کشت چای و مسائل آن در گیلان عهد قاجاری به روایت اسناد

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام، دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی

چکیده

کِشت و برداشت چای در ایران به‌عنوان محصولی کشاورزی برای نخستین‌بار در گیلان و در دوره قاجاریه آغاز شد. کاشف‌السلطنه سفیر ایران در بمبئی، در این دوره نقشی مهم و محوری در فراهم آوردن شرایط انتقال بذر چای به ایران و سپس کشت آن در گیلان ایفا کرد، که از نظر آب و هوایی و شرایط طبیعی منطقه‌ای مناسب برای کشت چای تشخیص داده شده بود. در این پژوهش، به‌طورعمده با تکیه بر اسناد و با بهره‌گیری از روش مطالعۀ تاریخی توصیفی‌ـ‌تحلیلی مسائل مربوط به روند کشت چای و چالش‌های پیش روی آن از ایام نخستین کاشتِ این محصول در گیلان دوره قاجاریه تا به ثمر رسیدن و تثبت آن در این منطقه به‌عنوان محصولی کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان داد؛ روند کشت چای در ابتدا به‌سبب مخالفت شدید حکام و مالکان گیلانی با مشکلاتی جدی رو‌به‌رو شد؛ اما با حمایت مستقیم مظفرالدین شاه از کاشف‌السلطنه از یک سو و پشتکار خود کاشف‌السلطنه از سوی دیگر، درنهایت کشتِ چای در گیلان تثبیت شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Historical Survey on Tea Cultivation and Its Problems in Guilan Province During the Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Zoleykha Ghaffari Rudsari 1
  • Mahdi Ebadi 2
  • Mahdi Jamalifar 3
1 Ph.D. Candidate, University of Islamic Denominations, Tehran, Iran
2 Associated professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Assistant professor, University of Islamic Denominations, Tehran, Iran
چکیده [English]

During the Qajar period, tea was cultivated and produced for the first time in the Guilan province in the North of Iran. Kāshif al-Salṭanah, the Iranian Ambassador of the time in Bombay, played a pivotal role in preparing the conditions for the transportation of tea seeds to Iran and their cultivation in Guilan. The region was considered a proper region for this agricultural purpose regarding its convenient climate. In this research, based on archived documents, the challenges of this process, from the first days of tea cultivation until its harvest, are investigated. The result shows that the strong resistance of the rulers and landlords against this new agricultural product was the main problem. However, the persistence of Kāshif al-Salṭanah, supported by the then king, Mozaffar ad-Din Shah, eventually developed tea production in Guilan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of tea in Iran
  • Guilan province
  • Qajar era
  • tea cultivation
  • Kāshif al-Salṭanah
اسناد وزارت امور خارجه:
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 26.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 52. 
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 68.  
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 9.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، شماره سند 37.1.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 53. 
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 5.
سال سند  1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 25.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 25.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 721.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 18.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 20.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4،سند شماره 43.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 7.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4،سند شماره 17.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 8.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 42.
سال سند 1317 ه‍ ق، کارتن 7، پرونده 4، سند شماره 65.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 20.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 76.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 29.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 12.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 24.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 29.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 71.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 6، سند شماره 20.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 53.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 52.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 47.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 45.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 52.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 47.
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 48. 
سال سند 1318 ه‍ ق، کارتن 30، پرونده 16، سند شماره 52.
سال سند 1319 ه‍ ق، کارتن 4/25، پرونده 113، سند شماره 1.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 17.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 8.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 18.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 17.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 18.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 4.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 1.  
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 17.
سال سند 1320 ه‍ ق، کارتن 14، پرونده 8، سند شماره 2.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره­های 55.1 و 55.2.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 50.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 73.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 31. 
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره­های 17 و 17.1.  
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 4.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره های 17 و 17.1.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 45.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 49. 
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 21.
سال سند 1321 ه‍ ق، کارتن 31، پرونده 7، سند شماره 1.
سال سند 1322 ه‍ ق، کارتن 24، پرونده 16، سند شماره 62.  
سال سند 1322 ه‍ ق، کارتن 24، پرونده 16، سند شماره 63.
سال سند 1323 ه‍ ق، کارتن 13، پرونده 9، سند شماره 103.
سال سند 1324 ه‍ ق، کارتن 12، پرونده 10، سند شماره 5.
سال سند 1324 ه‍ ق، کارتن 12، پرونده 10، سند شماره 229.
سال سند 1324 ه‍ ق، کارتن 12، پرونده 10، سند شماره 6.  
سال سند 1324 ه‍ ق، کارتن 12، پرونده 10، سند شماره 7.
اسناد آرشیو ملی ایران (سازمان اسناد و کتابخانه ملی):
 سال سند 1319 ه‍ ق، کارتن 240، پرونده 17791، سند شماره 50.
سال سند 1331 ه‍ ق، کارتن 240، پرونده 17791، سند شماره 33.
سال سند 1331 ه‍ ق، کارتن 240، پرونده 17791، سند شماره 44.
 سال سند 1331 ه‍ ق، کارتن 240، پرونده 17791، سند شماره 33.
سال سند 1331 ه‍ ق، کارتن 240، پرونده 17791، سند شماره 34.
سال سند 1331 ه‍ ق، کارتن 240، پرونده 17791، سند شماره 51.
کاشف‌السلطنه، حاجی محمد خان، رساله دستورالعمل زراعت چای، تهران: فاروس، 1325 ه‍ ق.
کاظمی، ثریا، حاج محمدمیرزا کاشف‌السلطنه «چایکار»: پدر چای ایران، چاپ اول، تهران: سایه، 1372.
سالور، قهرمان میرزا (1250 ـ 1324 ه‍ ق)، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، چاپ اول، تهران: اساطیر، 1378.
نیکتین، موسیوب، خاطرات و سفرنامه نیکیتن، ترجمه فره‌وشی، علی‌محمد، تهران: معرفت، 1356.
عیسوی، چارلز فیلیپ، تاریخ اقتصادی ایران: قاجاریه 1215-1332ه‍ ق، ترجمه آژند، یعقوب، چاپ سوم، تهران: گستره، 1388.
مظفرالدین شاه قاجار، سفرنامه مظفرالدین شاه، تهران: بی‌نا، 1320 ه‍ ق.
رابینو، ه. ل، ولایات دارالمرز ایران: گیلان، ترجمه خمامی‌زاده، جعفر، رشت: نشر طاعتی، 1374.
یوسفدهی، هومن، حکمرانان گیلان در عهد زندیه و قاجاریه، چاپ اول، رشت: نشر گیلکان، 1382.