، چ1، تهران: وحید، 1366.
هراتی، محمدمهدی، هنرپژوهی در برگزیده قرآن کریم به خط و کتابت علی­رضا عباسی، چ1، تهران: فرهنگستان هنر، 1387.