واکاوی علل حاکمیت مذهب مالکی در اندلس

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه آموزشی مطالعات اجتماعی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

از نظر تاریخی، گرایش غالب به یکی از مذاهب فقهی در بخش‌های خاصی از سرزمین‌های اسلامی، همواره موضوعی در خور توجه و به مطالعه نیازمند است. اندکی پس از استقرار حکومت امویان در اندلس، مذهب مالکی، مذهب رسمی مسلمانان این سرزمین و جایگزین مذهب اوزاعی شد. این در حالی است که مذهب غالب در شرق جهان اسلام، مذهب حنفی و خاستگاه فقه مالکی نیز مدینه بود. این پژوهش درصدد است، زمینه‌ها و دلایل گرایش حکومت و مردم اندلس به مذهب مالکی و عوامل پایداری فقه مالکی را در دورۀ حکومت امویان اندلس با روش تحلیلی و با استناد به منابع تاریخی واکاوی کند. یافته‌های پژوهش نشان داد، رحله‌های فقیهان اندلس به کانون‌های مذهب مالکی، در گروش مردم اندلس به مذهب مالکی نقش مهمی ایفا کرده و پشتیبانی حکومت اندلس از مذهب مالکی به نهادینه‌شدن آن نیز سرعت بخشیده است. همچنین، بساطت فکری بیشتر مسلمانان اندلس، با نگرش و آموزه‌های مذهب مالکی سازگاری بیشتری داشت؛ ازاین‌رو در زمینه‌سازی حاکمیت مذهب مالکی مؤثر بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Causes of Maliki school's Dominance in Andalusia

نویسنده [English]

  • Reza Bakhshi Ostad
Department of Social Studies, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Historically, the prevailing tendency towards a school of Islamic jurisprudence in a particular region of Islamic territory is worthy of investigation. Shortly after the establishment of the Umayyad in Andalusia, Maliki became the official school of the Andalusian Muslims by replacing the ʾAwzāʿī school. At the same time, the leading school in the east of the Islamic territory was Hanafi. This article intends to survey the causes of the government's tendency and people in Andalusia toward the Maliki school based on historical references. The result indicates that the Andalusian jurists who visited the centers of Maliki school played an essential role in this conversion. Furthermore, the Maliki school was also supported by the Andalusian government. The intellectual simplicity of the Maliki school was also in accordance with the Andalusian intellectual atmosphere

کلیدواژه‌ها [English]

  • Andalusia
  • Umayyads of Andalusia
  • travel
  • Maliki school
ابن الابار قضاعی، محمد، التکمله لکتاب الصله، بیروت: مکتبه الاندلسیه، 1410.
ابن حیان قرطبی، المقتبس من أنباء اهل الاندلس، تحقیق محمود علی مکی، قاهره: لجنه احیاء التراث الاسلامی،1415/1194.
ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
ابن خلّکان، ابوالعباس شمس الدین احمد، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت: دارصار، 1972.
ابن سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، تحقیق شوقی ضیف، قاهره: دالمعارف، بی­تا.
ابن عذاری مراکشی، محمد بن محمد، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، تحقیق لوئی پرونسال، لیدن: بی­نا، 1849.
ابن فرضی، تاریخ علماء اندلس، تصحیح ابراهیم الابیاری، قاهره و بیروت: دارالکتاب المصری، دارالکتاب اللبنانی، 1989.
ابن قوطیه، ابوبکر محمد بن عمر، تاریخ فتح اندلس، ترجمۀ حمید رضا شیخی، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1378.
امین، احمد، ظهرالاسلام، مصر: نهضه المصریه، 1992.
البتنونی، محمد لبیب، رحله الاندلس، مصر: دارالکتاب، بی­تا.
بخشی استاد، موسی الرضا و عبدالحسین لطیفی «واکاوی علل عدم اقبال به فلسفه در دورۀ امویان اندلس»، تاریخ فلسفه، سال نهم، شماره 35، ص47-68، زمستان 1397.
بیضون، ابراهیم، الدوله العربیه فی اسبانیا من الفتح حتی سقوط الخلافه، بیروت: دارالنهضه العربیه للطباعه و النشر، 1986.
ربوح، عبدالقادر، «المذهب المالکی بالاندلس من الظهور الی عصر التمکین و السیاده»، مجلۀ المعارف للبحوث و الدراسات التاریخیه، العدد 19، صص 316-350، خریف 2015.
ذهبی، شمس‌الدین محمد. سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الارنؤوط و حسـین الاسـد. بیـروت: مؤسسه الرساله. 1413.
حمیدی، ابوعبدالله محمد بن فتوح بن عبدالله، جذوه المقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، تحقیق بشار عوّاد معروف؛ محمد بشار عواد، تونس، دارالمغرب اسلامی، 2008.
خشنی، ابی عبدالله محمد بن حـارث، قضـاة قرطبـه، صـححه سـید عـزت العطـار الحسینی، مکتبه المثنی ببغداد و مکتبه الخانجی قاهره، 1372ق.
ضبّی، احمد بن یحیی، بغیه الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، بیروت: مکتبه الاندلسیه، 1410ق.
طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر، 1375.
طقوش، محمد سهیل، تاریخ مسلمین فی الاندلس، بیروت: دارالنفائس، 2008.
علیزاده جورکویه، زینب، «نقش فقهای مالکی و مولدون در شورش ربض در اندلس بر أساس نظریۀ تحول انقلابی چالمرز جانسون»، تاریخ و فرهنگ، سال 48، شمارۀ 96، ص71-53، بهار و تابستان 1395.
عنان، محمد عبدالله، تاریخ دولت های اسلامی در اندلس، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات کیهان، 1366.
قاضی صاعد اندلسی، ابوالقاسم احمد، التعریف بطبقات الامم (تاریخ جهانی علوم)، ترجمۀ غلامرضا جمشیدنژاد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک و تقریب المسالک لمعرفه اعلام مذهب مالک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت: دار مکتبه الحیاه، 1387.
کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران: انتشارات کویر 1380.
کرومبی، آ. سی. از اوگوستن تا گالیله، ترجمۀ احمد آرام، تهران: انتشارات سمت، 1371.
کعوان، علی عبدالسلام سعد، أشهر علماء الاندلس الذین کانت لهم رحله الی المشرق الاسلامی فی القرنین الثالث و الرابع الهجریین، رساله الماجیستر، کلیه الآداب، جامعه الفاتح، الجماهیر اللیبیه الشعبیه، 2007.
کلوذانی، محفوظ بن احمد، التمهید فی اصول الفقه، تحقیق مفید محمد ابوعمشه، محمد بن علی ابراهیم. مکّه: جامعه ام القری، 1421ق.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره: مکتبه مدبولی، 1991.
مقرّی تلمسانی، نفخ الطیب من غصن الاندلس الرطیب، مصر: دارالکتاب، 1401ق.
مونس، حسین، تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه حمیدرضا شیخی. تهران: بنیاد پژوهش­های اسـلامی، 1390.
النباهی، ابوالحسن عبدالله بن حسن، تاریخ قضاة اندلس، بیروت: دارالآفاق، 1983.
نعنی، عبدالمجید، دولت امویان در اندلس، ترجمه محمد سپهری، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1380.