تأسیس نظام‌های دنیوی در صدر اسلام و نقد انگاره آخرت‌گراییِ دین اسلام (مطالعه موردی تأسیس نظام آموزشی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی و عضو گروه پژوهشی مطالعات شبه قاره هند دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

شماری از مستشرقان در آثار خود، ضمن بررسی تاریخ صدر اسلام این ادعا را طرح کرده‌اند که اسلام دینی آخرت‌گرا و به تأسیس نهادهای دنیوی بی‌اعتنا بوده است. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و اتکای بر شواهد و مستندات گوناگون، تلاش دارد تا مسئله توجه به تأسیس نهادهای دنیوی را در صدر اسلام بررسی نماید. از این‌رو، برای دستیابی به این هدف، به‌طور ویژه تأسیس نظام آموزشی در صدر اسلام را مطالعه نموده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که استدلال تاریخی به سود این ادعاست که رسول خدا(ص) در عصر خود، نظامی آموزشی را بنا نهاد. عوامل مختلفی در تأسیس این نظام آموزشی موثر بوده است که مهم‌ترین آن، خصلت اسلام به‌عنوان دینی که پیروان خود را به بهره‌مندی از دنیا بر محور توحید و عبودیت امر کرده است و دیگر اینکه، پیامبر(ص) برای آموزش اسلام به تازه‌ گروندگان، مجاهدت بسیار نمود و به این آموزش جهت بخشید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The establishment of worldly systems at the beginning of Islam and criticism of the idea of the hereafterism of the Islamic religion

نویسندگان [English]

  • Fariba Pat 1
  • Zahra Sarfi 2
1 Department of History of Islamic Civilization, Alzahra University , Tehran, Iran
2 Department of Quranic Studies and Hadith, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Several Orientalists examined the history of early Islam and claimed that Islam is an exclusively apocalyptic religion without any concern about the establishment of secular institutions. This research tries to investigate the condition of secular institutions during this period. In order to achieve this goal, a study on the establishment of the educational system has a central role. The findings show that the historical evidence demonstrates that Prophet Muhammad (PBUH) established an educational system based on the characteristic of Islam as a religion that commands its followers to benefit from worldly life, respecting monotheism and devotion. The Prophet was seriously concerned about teaching Islam to new converts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comprehensive Islam
  • Educational system
  • Hereafter Islam
  • Orientalists
  • Secular institutions
قرآن کریم.
ابن ابی شیبه، عبدالله (بی‌تا). المصنف. بیروت: دارالفکر.
ابن اثیر، (1409ق). اسدالغابه فی معرقه الصحابه. بیروت: دارالفکر.
ابن بابویه، محمد بن على (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم.
ابن حجر عسقلانی، شهاب‌ الدین‌ ابوالفضل‌ احمد بن‌ علی. (بی ‌تا). الاصابه فی تمییز الصحابه. القاهره.
ابن حنبل، احمد (1994). مسند. بیروت: دارالجیل.
ابن سعد، ابو عبدالله محمد (1405). الطبقات الکبری، بیروت: داربیروت.
ابن شبه نمیری (1410). تاریخ المدینة المنورة. به کوشش شلتوت. قم: دارالفکر.
ابن شبه، عمر (بی تا). تاریخ المدینه المنوره. دارالفکر.
ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله بن عبد البر (بی تا). جامع بیان العلم و فضله. قاهره: دارالحرمین. https://ia601305.us.archive.org/7/items/FP7513/7513.pdf
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1371). الاستیعاب فی معرفه الاصحاب. حیدرآباد.
ابن عبدربه، شهاب الدین احمد (1402). العقدالفرید. به کوشش احمد امین و دیگران. بیروت.
ابن هشام (1417ق). سیره النبی. تحقیق مجدی فتحی سید. دار الصحابه.
ابوجعفر، محمدبن حسن (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
ابوداوود، سلیمان بن اشعث سجستانی (1950). سنن ابی داوود. قاهره.
ایزوتسو، توشیهیکو (1388). خدا و انسان در قرآن. چاپ ششم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
آذرنوش، آذرتاش (1385). تاریخ زبان و فرهنگ عربی. تهران.
آیتی، محمدابراهیم (1369). تاریخ پیامبر اسلام. تهران.
بخاری، ابو عبدالله محمدبن اسماعیل (1981ق). صحیح. باب العلم.
بلاذری، احمدبن یحیی (1959ق). فتوح البلدان. تحقیق رضوان محمد رضوان. مصر.
ترمذی، محمد بن عیسی (1403ق). السنن. به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف. بیروت. طوسی.
جوادعلی، (1391). تاریخ مفصل عرب قبل از اسلام. بغداد: دارالعلم مکتبة النهضة.
حاجی‌بابایی‌ارکی، سمیه (پاییز و زمستان 1387). «کاربرد قرآنی واژه امی»، نشریه انسان‌پژوهی دینی. شماره 17 و 18. صص 85-102.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1429ق). المستدرک علی الصحیحین. به کوشش یوسف عبدالرحمن مرعشی. بیروت.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمان (1401ق).  السنن. استانبول.
رفیعی، علی و عبدالهی، حسن (زمستان 1393). «معناشناسی واژه جهل در قرآن کریم». فصلنامه مطالعات قرآنی. سال پنجم شماره 20. صص129-149.
زرکشی، بدرالدین (بی تا). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: داراحیاءالکتب العربیه.
زمخشری، محمود (1407ق). الکاشف عن حفائق غوامض التنزیل. بیروت: دارالکتاب عربی.
سهیلی، عبدالرحمان بن عبدالله (1412ق). الروض الانف فی تفسیر السیره النبویه. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
سیوطی، جلال الدین (1401ق). الجامع الصغیر. بیروت: دارالفکر.
شبلی نعمانی، محمد (1408ق). سیره النبی. لاهور: مکتبه المدینه.
شپرد، ویلیام (1393). «جاهلیت و قرآن». دایرة المعارف قرآن. تهران: انتشارات حکمت.
شهیدثانی، زین الدین (1409ق). منیه المرید. به کوشش رضا مختاری. قم.
شیخ حر عاملى، محمد بن حسن (1425 ق). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. بیروت
عباسی، ولی‌الله (زمستان 1382). «نظریه دین حداکثری: درآمدی بر قلمرو گستره دین از منظر استاد مطهری»، قبسات، دوره8. ‏‏30-31. شماره پیاپی 30. ص133-162.
عسلی، خالد صالح (1989ق). «التربیة العربیة قبل الاسلام»، التربیة العربیة الاسلامیه و الممارسات / المجمع المکی لبحوث الحضارة الاسلامیة. عمان.
فتال نیشابورى، محمد بن احمد (1375ش). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین. ایران: قم.
فخررازی، ابوعبدالله محمدبن عمر (1420ق). مفاتیح‌الغیب. بیروت: داراحیاء تراث عربی.
قدردان‌قراملکی، محمدحسن (1379ش). حکومت دینی از منظر شهید مطهری. مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
قرطبی، محمدبن‌احمد (1364). الجامع لاحکام قرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
قضاعی، محمد بن سلامة (1361ش). شرح فارسى شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم (ص). تهران.
قلقشندی، احمد بن علی (1909-1913ق). صبح الاعشی فی صناعه الانشاء. قاهره: دارالکتب.
قمى، على بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. چاپ سوم. قم.
کالدر، نورمن (1385). امی در متون فقهی. ترجمه شهلا بختیاری در پژوهشی در سیره نبوی زیر نظر رسول جعفریان. قم: زیتون.
کسایی، نورالله (1388). «دانش و آموزش در عصر پیامبر». فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، سال اول. شماره اول.
کلینی، محمد (1363). الاصول من الکافی. تهران.
گونتر، سپاستین (1392). «امی». ترجمه سیدعلی آقایی. دایرة المعارف قرآن. حکمت.
متقی، علی‌بن‌حسام الدین (1409ق). کنز العمال فی سنن و الاقوال. مصصح سقا، صفوه؛ حیاتی، بکری. بیروت.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
محمدی ری شهری، محمد (1389). میزان الحکمه. ترجمه حمیدرضا شیخی. قم: دارالحدیث.
مسعودی، علی بن حسین (1894م). التنبیه و الاشراف. به کوشش دخویه. لیدن.
منسوب به جعفر بن محمد امام ششم علیه السلام (1360ش). مصباح الشریعة / ترجمه مصطفوى. تهران.
نهج الفصاحه. ترجمه علی کرمی فریدنی. قم.
Allen, Jones (2003). Orality and writing in Arabia. in Encyclopedia of Quran, vol. IV. Leiden, Boston, Brill.
Gruendler, Beatrice (2001). Arabic Script. in Encyclopedia of Quran. Vol. I. Brill, Leiden, Boston. köln.
Hoyland, Robert (1997). Seeing Islam As Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam, Princeton: Darwin.
Hoyland, Robert (2002). Epigraphy. in Encyclopedia of Quran, vol. II, Brill, Leiden, Boston.
Sean W., Anthony (2020). Muhammad and the Empires of Faith, The making of the Prophet of Islam, Uc press.
Shoemaker, Stephen (2011) The Death of a Prophet: The End of Muhammad’s Life and the Beginnings of Islam. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Shoemaker, Stephen (2018). The Apocalypse of Empire: Imperial Eschatology in Late Antiquity and Early Islam. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Watt. M., (1968) Ahl-Suffa. Encyclopedia of Islam. Leiden, Brill.vol.1. p. 266-267.
Zhang, Grace (2015). Elastic Language: How and Why We Stretch our Words, Cambridge University Press.